بازار محصولات روستایی داغ می‌شود
طرح «روستا بازار» اقدامی است برای حذف واسطه ها بین تولیدات روستاییان تا سفره مردم که منجر به واقعی شدن قیمت ها و اشتغال روستاییان می شود
فاطمه عباسی- خبر‌نگار
مهرماه امسال بود که وزیر جهادکشاورزی از اجرای طرح «روستابازار» در استان‌های کشور خبر داد؛ طرحی که قرار است به مرور زمان در همه شهرها به اجرا در بیاید و با حذف واسطه‌ها در بخش کشاورزی، نظام توزیع سنتی را تغییر دهد. بسیاری از روستاییان به‌ویژه کشاورزان هر ساله به‌دلیل نبود نظام توزیع مناسب، مجبور به فروش محصولات خود به واسطه‌ها می‌شوند؛ واسطه‌هایی که با خرید محصولات کشاورزی و باغی به پایین‌ترین قیمت و فروش آنها به چند برابر قیمت، ضمن تحمیل زیان به کشاورزان، باعث رشد بی‌ضابطه قیمت محصولات کشاورزی و نارضایتی مصرف‌کنندگان شده‌اند. حد فاصل دسترنج ناچیز کشاورزان و قیمت‌های نجومی محصولات کشاورزی، همان سودهای بادآورده‌ای است که هر ساله نصیب دلال‌های این بازار می‌شود. جولان واسطه‌ها در بخش کشاورزی و تحمیل زیان به کشاورزان و روستانشینان در حالی است که استفاده از نظام توزیع مدرن، اکنون پیشرفت بسیار زیادی در کشور داشته است. علاوه بر استفاده از ظرفیت کسب‌و‌کارهای اینترنتی برای حل مسئله بازاریابی محصولات کشاورزی و حذف واسطه‌ها، حالا روستابازارها نیز یکی از مهم‌ترین راهکارهای پیش روی مسئولان برای ساماندهی نظام توزیع در بخش کشاورزی و البته حمایت از روستاییان است.
نخستین روستابازار در خراسان رضوی
اگر چه قرار بود نخستین روستابازار به‌عنوان پایلوت در تهران راه‌اندازی شود، اما استان خراسان رضوی در این زمینه پیشگام شد و نخستین بازار روستایی کشور آبان‌ماه در شهر مشهد افتتاح شد و پس از آن دومین روستابازار نیز در شهر فریمان این استان به بهره‌برداری رسید. کالاهای اساسی عرضه شده در این بازارها همچون محصولات کشاورزی و دامی، عسل، خشکبار و میوه‌جات معمولا کالاهای با کیفیت‌تر و در عین حال ارزان‌قیمت‌تر است که محصول روستاهای همجوار یا روستاهای استان‌های دیگر بوده و فروشندگان و خریداران آن، ساکن مشهد و شهرهای کوچک اطراف هستند. ربابه داورزنی که در هفته چندین بار برای خرید به این بازار مراجعه می‌کند، با ابراز رضایت از قیمت کالاها به همشهری می‌گوید: بسیاری از کالاها و محصولات خوراکی، قیمت ثابتی ندارند و در نقاط مختلف شهر، قیمت‌ها متفاوت است. اما در روستابازاری که به تازگی در چهارراه مخابرات قاسم‌آباد مشهد راه‌اندازی شده، قیمت‌ها ثابت و پایین‌تر از بازارهای مرکزی است. همه محصولات تازه و درجه یک بوده و از تنوع خوبی برخوردار است. او می‌افزاید: وجود چنین بازارهایی، هم در اقتصاد تولید‌کنندگان و هم عرضه‌کنندگان تأثیر مستقیم دارد و می‌تواند تا حدودی به معیشت مردم چه در روستا و چه در شهر کمک کند.
سلیمان رضایی که در روستای زشک به کشاورزی و سبزی‌کاری مشغول است و محصولاتش در روستابازار مشهد به فروش می‌رسد، با بیان اینکه اینگونه بازارها باید گسترش پیدا کرده و دیگر استان‌ها هم آن را برپا کنند، می‌گوید: امروز مردم به‌دنبال غذای سالم و ارزان هستند که این 2مورد را به‌راحتی می‌توان در این بازارها پیدا کرد. حضور اقشار مختلف مردم از هر شهر و روستایی در این بازار نیز سبب رونق کار ما شده است.
