تدفین مخفیانه در قبرهای بی‌نام و نشان

سمیرا باباجانپور | خبرنگار:

منطقه 5

چندی پیش هنگام تهیه گزارش از حضور مهاجران غیرقانونی در محله کن، حصارک، مرادآباد و... به موضوع جذاب و البته غمبار دفن مردگان اتباع بیگانه در باغ‌ها برخوردیم که پیگیری‌ها، ما را به سرنخ‌هایی رساند که نشان از رها بودن موضوع حضور اتباع خارجی در ایران و بی‌توجهی نهادهای امنیتی نسبت به این مسئله دارد. گزارش زیر حاصل کندوکاو ما در مورد دفن اموات اتباع بیگانه در باغ‌های کن، حصارک و مراد‌آباد است. 
    
اتباع بدون شناسنامه کجا دفن می‌شوند؟ 

در دو دهه گذشته، محله کن به دلیل بی‌توجهی‌های مدیریت شهری به توسعه و نوسازی آن، به یکی از نقاط خوب و مستعد برای پذیرش مهاجران قانونی و غیرقانونی تبدیل شده است. این محله با دارا بودن بیش از 150 هکتار فضای باغی، بزرگ‌ترین پهنه به هم پیوسته فضای سبز را در شهر تهران دارد و بازار بزرگی برای جذب مهاجران قانونی و غیرقانونی به حساب می‌آید. اما همان‌قدر که فضای سبز باغ‌ها برای تهران فرصت مغتنمی برای جویندگان کار است، برای باغداران و اهالی کن به یک تهدید تبدیل شده است. 

«ساعد شکوری» مسئول کارگروه مطالبات مردم کن با اشاره به فضای امنیتی‌ای که در باغ‌های کن به وجود آمده است می‌گوید: «ما امروز با یک مشکل اساسی در کن مواجه شدیم، به دلیل رشد بی‌رویه جمعیت مهاجران در کن، تعادل جمعیتی محله به هم ریخته است. ضمن اینکه در گزارش‌های مسئولان امنیتی بسیج و گزارش‌های مردمی متوجه دفن مردگان در باغ‌ها و خانه‌های اجاره‌ای شده‌ایم. این یک فاجعه تمام‌عیار است و نشان می‌دهد حضور اتباع بیگانه، بدون هیچ برنامه مدونی در حال گسترش است.» 

وی ادامه می‌دهد: «هرچند هنوز سرنخ‌های ما از این موضوع حاصل شنیده‌ها و گزارش‌های شفاهی است، اگر به این سؤال پاسخ داده شود که اتباع غیرمجاز مرده‌هایشان را کجا دفن می‌کنند، بسیاری از مسائل روشن خواهد شد. ما می‌دانیم که در هیچ کجای ایران، بدون شناسنامه هویتی، مردگان را دفن نمی‌کنند، پس این سیل خروشان اتباع خارجی که به شکل قاچاقی و بدون هیچ مدارک هویتی به ایران می‌آیند، چگونه امواتشان را دفن می‌کنند؟» 


دفن مردگان در باغ‌ها و خانه‌ها

«علیرضا بزرگی» عضو هیئت امنای امامزاده محمد(ص) که یکی از قبرستان‌های کن در جوار این امامزاده قرار دارد، با اشاره به اینکه کن دارای 5 قبرستان است که تنها دفن افراد بومی در آنها مجاز است، می‌گوید: «نه تنها در امامزاده محمد، بلکه در تمام قبرستان‌های محلی تهران مجوز دفن افراد غیربومی و خارجی وجود ندارد. در محله کن تنها یک تبعه افغانستانی مدفون است که آن هم جزو شهدای دفاع‌مقدس است و امروز خانواده‌اش تابعیت ایرانی گرفته‌اند.» 

او که کارشناسی ارشد علوم اجتماعی دارد، درباره حضور مهاجران غیرقانونی در کن می‌گوید: «در هیچ کجای دنیا این‌گونه نیست که مهاجر بدون قرنطینه‌های لازم وارد یک کشور شود. امروز یک پرنده اگر بخواهد وارد ایران شود باید چند روز در قرنطینه قرار گیرد، مسائل بهداشتی‌اش بررسی شود تا بتوان به آن اجازه ورود داد.

من اگر برای اقامت و پناهندگی به یک کشور خارجی بروم، 6 ماه باید در قرنطینه باشم تا بتوانم زبان آن کشور را یاد بگیرم، حرفه‌ای بیاموزم و... اما امروز مأمن مهاجران غیرمجاز، در کن است، مجازهایشان هم بدون انجام قرنطینه‌های لازم و موضوع آمایش سرزمینی به کن می‌آیند. بدون اینکه حرفه‌ای بلد باشند، با قوانین کشور آشنا باشند و... ما در پیگیری‌هایمان گزارش‌هایی از دفن مردگان در باغ‌ها و خانه‌ها داشته‌ایم و در حال پیگیری و مستند کردن این موضوع هستیم.» 



از لابه‌لای گزارش‌های میدانی

دکتر «ربابه مظلومی» کارشناس دفتر نوسازی کن که چند ماه به‌ شکل میدانی در حال پایش معضلات حضور اتباع خارجی در کن است نیز با تأیید دفن مردگان اتباع خارجی در باغ‌ها و منازل اجاره‌ای می‌گوید: «ما سال گذشته، بیش از 5 ماه وقت‌مان صرف بازدیدهای میدانی از وضعیت زندگی اتباع خارجی کردیم تا مستند آن را به مسئولان گزارش کنیم و نقشه پراکندگی جمعیتی آنان را به دست بیاوریم. چند تبعه خارجی در میان مصاحبه‌هایمان به این موضوع اذعان می‌کردند که خانواده‌هایی که مشکلات مالی دارند و در فقر زندگی می‌کنند، امکان دفن امواتشان را در هیچ‌کدام از قبرستان‌های ایران و افغانستان ندارند و مجبورند مرده‌هایشان را در باغ‌ها یا خانه‌های حیاط‌دار قدیمی دفن کنند.» 


