افزایش دما، شعله اطمینان کره زمین است

فتانه احدی_روزنامه نگار

این روزها نقشه 4رنگ کرونایی نوید روزهای بهتری را به مردم ایران می‌دهد. از زمستان سال 98 که ویروس کووید-19 مردم جهان را به‌خود درگیر کرد سخنان کارشناسی و غیرکارشناسی زیادی نقل هر مجلسی است. اکنون نیز کرونا فصلی دیگر را در ایران پشت سر می‌گذارد و با فراز و نشیب‌هایی که داشته از رنگ‌های قرمز آتشین عقب‌نشینی کرده و به رنگ‌های زرد و آبی رسیده است. البته هنوز در شمال ایران، مازندران قرمز و نارنجی و گیلان نارنجی است که رنگ نارنجی وضعیت پرخطر و رنگ قرمز وضعیت خیلی پرخطر را نشان می‌دهند. بهتر شدن وضعیت در مناطق جنوبی ایران این سؤال را به‌وجود می‌آورد که «آیا آب و هوا و موقعیت جغرافیایی باعث به‌وجود آمدن این تغییرات و رنگ‌ها شده‌اند یا اینکه دلایل دیگری در پس این تغییر وضعیت نهفته است؟» برای اینکه جواب درستی بگیریم، همه سؤال‌هایمان را نزد دکتر بهلول علیجانی، اقلیم‌شناس و استاد دانشگاه خوارزمی بردیم و علت را جویا شدیم. آنچه در ادامه می‌خوانید حاصل این گفت‌و‌گو است.


آب و هوا و موقعیت جغرافیایی بر ویروس کووید- 19 چه تأثیری دارد؟
در سال گذشته نظریه‌های زیادی مبنی بر تأثیر نم نسبی، دما و بارندگی و حتی دمای 10درجه مناسب بر رشد بیماری کرونا ارائه شد که البته بعد از تحقیقات و مطالعات زیادی مشخص شد، شیوع بیماری کرونا در اثر ارتباط و تماس افراد است. کاهش یا افزایش موارد ابتلا ارتباط چندانی به موقعیت جغرافیایی و پارامترهای هواشناسی ندارد. مثلا گفته می‌شد ویروس کووید- 19در دمای 50درجه از بین می‌رود در صورتی که برای مثال در اوج تابستان اهواز دچار شرایط بسیار بدی بود. البته منکر این نیستیم که دمای 50تا 60درجه کرونا را از بین می‌برد اما دلیل شیوع بیماری شرایط آب و هوایی نیست. اگر در هوای گرم بندرعباس و در هوای سرد همدان مردم را از هم دور نگه‌داریم، بیماری سرایت و شیوع پیدا نمی‌کند. تنها دلیل سرایت و شیوع، نزدیکی مردم به یکدیگر است. در این مورد بسیار بحث و در نتیجه ثابت شد عوامل محیطی نظیر عرض جغرافیایی، ارتفاع، پوشش گیاهی و دما ارتباط مستقیمی به همه‌گیری این بیماری ندارد. هرچند که به‌صورت غیرمستقیم و درازمدت تأثیر زیادی دارد.

آب و هوا در درازمدت و به‌صورت غیرمستقیم چگونه روی انتشار کرونا تأثیر می‌گذارد؟ 
همانطور که مشخص است هم‌اکنون هوا گرم شده و تغییر اقلیم صورت گرفته است. سامانه اقلیم، کره زمین است؛ یعنی تغییر و تحولاتی در زمین روی داده است. یک مثال ساده گویای همه‌‌چیز است، در پالایشگاه‌ها معمولا چراغی با عنوان شعله اطمینان روشن است. اگر پالایشگاه خوب کار کند، شعله اطمینان روشن است اگر بد کار کند می‌گویند جایی در سامانه پالایشگاه ایراد پیدا کرده است. الان افزایش دما شعله اطمینان کره زمین است که البته نشان‌دهنده این است که مردم در کره زمین خوب کار نمی‌کنند و کره زمین به‌هم خورده است. مصرف مردم در کره زمین دوبرابر تولیدات زمین شده؛ یعنی سال به سال منابع زمین تخریب می‌شود. تخریب زمین و انتشار کرونا رابطه تنگاتنگی دارند.

