پایان خوش پالونیا

حسین آخانی- استاد گیاه‌شناسی دانشگاه تهران

 سال‌هاست کشور دچار یک بیماری خطرناک است. عده‌ای سودجو، ناآگاه و فرصت‌طلب برخلاف همه قوانین مصوب کشور بدون توجه به آسیب‌ها، به ورود و تکثیر گونه‌های گیاهی و جانوری اقدام می‌کنند. دلیل رواج این گونه‌ها، تکثیر سریع آنهاست و طبیعی است برای کسانی که چنین اقدامی انجام می‌دهند سودهای سرشار به همراه دارد. براساس تحقیقات علمی و تجربیات جهانی، گونه‌های بیگانه سریع‌الرشد، مهاجم هستند و به راحتی می‌توانند زیستگاه‌های گونه‌های بومی را اشغال کنند، منابع معدود آبی و غذایی را به نفع خود استفاده و دیر یا زود با ورود به عرصه‌های طبیعی مانند اشغالگر و متجاوز سرزمین آبا و اجدادی گونه‌های بومی را تصاحب کنند. با وجود قوانین بالادستی – آخرین آن قانون حفاظت و بهره‌برداری از منابع ژنتیک کشور– وارد‌کنندگان این گونه‌ها مجازات نمی‌شوند و تخلفات خود را علنی انجام می‌دهند.
یک نمونه کاملا مشخص سرکشی در قبال قانون و منافع ملی، ورود گیاه چینی پالونیاست که حدود 3دهه پیش یکی از مربیان دانشگاه گرگان شروع به تکثیر آن کرد. با وجود آنکه این افراد از هیچ مرجع رسمی مانند سازمان حفظ نباتات مجوز ورود نداشتند با تکثیر و ترغیب دیگران به تکثیر یکباره به‌عنوان قهرمان مدعی تولید گیاهی شده است که آن‌را «درخت پولساز» نامیده‌اند.‌آش اینقدر شور شد که در شبکه یک سیما تبلیغات این گیاه به‌عنوان کارآفرینی مدت‌ها روی آنتن رفت و آن فرد حتی در شوهای تلویزیونی به تبلیغ و تمجید کار پالونیا کردند و حتی یک عضو هیأت علمی با کشت بافت، این کار را سرعت بخشید. یکباره پالونیا معجزه‌ای برای پولدار شدن و حل مشکل چوب در کشور شد. همگان در کشور گول این تبلیغات را خوردند و نان نهالستان‌ها هر روز چرب‌تر شد. بسیاری گول خوردند و سرمایه و زمین خود را در قمار پالونیا باختند. نگارنده که به‌عنوان گیاه‌شناس از خطر این مسئله آگاه بود، بارها در رسانه‌ها خطر این بی‌قانونی را برای تنوع‌زیستی کشور طرح کرد. با تماس‌های رسمی دانشگاه با مراجع قانونی مانند سازمان حفظ نباتات مطلع شد، تا به حال هیچ مجوزی برای ورود و تکثیر پالونیا صادر نشده است. به همین دلیل موضوع از طرف اتحادیه انجمن‌های علوم‌زیستی کشور با مرجع ملی کنوانسیون تنوع‌زیستی مطرح و جلسات تخصصی با شرکت همه سازمان‌های مسئول و متخصصان تشکیل شد.
جمع‌بندی جلسات کارشناسی توسط دکتر زند، مشاور وزیر جهادکشاورزی در مرجع ملی کنوانسیون نیز طی نامه‌ مورخ 30/9/1399به وزیر منعکس شد و وزیر جهادکشاورزی سازمان جنگل‌ها را مکلف به اجرای توقف کاشت پالونیا و کنترل نهالستان‌ها برای جلوگیری از تولید این گونه گیاهی مهاجم و غیرقانونی کرد. بدون شک این اقدام یکی از اتفاقات تاریخی در جلوگیری از گسترش غیرقانونی گونه‌های مضر خارجی در فون و فلور کشور است. مرجع ملی کنوانسیون تنوع‌زیستی طبق وظیفه قانونی خود با ورود به این موضوع توانست راهی باز کند که در ادامه آن با همه انواع ورود و کاشت و یا تولید گونه‌های مهاجم گیاهی و جانوری، قارچی و میکروبی برخورد شود. اکنون انتظار می‌رود برخورد قانونی و قضایی با کسانی که گاه تحت لوای محقق، ولی برای اهداف تجاری، تنوع‌زیستی کشور را تهدید می‌کنند، آغاز شود. همچنین زمان آن است که در سازمان جنگل‌ها مرجعی برای نظارت، کنترل و امحای گونه‌های بیگانه مضر تشکیل شود و متخلفان به مراجع قضایی معرفی شوند.
در اقدام اول لازم است گونه‌های خطرناک دیگر مانند کهور آمریکایی (سمر)، سنبل آبی، کونوکارپوس، آزولا و دیگر گونه‌های مهاجم و خطرناک را با برنامه‌ریزی دقیق از طبیعت ایران حذف شوند و از شخص وزیر جهادکشاورزی انتظار می‌رود که در ماه‌های آخر وزارت خود، پدیده مخرب مالچ‌پاشی را نیز برای همیشه متوقف کند.