3وزنه نزول بورس

با نزول 200هزار میلیارد تومانی بازار سهام در مبادلات دیروز میزان کل افت ارزش بازار سهام از 20مرداد تاکنون به مرز 3000هزار میلیارد تومان، معادل 120میلیارد دلار رسید. نزول 3درصدی دیروز، دومین نزول با این میزان در 10روز گذشته بود. اما ریشه این نزول سنگین و بی‌وقفه چیست؟ بررسی‌های همشهری نشان می‌دهد ریشه نزول‌های بورس را باید در 3عامل، شامل؛ تغییر در چشم‌انداز‌های اقتصاد کلان، گران شدن بازار و سیاستگذاری‌های مبهم و متناقض در داخل مجموعه دولت جست‌وجو کرد.
به گزارش همشهری، شاخص کل بورس تهران دیروز سقوط سنگین دیگری را در کارنامه خود ثبت و بیش از 3درصد افت کرد. این دومین نزول سنگین بورس ظرف 10روز گذشته است. با نزول 200هزار میلیارد تومانی بازار سهام در مبادلات دیروز، مجموع رقم نزول ارزش بازار سهام از 20مرداد‌ماه تاکنون، به مرز 3000هزار میلیارد تومان رسید. ارزش کل بازار سهام در مرداد‌ماه امسال به 9200هزار میلیارد تومان معادل 422میلیارد دلار(با احتساب هر دلار 21هزارو 700تومان) رسیده بود اما با نزول روز گذشته ارزش کل بازار سهام (بورس تهران و فرابورس) به 6296هزار میلیارد تومان معادل 252میلیارد دلار(با احتساب هر دلار 25هزار تومان) رسید. ارزش دلاری بازار سهام نیز در 150روز گذشته 170میلیارد دلار کاهش یافته است. این نزول آشفتگی زیادی در بین سهامداران ایجاد کرده و حتی ظرف چند روز گذشته به تجمع اعتراضی‌ جلوی در سازمان بورس در خیابان ملاصدرا منجر شد.