زنگ هشدار برای حصارک و مرادآباد 

محله حصارک به دلیل وجود باغ‌های گسترده و البته صعب‌العبور، اتباع و مهاجران زیادی را جذب کرده و جزء محله‌های مورد علاقه اتباع بیگانه است. «نصرالله حصارکی» دبیر شورایاری محله حصارک در پاسخ به این سؤال که آیا اتباع بیگانه اجازه دفن در قبرستان محلی را دارند،

می‌گوید: «قبرستان حصارک، قبرستان قدیمی و محلی است و اجازه دفن افراد غیربومی در آن وجود ندارد. بسیاری از کارگرانی که در باغ‌ها کار می‌کنند، جزو اتباع مهاجر و قدیمی هستند. اما نسل جدیدی از مهاجران وارد حصارک شده‌اند که هیچ شناختی از آنها نداریم و در جلسه‌های شورایاری درباره این موضوع نیز صحبت کردیم تا صاحبان باغ‌ها حواس‌شان به ملک شخصی‌شان باشد. در نهایت اگر چنین اتفاقی بیفتد و جنازه‌ای در باغ‌ها کشف شود، مالکان باغ‌ها باید جوابگو باشند.» 

«محمدحسن مراد‌آبادی» دبیر شورایاری مرادآباد نیز دفن مرده در باغ‌های این محله را خیلی دور از ذهن ندانست و با اشاره به اینکه باغ‌های مرادآباد به دست اتباع بیگانه اداره می‌شود، می‌گوید: «از سال‌های گذشته، عمده توتستان‌های مرادآباد توسط اتباع بیگانه اجاره می‌شوند و مالکان دیگر هیچ نظارتی بر ملک خود ندارند.

از اول بهار تا پایان تابستان توتستان‌ها و باغ‌ها در اجاره این اتباع است و واقعاً معلوم نیست چه اتفاقی در آنها می‌افتد. ضمن اینکه قشر ضعیفی از این اتباع بیگانه که به شکل غیرقانونی به ایران آمدند در مرادآباد ساکنند و در وضعیت اسفباری زندگی می‌کنند. بعضی از این خانواده‌ها نان شب برای خوردن ندارند، چه برسد به تهیه پول برای انجام تشریفات کفن و دفن.» 


روایت جمال از مرگ یک افغانی در ایران

«جمال» ۵ سال درمحله کن زندگی کرده است و ۲ سالی می‌شود که به همراه خانواده به فرحزاد رفته‌اند. جمال روی دیگری از مرگ و میر اتباع خارجی را به ما نشان می‌دهد و می‌گوید: «من دایی‌ام روز گذشته فوت کرد. سالم سالم بود، اما به ما گفتند از قبل بیماری داشته و در کارگاه قلبش گرفته و مرده. عمویم هم سر ساختمان فوت کرد. با اینکه خودم در ایران به دنیا آمده‌ام اما پیری خیلی از بستگانم را ندیدم. شاید 5‌ـ 6 نفرشان در چند سال گذشته در سر کار مردند.» 

وقتی از او در مورد دفن مردگان افغانستانی در ایران می‌پرسم، می‌گوید: «خیلی از آنها که خانواده دارند، دوست دارند بعد از مرگ به افغانستان برگردند و در وطنشان دفن شوند. قرار است دایی‌ام را نیز به هزاره بفرستند.

از شانس ما یکی از آشنایان قرار است به افغانستان برود، حدود یک میلیون و نیم به آمبولانس دادیم و حدود یک میلیون تومان هم باید به کسی بدهیم که قرار است همراه جنازه از مرز عبور کند. آن‌طرف مرز، یک ماشین می‌گیرند و تا قبرستان می‌برند. بعضی از اجساد افغانستانی‌ها چند روز همین‌طور بلاتکلیف می‌مانند تا کسی همراه‌شان تا مرز برود، بدن‌شان را تخلیه می‌کنند و یک ماده‌ای بهشان می‌زنند تا بو نگیرند. واقعاً مردن خیلی هزینه دارد. 

وقتی از او در مورد دفن مردگان افغانستانی در بهشت‌زهرا(س) می‌پرسم، می‌گوید: «تا هویت مرده مشخص نباشد و گواهی پزشک قانونی نداشته‌باشی بهشت‌زهرا(س) مرده را دفن نمی‌کند. همه این کارها هم که انجام شود تازه اول کار است. در یک قبر 3 طبقه مرده را دفن می‌کنند و تو باید 2 طبقه دیگر را بخری که خیلی گران تمام می‌شود. به‌طور معمول با نیمی از هزینه کفن و دفن در ایران، مرده‌ها را می‌فرستند افغانستان. ضمن اینکه افغانستانی‌های مذهبی برای مرده‌ها مجلس می‌گیرند. ما معتقدیم مرده تا 40 روز، هر شب جمعه، به خانه‌اش سر می‌زند. برای همین باید شب‌های جمعه حلوا درست کنیم و خیرات کنیم.» 

جمال در پاسخ به این سؤال که آیا از بستگانش کسی بوده است که در باغ‌ها دفن شود، می‌گوید: «خیلی از افغانستانی‌‌هایی که با خانواده به ایران می‌آیند به مرده‌هایشان اهمیت می‌دهند. اما واقعاً اگر کسی پول نداشته باشد مرده‌اش را در ایران دفن کند یا به افغانستان بفرستد، باید چه کند؟»