این کشاورز با اشاره به اینکه بازارهای محلی، برکتی برای ما روستاییان است، اضافه می‌کند: جوانانی که به‌دنبال اشتغال هستند، می‌توانند حتی شده در یک متر زمین سبزی بکارند و در این روستابازارها به فروش برسانند تا کمی از معضلات بیکاری در روستاها کم شود.
از مزرعه تا سفره با حذف واسطه‌ها
مدیر سازمان تعاون روستایی خراسان رضوی با بیان اینکه استان خراسان رضوی از نظر تعداد تشکل‌های بخش تعاون روستایی رتبه نخست را در کشور دارد، به همشهری توضیح می‌دهد: نخستین روستابازار تحت پوشش اتحادیه‌های تعاونی کشاورزی کشور با شعار «از مزرعه تا سفره» محصولات کشاورزی را بین ۱۰ تا ۲۰درصد و به‌طور میانگین ۱۵درصد ارزان‌تر به‌دست مشتری می‌رساند. ایرج ناصریمقدم با ابراز رضایت از استقبال بی‌نظیر مردم از روستابازار مشهد عنوان می‌کند: همه اقلام این بازار از تعاونی روستایی استان و خارج از استان از سر مزارع و باغ‌ها تهیه شده است و هیچ محصولی را به‌وسیله دلالان و واسطه‌ها تهیه نمی‌کنیم. به‌عنوان مثال خرمایی که در این بازار موجود است، از سیستان و بلوچستان تهیه شده یا کشمش از بردسکن کاشمر به این بازار آورده شده است. در کنار اینها محصولات روستاهای استان نیز عرضه می‌شود. او با بیان اینکه روستابازارهای شهرهای نیشابور و تربت‌جام آماده بهره‌برداری شده و طی چند روز آینده افتتاح می‌شود، اضافه می‌کند: علاوه بر این ما 150روستابازار دیگر را تا 6ماه آینده در استان راه‌اندازی خواهیم کرد تا بتوانیم محصولات روستایی و تولیدات تعاونی زنان و تولیدات کشاورزان، دامداران و زنبورداران را با حذف واسطه در اختیار شهروندان قرار دهیم.
به‌گفته ناصریمقدم، با‌توجه به شیوع کرونا و تمایل مردم به خرید اینترنتی، استارت‌آپی در این استان با 2500 تا 3هزار محصول راه‌اندازی شده تا شهروندان بتوانند از این روستابازارها اینترنتی خرید کنند.
راه‌اندازی روستابازارها، خواسته کشاورزان
در میان استان‌ها، تهران، اصفهان، قزوین، کردستان، البرز و استان گلستان درصدد ایجاد روستابازارها هستند و مقدمات کار در این استان‌ها فراهم شده است. کشاورزان و روستاییان در دیگر استان‌ها نیز خواستار راه‌اندازی این بازارهای روستایی هستند تا بتوانند با فروش بدون واسطه محصولاتشان، به سود واقعی دست یابند و معضل بیکاری و مهاجرت جوانان از روستاها با ایجاد اشتغال در این بازارها و رونق کشاورزی و دامداری حل شود. حسنعلی صفری یکی از باغداران غرب کشور است. او هم مانند بسیاری دیگر از باغداران و کشاورزان با ابراز نارضایتی از نابسامانی‌های بازار فروش محصولات، می‌گوید: ما با زحمت زیادی محصول را تولید کرده و به مرحله برداشت می‌رسانیم، اما زمان فروش، همه سود به جیب واسطه‌ها می‌رود. تفاوت قیمت انواع میوه از سر باغ تا خرده‌فروشی گاهی ۴ تا ۵برابر است.