تغییر چشم‌اندازهای کلان و توقف رشد ارزش دارایی‌ها
بررسی رفتار بازارها در ماه‌های گذشته نشان می‌دهد تقریبا همه بازارهای دارایی که محل اصلی سرمایه‌گذاری ایرانیان هستند، مانند بازار طلا، ارز، مسکن، سهام و حتی خودرو از 20آبان‌ماه با تغییر چشم‌اندازهای سیاسی با نزول مواجه شده‌اند. این نزول بعد از مشخص شدن نتایج انتخابات آمریکا و شکست دونالد ترامپ اتفاق افتاد. شکست دونالد ترامپ می‌تواند به‌معنای پایان سیاست فشار حداکثری و کاهش تحریم‌ها بر ایران باشد که در طول 2سال گذشته بنیان‌های اقتصاد کلان را با چالش‌های زیادی مواجه کرده بود. این تحول سیاسی، چشم‌انداز‌های کلان اقتصاد را تغییر داده و به توقف رشد ارزش دارایی‌ها در همه بازارها منجر شده است. بانک مرکزی هم به تازگی گزارش داده، میزان سیالیت سپرده‌های بانکی در ماه‌های اخیر کاهش یافته است. مطابق گزارش بانک مرکزی رشد صفر درصدی پول در آذر‌ماه امسال نسبت به‌ماه گذشته و کاهش 10.3درصدی رشد 12ماهه این متغیر در آذر‌ماه سال‌جاری (69.7درصد) نسبت به رشد 12ماه منتهی به آبان‌ماه سال‌جاری (80.0درصد) از کاهش سیالیت سپرده‌ها و ماندگار شدن بیشتر آنها حکایت دارد؛ این علامتی مهم از کاهش انتظارات تورمی است.
 این ارقام نشان می‌دهد نقدینگی به‌دلیل چشم‌انداز‌هایی که بعداز آبان‌ماه ایجاد شده، تمایل خود را برای جابه‌جایی بین بازار‌ها از دست داده است و این موضوع یعنی کاهش تمایل نقدینگی برای جابه‌جایی در بازار‌ها تحت‌تأثیر کاهش انتظارات تورمی و همینطور رشد تولید ناخالص داخلی و کاهش تورم ماهانه بوده است. با این حال به‌نظر می‌رسد آنچه بیشتر از سایر عوامل به افت ارزش بازار‌ها در کوتاه‌مدت منجر شده کاهش انتظارت تورمی است. تا قبل از برگزاری انتخابات آمریکا هیچ چشم‌انداز روشنی برای توقف روند رو به رشد منحنی تورم وجود نداشت اما رخداد سیاسی یادشده این امیدواری را ایجاد کرد که دست‌کم اگر تورم کاهش پیدا نمی‌کند از این بیشتر هم رشد نخواهد شد. این موضوع اکنون به توقف رشد ارزش دارایی‌های منقول و غیرمنقول در اقتصاد ایران منجر شده است. حتی این امیدواری وجود دارد که در نتیجه حل نصفه و نیمه تنش‌های سیاسی حجم تجارت نفتی و غیرنفتی ایران افزایش یابد که می‌تواند چشم‌انداز بهتری را برای اقتصاد ایران ترسیم کند و مانع از رشد حباب‌گونه ارزش دارایی‌ها تحت‌تأثیر تورم شود. به باور برخی کارشناسان یکی از دلایل رشد تورم در ایران صرف‌نظر از سیاست‌های پولی و رشد شدید نقدینگی کاهش رشد اقتصادی و نزول عرضه کل در اقتصاد است و چنانچه گشایش‌های سیاسی به افزایش عرضه کل منجر شود می‌توان امیدوار بود جلوی رشد حباب‌گونه ارزش دارایی‌ها ازجمله طلا، ارز، مسکن و خودرو گرفته شود. ضمن اینکه باید توجه کرد همه دارایی‌ها در اقتصاد ایران به‌صورت دوره‌ای متناسب با قاعده ارزش جایگزینی، ارزش خود را در سیکل‌های اقتصادی با تورم منطبق می‌کنند. در چنین شرایطی بازار سهام نیز از همان قاعده‌ای پیروی کرده که سایر بازارها از آن تبعیت کرده‌اند به این معنا که تغییر در چشم‌انداز‌های محقق نشده اقتصاد کلان اما قابل پیش‌بینی موجب شده رشد ارزش دارایی‌ها در بازارسهام با قیمت‌های فعلی توجیه نداشته باشد مگر اینکه قیمت‌ها دوباره به سطوحی برسند که جذابیت خرید آنها افزایش یابد.

گران شدن بازار
بررسی‌های آماری از دلایل نزول بازار سهام نشان می‌دهد یکی دیگر از دلایلی که به افت سنگین شاخص‌های بورس منجر شده رشد حباب‌گونه قیمت‌ها به‌ویژه از ابتدای سال‌جاری تاکنون بوده است. طبق ادبیات مالی هر زمان که قیمت‌ها بیش از ارزش ذاتی خود رشد کنند بازار به مرحله اشباع خرید می‌رسد و دیگر حجم ورودی نقدینگی هم برای رشد دوباره شاخص‌ها کفاف نمی‌دهد.
 آن‌طورکه آمارها نشان می‌دهد شاخص کل بورس تهران از اردیبهشت سال۹۷ تا ۲۰مرداد امسال ۲۲۰۰درصد رشد کرده و میزان رشد بازار سهام به‌ویژه از ابتدای سال‌جاری تا مرداد‌ماه به حدی بود که بازار سهام را به مرحله اشباع خرید رسانده بود و حتی دیگر با هدف‌گذاری‌های تورمی هم سازگاری نداشت. اعداد و ارقام مربوط به نسبت قیمت به درآمد بورس تهران اثبات می‌کند در تابستان امسال قیمت سهام شرکت‌های بورس به چنان سطحی از رشد رسیده بودند که در تاریخ بورس بی‌سابقه بود و عملا قیمت سهام بسیاری از شرکت‌ها در بورس به‌شدت گران شده بود زیرا نسبت قیمت به درآمد بازار سهام که معیاری برای محاسبه گران بودن قیمت سهام شرکت‌هاست، به محدوده 40مرتبه رسیده بود درحالی‌که نسبت قیمت به درآمد تاریخی بازار سرمایه عمدتا در محدوده 4.5تا 7.5مرتبه است و به جز در موارد خاص ازجمله آذر1392 این نسبت هرگز از 10مرتبه تجاوز نکرده است. در چنین شرایطی روشن است که قیمت سهام شرکت‌های بورس باید دوباره به سطوحی برسد که برای خریداران جذاب باشد و اعداد و ارقام نشان می‌دهد برای اینکه قیمت سهام شرکت‌ها جذابیت گذشته را به‌دست بیاورند باید یا ارزش سهام شرکت‌ها با افت بیشتری مواجه شود و یا میزان سود شرکت‌های بورس رشد کند.

