گذر فرهنگ و هنر از کوچه‌های شهر‌ها

فاطمه عباسی- خبر‌نگار

ایجاد گذرهای فرهنگ و هنر یکی از طرح‌های وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی با هدف تجمیع ظرفیت‌ها و توانمندی‌های فرهنگی و هنری در نقاط مشخصی از هر شهر بود که سال96 ابلاغ شد. براساس این طرح قرار بود بخش‌هایی از شهرهای بزرگ به مکانی برای رویدادهای فرهنگی تبدیل شوند و هنرمندان بتوانند دستاوردهای خود را بدون واسطه به مردم عرضه کنند. تهران، یزد، مشهد جزو نخستین کلانشهرهایی بودند که از این طرح نوپا استقبال و گذرهای فرهنگ و هنر را راه‌اندازی کردند. پس از آن بسیاری از شهرهای دیگر چون شیراز، تبریز، اصفهان و رشت نیز خواهان اجرای این پروژه شدند و اقداماتی هم در این زمینه انجام شد. حالا مسئولان فرهنگی همدان خبر از ایجاد گذر فرهنگ و هنر در این شهر تاریخی می‌دهند و طی فراخوانی از مردم خواسته‌اند برای راه‌اندازی این گذر، طرح و ایده بدهند.
هرچند که به‌گفته سیدعباس صالحی،وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی هدف از ایجاد گذر فرهنگ و هنر، افزایش دسترسی مردم به محصولات فرهنگی و هنری، رونق بخشیدن به اقتصاد و ایجاد روحیه نشاط و شادی و نیز امیدبخشی به مردم است، اما باید دید راه‌اندازی این مکان‌های فرهنگی تا چه میزان می‌تواند به توسعه کسب‌وکارهای هنری رونق ببخشد و فاصله مردم با هنرمندان را کاهش دهد.

همدان به شهرهای با گذر فرهنگی می‌پیوندد
راه‌اندازی گذر فرهنگ و هنر در خیابان بوعلی همدان، نخستین‌بار در سال97 مطرح و کارهای اولیه آن نیز انجام شد، اما این طرح پیشرفتی نداشت تا اینکه امسال مدیر فرهنگ و ارشاد همدان خبر از ایجاد این گذر در شهرک مدنی داد؛ شهرکی با جمعیتی 120هزار نفری که به خوابگاه همدان معروف است.
ساکن شهرک مدنی همدان از راه‌اندازی گذر فرهنگی در این منطقه ابراز خوشحالی کرد و به همشهری گفت: این شهرک به‌دلیل اینکه امکانات فرهنگی و هنری ندارد، به خوابگاه همدان مشهور شده و ساکنان آن برای استفاده از این امکانات باید به مناطق دیگر شهر بروند.
فرشاد صابری، راه‌اندازی گذر فرهنگی در این منطقه را موجب افزایش روحیه نشاط در ساکنان و کمک به معیشت هنرمندان این شهرک می‌داند.
مدیر فرهنگ و ارشاد همدان نیز با بیان اینکه گذر فرهنگ و هنر علاوه بر ابعاد فرهنگی برای تقویت اقتصاد این حوزه نیز ضروری است به همشهری توضیح می‌دهد: مجتمع فرهنگی و هنری سردار شهید قاسم سلیمانی واقع در شهرک مدنی برای راه‌اندازی گذر فرهنگ و هنر آماده شده است و به محض اینکه مجری طرح برای مشارکت بخش خصوصی در مناقصه مشخص شود، این گذر افتتاح خواهد شد.
احمدرضا احسانی، با بیان اینکه اطلاع‌رسانی دقیق و گسترده در این زمینه ضروی است، می‌افزاید: این گذر با ایجاد نمایشگاه‌های دوره‌ای و غرفه‌های دائمی از تولیدات هنری راه‌اندازی و با یک‌سوم قیمت به هنرمندان واگذار می‌شود. برای استقبال مردم و هنرمندان از این مجتمع نیز از ظرفیت‌های صدا و سیما و دیگر رسانه‌ها استفاده می‌کنیم تا همه شهروندان در جریان راه‌اندازی این گذر قرار بگیرند و از آن استفاده کنند.
مدیر فرهنگ و ارشاد همدان همچنین با اشاره به محدودیت‌های کرونا در شهر اضافه می‌کند: راه‌اندازی و فعالیت این بازار فعلا با 50درصد ظرفیت خواهد بود و بعد از پشت سر گذاشتن این روزها از ظرفیت صددرصدی آن استفاده خواهیم کرد.