تخریب زمین چه تأثیری بر انتشار کرونا دارد؟ 
وقتی زمین تخریب می‌شود، پوشش گیاهی از بین می‌رود. در سال‌های اخیر مردم پوشش گیاهی و جنگل‌ها را از بین می‌بردند تا شهرها را گسترش دهند. نتیجه اینکه گرما و آلودگی افزایش یافت و این یعنی، مردم به طبیعت فشار می‌آورند و البته طبیعت و جامعه در ارتباط با یکدیگر هستند؛ اگر در یکی تغییری ایجاد شود، دیگری عکس‌العمل نشان می‌دهد. جامعه انسانی در طبیعت تغییراتی ایجاد کرده و این تخریب طبیعت در سال 2019به اوج خودش رسید. سیلاب‌ها، گردوغبارها، کشتار حیوانات وحشی و آتش‌سوزی جنگل‌ها همه اینها از اثرات اقدامات انسان در طبیعت است. طبیعت عکس‌العمل نشان می‌دهد و ویرانی برجای می‌گذارد. یکی از عکس‌العمل‌های زمین انتشار ویروس کووید -19است. اکنون متخصصان معتقدند که در حال ساخت واکسن هستند، بسیاری نیز ساخته و روی انسان تست کرده‌اند و در مراحل اولیه تزریق واکسن هستند. اما اگر رفتار انسان با طبیعت اصلاح نشود بیماری‌های بعدی به‌وجود می‌آیند. مثلا امسال در تهران آلودگی آنقدر شدید شد که میدان دید خیلی کاهش یافت. این میدان دید نسبت به 5سال پیش خیلی کمتر شده است. اگر روال به همین صورت باشد 5سال بعد پیش پای خود را نمی‌توانیم ببینیم.

چگونه می‌توان جلوی تغییر اقلیم را گرفت؟
انسان امروز باید بیدار و آگاه شود. اگر انسان رفتارش را تغییر دهد می‌توان مشکلات را حل کرد. ما اقلیم‌شناسان، دو وظیفه بزرگ داریم؛ یکی مجاب کردن مدیران که در برنامه‌های توسعه و عمرانی کشور تغییر اقلیم را درنظر بگیرند. دیگری هم آگاه کردن مردم که بدانند هوا و شرایط عوض شده است و مصرف را پایین بیاورند. این کار سنگینی است و هنوز موفق به انجامش نشده‌ایم. بنابراین این را بدانید تغییر اقلیم به‌طور غیرمستقیم با بیماری کووید- 19ارتباط دارد اما به‌صورت مستقیم نه.

برخی معتقدند رطوبت موجود در هوا باعث ایجاد رطوبت بدن می‌شود و در نتیجه در شهرهایی که میزان رطوبت هوا بالاست شیوع و سرایت کرونا افزایش می‌یابد. این فرضیه را تأیید می‌کنید؟
خیر، چنین مسئله‌ای صحت ندارد. البته ویروس کرونا مانند قطرات ریز آب با نفس کشیدن وارد هوا می‌شود. در دمای خشک زودتر بخار می‌شود و در دمای مرطوب در اتمسفر باقی می‌ماند. حال اگر این فرضیه را درست بدانیم پس در اهواز نباید بیماری شیوع پیدا می‌کرد. پس این فرضیه مردود است. تنها راه سرایت ویروس کرونا رعایت نکردن فاصله اجتماعی است. شیوع ویروس کرونا به آب و هوا و موقعیت جغرافیایی ارتباطی ندارد. تا زمانی که افراد به اندازه 5/1تا 2متر از هم فاصله داشته باشند و نفس فرد بیمار در بین راه از بین برود و به دیگری نرسد بیماری سرایت نمی‌کند.