سیاست‌های متناقض
صرف‌نظر از تغییر در چشم‌انداز‌های کلان اقتصادی و گران شدن قیمت سهام شرکت‌ها عامل دیگری که به‌ویژه در چند‌ماه گذشته نقش زیادی در فراز و فرود شاخص‌های بورس داشته نامتناقض بودن سیاست‌های اقتصادی، ابهام در تصمیم‌های اقتصادی و تعدد مراکز تصمیم‌گیری اقتصادی است. البته این یک مشکل قدیمی برای بازار سرمایه است و در طول چند دهه گذشته به‌ویژه از ابتدای دهه90 هربار به پاشنه آشیل بازار سرمایه تبدیل شده است. نخستین‌بار در اواسط دهه80 اجرای سیاست‌های شبانه در مورد نرخ سنگ آهن اثرات عمیقی بر بازار سهام برجای گذاشت و بعد از آن در دوره‌های مختلف ابلاغ بخشنامه‌های مختلف از سوی وزارتخانه‌های مختلف هربار منجر به متلاطم شدن شاخص‌های بورس شد. با این حال آنچه بیش از هرچیز بازار سهام را در 2دهه گذشته رنج داده تعدد مراکز تصمیم‌گیری، فقدان سیاست واحد و اجرای نظام سرکوب قیمت‌ها یا قیمت‌گذاری دستوری بوده که ظرف یک‌ماه گذشته دوباره اجرا شد و این بار روند تولید در صنعت فولاد را نشانه گرفت و به اعتماد سرمایه‌گذاران آسیب جدی وارد کرد. نمونه چنین تصمیم‌هایی در همه صنایع از خودرو گرفته تا دارو و صنایع پتروشیمی گرفته می‌شود و این موضوع به یک عامل مخرب برای بازار سهام تبدیل شده است. به‌طوری که بازار سرمایه در دوره‌های کوتاه‌مدت با تکالیف متفاوتی در صنایع مختلف مواجه می‌شود این موضوعی است که اصل اول سرمایه‌گذاری که ثبات در سیاستگذاری و تصمیم‌گیری است را نقض می‌کند و منجر به فرار سرمایه‌ها می‌شود.

سقوط 3درصدی بورس و خروج 2هزارمیلیارد تومان نقدینگی
شاخص کل بورس تهران در مبادلات دیروز برای دومین بار در 10روز گذشته 3درصد افت کرد و به یک‌میلیون و 260هزار واحد رسید. دیروز ارزش کل معاملات بازار سهام 8هزارمیلیارد تومان معادل 32درصد افت کرد و 2هزار میلیارد تومان از نقدینگی سهامداران حقیقی از بازار سهام خارج شد. این بالاترین میزان خروج پول سهامداران حقیقی در یک‌ماه گذشته است. در طول یک‌ماه گذشته سهامداران حقیقی 15هزار میلیارد تومان نقدینگی از بازار سهام خارج کرده‌اند.