او اضافه می‌کند: چون در روستا تعاونی نداریم، مجبوریم به‌صورت انفرادی برای فروش محصول اقدام کنیم و در این میان هیچ نقشی هم برای تعیین قیمت نداریم. اگر تعاونی روستایی در همه روستاها فعال باشد و بازارهای روستایی در شهرها ایجاد شود، ما هم می‌توانیم محصولاتمان را به این تعاونی‌ها با قیمت واقعی بفروشیم. حسین مصلح یکی از کشاورزان استان سیستان و بلوچستان نیز معتقد است قیمت تمام‌شده محصولات کشاورزی و باغی از مزرعه تا میدان مرکزی تره‌بار و رسیدن به‌دست مغازه‌دارها چندین بار افزایش می‌یابد و در نهایت با اختلاف زیادی به‌دست مصرف‌کننده می‌رسد. او می‌گوید: کشاورزان در ایران، با شرایط بحرانی سفره‌های آب زیرزمینی که کارشان را با ریسکی بسیار بالا مواجه کرده است، نه‌تنها سودی از تولید محصولات نمی‌برند، بلکه محصول خود را زیر قیمت تمام‌شده نیز می‌فروشند. مصلح اضافه می‌کند: با اینکه برخی از محصولات ما مانند خرما از سوی تعاونی‌های روستایی استان‌های دیگر خریداری می‌شود، اما امیدواریم بازارهای روستایی در شهرهای استان خودمان هم راه‌اندازی شود تا محصولاتمان با قیمت درست به‌دست هم‌استانی‌هایمان برسد.
***
طبق آمارها 1440تعاونی تولید در سراسر کشور با هدف افزایش تولید و یکپارچه‌سازی اراضی و بهره‌برداری مناسب از منابع آب و خاک در کشور فعالیت دارند. این تعاونی‌ها می‌توانند با خرید بدون واسطه محصولات روستاییان و فروش آنها در مراکزی مانند روستابازارها، علاوه بر حذف دلالان، موجب رونق کشاورزی و دامداری در کشور شوند. آنچه مسلم است این امر نیازمند مساعدت سازمان جهادکشاورزی و شهرداری‌ها برای راه‌اندازی روستابازارها در شهرهای مختلف است. با راه‌اندازی این مراکز در تمامی استان‌ها، می‌توان به آینده بخش کشاورزی اندکی امیدوار بود.
مکثتفاوت روزبازارها و روستابازارها
بازارهای هفتگی و روزبازارها در روستاها از گذشته‌های دور تاکنون به‌عنوان مرکز اصلی انجام مبادلات ضروری و مورد نیاز روستاییان و مردم شهرهای کوچک، وجود داشته و همچنان نیز پر رونق است. این بازارها در اغلب استان‌ها به‌ویژه استان‌های شمالی به‌صورت دائمی، هفتگی و فصلی برگزار می‌شوند و دلیل تمایز این بازارها از بازارهای مرکزی در شهرها، نوع کالاهایی است که توسط خود اهالی روستا تولید می‌شود و به‌دلیل حذف دلالان و واسطه‌ها، با قیمت مناسبی در اختیار مشتریان قرار می‌گیرد. با این همه این بازارها تفاوت‌هایی با روستابازارهایی که در حال راه‌اندازی هستند، دارند. صدرا میرزایی، کارشناس حوزه کشاورزی در این‌باره به همشهری می‌گوید: با وجود اینکه در روزبازارها عرضه کالا به‌صورت مستقیم و بدون واسطه صورت می‌گیرد، اما عرضه کالا بدون امکان پیگرد قانونی، مشخص نبودن مسیر توزیع بعضی از کالاها و عرضه کالاهای چینی مشکل اصلی این بازارهاست. همچنین کالاها بدون اطلاعاتی نظیر وزن، تاریخ تولید و انقضا به فروش می‌رسند و علاوه بر روستاییان، دستفروشان نیز در این بازارها فعالیت دارند که کیفیت کالاهایشان قابل سنجش نیست. میرزایی با بیان اینکه راه‌اندازی روستابازارها به‌معنای از بین رفتن روز بازارها نیست، می‌گوید: برپایی روستابازارها می‌تواند به ساماندهی بازارهای هفتگی نیز کمک کند. همچنین ثبات قیمت در روستابازارها موجب می‌شود روستاییان محصولاتشان را در بازارهای هفتگی نیز با قیمت‌های مصوب عرضه کنند.
