هوشمندی اجتماعی ایرانیان

جمال رهنمایی 

طی سال‎‌‎های1390تا 1394اتفاقات مهمی در حوزه اجتماعی و اقتصادی ایران قابل بررسی هستند که هنوز هم در بستر تاریخی خود در حال تغییر شکل بوده و پس از آرام‌گرفتن در مسیر زمان مشاهده و ارزیابی آنها امکان‌پذیرتر خواهد شد. رقابت‎‌‎های سیاسی معنادارتر، خیزش تورمی نرخ ارز و قیمت‎‌‎ها و پایان مذاکرات پانزده ساله ایران و قدرت‎‌‎های بزرگ با امضای توافقنامه برجام موضوعاتی بودند که مستقیما زندگی ایرانیان را تحت‎‌‎تأثیر قرار می‎‌‎دادند. جامعه ایرانی این تحولات را با دقت پیگیری و در آن ایفای نقش می‎‌‎کرد.
انتخابات ریاست‎‌‎جمهوری و شوراها در سال1392 یکی از این موضوعات بود. تحولات لحظه به‌لحظه و نقش‌آفرینی انتخاب مردم در 2هفته آخر، تغییرات بزرگی را رقم زد. رد صلاحیت 2رئیس‎‌‎جمهور قبلی، فضای بیم و امید روزانه و انتخاب نهایی مردم در این انتخابات، برایند هفته‎‌‎ها و روزها و ساعت‎‌‎های نفسگیر بهار92 بود. در همین فضا با اهمیتی منطقه‎‌‎ای و تقسیم‌شده‎‌‎تر، انتخابات شوراهای شهر و روستا نیز برگزار شد. نتایج این انتخابات به‎‌‎خصوص در شهر‎‌‎های بزرگ به‌خوبی دیدگاه تحول‌‌خواهی و نارضایتی از دولت‌های نهم و دهم و هواداران آن را نشان داد.
خیزش قیمت‎‌‎ها از یک سال مانده به پایان دولت نهم به طرز شگفت‌آوری شروع شد و قیمت ارز، کالاهای اساسی و مسکن روزانه افزایش می‎‌‎یافت؛ اتفاقی که گذر زمان نشان داد تا چه حد قیمت‎‌‎ها و ثبات سیاسی در ایران به‌هم پیوستگی دارند.
سال1394 مذاکرات 15ساله بین ایران و قدرت‎‌‎های بزرگ اروپایی که حالا آمریکا هم به آنها پیوسته بود، به سرانجام رسید. این توافق بین‎‌‎المللی فضای اقتصاد کشور را از التهاب بیرون آورد و نشان داد که صلح بین‎‌‎المللی و ثبات تا چه حد با امنیت و تولید و تجارت و رفاه همبستگی دارند.
تحولات دائم جوامع انسانی سبب شده تا دانشمندان علوم انسانی جوامع را به‌مثابه یک موجود زنده و پویا بررسی کنند و مراحل زندگی اجتماعی را همانند مراحل زندگی فردی انسان دارای مراحل رشد و بلوغ یا ضعف و افول بدانند؛ همانگونه که رشد و بلوغ و افول در زندگی فردی اتفاق می‎‌‎افتند، در زندگی اجتماعی نیز مجموعه‎‌‎ای از همین اتفاقات واقع می‎‌‎شوند.
از این دیدگاه، جامعه ایرانی در این 5سال در حال رشد و رسش اجتماعی و کسب تجربه‎‌‎های تازه در حیات اجتماعی خویش بوده است. مشارکت‎‌‎های اجتماعی گسترده و تعیین‎‌‎کننده به‌همراه کامیابی‎‌‎ها و ناکامی‎‌‎های خود از نشانه‎‌‎های رشد مسئولیت‌پذیری و باور تأثیر‎‌‎گذاری عمومی مردم در این سال‎‌‎هاست؛ جامعه‎‌‎ای که برای ایجاد ثبات در عرصه‎‌‎های سیاسی، اقتصادی، منطقه‎‌‎ای و بین‎‌‎المللی تلاش می‎‌‎کند و در حد توانایی‎‌‎ها و فضاهایی که در اختیار دارد برای جهت‌دهی به آن تلاش می‎‌‎کند. اعتماد به نفس اجتماعی وقتی خودش را نشان می‎‌‎دهد که رابطه مستقیم میان عمل اجتماعی و و تأثیر‎‌‎گذاری آن از یک سو و پذیرش محدودیت‎‌‎ها و شرایط موجود از سوی دیگر تشخیص داده شده و در روزهای سرنوشت‎‌‎ساز این عمل اجتماعی برای ایجاد تعادل مورد نظر در سوگیری سیاست‎‌‎ها و برنامه‎‌‎ها با خواسته‎‌‎های حداکثری صورت گیرد.
جامعه نیز همانند فرد برای بقای خویش تلاش می‎‌‎کند. منفعت خود را تشخیص می‎‌‎دهد و براساس آن بسته به میزان رشد و بلوغ خود اقدام می‎‌‎کند. وقتی فقر، بیکاری و فقدان جایگاه آبرومند بر روند زندگی اجتماعی حاکم می‎‌‎شود، جامعه نیرو‎‌‎های خود را با برخوردی واقع‌بینانه به سمت بقای خویش معطوف می‎‌‎سازد و تحولات به‌سمتی می‎‌‎روند که دوباره در حیات اجتماعی حفظ شده و ثبات بیابد.
تحولات این سال‎‌‎ها نشان‌دهنده هوشمندی جامعه ایرانی در تشخیص راه حرکت به‎‌‎سوی آینده مطلوب خویش، به‎‌‎رغم وجود موانع محدود‎‌‎کننده شخصی، داخلی و بین‎‌‎المللی بوده که تلاش می‎‌‎کند به سمت حفظ حیات و تعادل حرکت کند.