اولین گذر فرهنگ و هنر در یزد
گذر مازاری‌ها در خیابان آیت‌الله کاشانی یزد از دیرباز محل فعالیت حناساب‌ها و ادویه‌کوبان یزدی بود. این گذر پس از مرمت در نوروز97 با حضور وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی به‌عنوان نخستین گذر فرهنگ و هنر کشور معرفی و با استقبال گسترده یزدی‌ها به مکان اصلی برگزاری رویدادهای فرهنگی و هنری شهر تبدیل شد.
یک هنرمند یزدی که در زمینه هنرهای تجسمی فعالیت دارد، می‌گوید: تا پیش از شیوع کرونا چندبار در گذر مازاری‌ها نمایشگاه برگزار کردیم و با استقبال خوبی مواجه شدیم. رویدادهای فرهنگی و هنری دیگری هم در این گذر برگزار می‌شد که کمک زیادی به معیشت هنرمندان می‌کرد و موجب آشنایی هرچه بیشتر شهروندان با حوزه فرهنگ و هنر می‌شد.
محمد دهقان، معتقد است راه‌اندازی این گذرها در نقاط دیگر شهر نیز می‌تواند موجب ارتقای فرهنگ در جامعه شود و مردم مناطق مختلف را با خود همراه کند.
رئیس سازمان فرهنگی اجتماعی شهرداری یزد نیز با بیان اینکه تاکنون این گذر میزبان ده‌ها برنامه متنوع فرهنگی، هنری و اجتماعی بوده است به همشهری می‌گوید: کوی مازاری‌ها بعد از افتتاح به‌عنوان گذر فرهنگ و هنر به پاتوق فرهنگی مردم یزد تبدیل و بسیاری از برنامه‌های هنری مانند نمایشگاه‌های نقاشی و عکس، تئاتر خیابانی، هنرهای تجسمی، بازارچه خیریه، کتاب‌فروشی و برنامه‌هایی چون نقد کتاب در محل این گذر فرهنگی اجرا شد.
عباس ملازینلی‌ معتقد است شیوع کرونا گذرهای فرهنگی را از رونق انداخته و به تبع آن در یزد نیز هنرمندان ضررهای زیادی کردند و برنامه‌های فرهنگی و هنری کاهش چشمگیری داشته است.
او می‌افزاید: هرچند در این 10‌ماه هیچ فعالیت فرهنگی در گذر مازاری‌ها انجام نشده، اما امیدواریم با سفید شدن وضعیت شهر تا پایان سال بتوانیم در نوروز 1400بار دیگر این گذر را به پاتوق فرهنگی شهروندان تبدیل کنیم. او همچنین از راه‌اندازی 2گذر فرهنگ و هنر دیگر در شهر خبر می‌دهد و می‌گوید: گذرهای فرهنگ و هنر در بلوار بسیج و محله صفاییه یزد نیز برنامه‌ریزی شده‌اند که بعد از عبور از دوران کرونا اجرای این طرح‌ها نیز عملیاتی خواهد شد.

توقف طرح در سایه کرونا
پس از یزد، شهرهای کاشان، تهران، مشهد و اصفهان نیز صاحب گذر فرهنگ و هنر شدند و از 2سال گذشته تاکنون بر تعداد گذرهای فرهنگی در این شهرها افزوده شده است.
خیابان برادران مظفر تهران ازجمله نخستین گذرهای فرهنگی پایتخت بود که با واگذاری غرفه به صاحبان و تولیدکنندگان محصولات هنری، پاتوقی برای هنرمندان و شهروندان هنردوست شد.
2سرای «هشت ‌بهشت» و «عباسی» در خیابان چهارباغ‌عباسی اصفهان و برج «آسمان» در شهر مشهد نیز نخستین گذرهای فرهنگی در این 2کلانشهر بودند که هنرمندان زیادی را دورهم جمع کردند و به کسب‌وکارشان رونق دادند. علاوه بر اینها ایجاد گذر فرهنگی در بسیاری از شهرهای بزرگ و کوچک مانند تبریز، اراک، قزوین، سمنان، ساری و رشت نیز برنامه‌ریزی شده بود که با شیوع کرونا، بسیاری از این طرح‌ها بر زمین ماند و گذرهای راه‌اندازی شده، خالی و سوت و کور شد.
یکی از این نمونه‌ها مربوط به شیراز بود. مهر سال گذشته طرح راه‌اندازی نخستین گذر فرهنگ و هنر شیراز در محله سنگ‌سیاه در بافت تاریخی شهر تصویب شد و مدیران ارشاد اجرای آن را به پایان سال موکول کردند. تا بهمن 98، 60غرفه در این گذر آماده شد و مسئولان در تدارک دعوت از هنرمندان و واگذاری غرفه‌ها بودند که شیوع کرونا همه برنامه‌ها را برهم زد.
مدیرکل فرهنگ و ارشاد اسلامی فارس در این‌باره می‌گوید: قصد ما این بود که با تبدیل بازار هنر محله سنگ‌سیاه به گذر فرهنگ و هنر، این بافت تاریخی را بار دیگر احیا کنیم، اما کرونا مانع شد و هم‌اکنون این بازار مانند دیگر مراکز فرهنگی و هنری تعطیل است.
صابر سهرابی اضافه می‌کند: اداره ارشاد و شهرداری آمادگی کامل دارند که این گذر فرهنگی را راه‌اندازی کنند و منتظر دستور ستاد مقابله با کرونا و بهبود وضعیت شهر هستیم.

به‌نظر می‌رسد در شرایط فعلی، کرونا عرصه را برای فعالیت‌های اقتصادی هنرمندان تنگ کرده و آمار و ارقام نیز تأییدی بر این مدعاست. بسیاری از فروشگاه‌ها، بازارچه‌ها و حراجی‌های هنری متحمل خسارت و مراکز فرهنگی نیز ماه‌ها تعطیل شدند و در سکوت فرو رفتند. باید امیدوار بود با کاهش روند کرونا در کشور، بار دیگر طرح وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی روی میز مدیران شهری قرار گیرد و گذرهای فرهنگ و هنر در همه شهرها در حمایت از هنرمندان راه‌اندازی شوند.

مکث
احیای هویت شهری
رئیس کمیسیون فرهنگی شورای اسلامی شهر شیراز درباره فلسفه راه‌اندازی گذرهای فرهنگ و هنر در برخی از شهرها و تأثیر این مکان‌های فرهنگی به همشهری می‌گوید: گذرهای فرهنگ و هنر علاوه بر اینکه به گسترش فضای کسب‌وکار در این حوزه کمک می‌کند، موجب حرکت به سمت اجتماعی شدن فرهنگ و هنر در شهرها نیز می‌شود. این محیط‌های فرهنگی شهر را از حالت عبوری خارج و خیابان‌ها را از محل صرف تردد به جایی برای تعامل اجتماعی و گفت‌وگو بدل می‌کند. احمد تنوری البته معتقد است در این گذرها باید کارهای ترکیبی و نوآورانه انجام شود تا هم شاهد بازگشت اقشار مختلف مردم به میدان‌های شهر برای تعامل و گفت‌وگو باشیم و هم گردش اقتصادی حوزه فرهنگ جان بگیرد. این کارشناس فرهنگی با بیان اینکه شهرها امروزه مکان کار و استراحت شده‌اند و مفهوم اجتماعی خود را از دست داده‌اند، ادامه می‌دهد: شهر می‌تواند ساختار هویت شهری خود را در گذر فرهنگ و هنر احیا کند. به‌گفته او، تبدیل فضاهای میراثی و تاریخی به فضاهای فرهنگی و هنری نیز در زنده کردن هویت شهری بسیار مؤثر خواهد بود.