فعلاً فقط ثبت‌نام کرده‌ایم
چند روز بیشتر تا برگزاری نمایشگاه مجازی کتاب تهران نمانده اما خیلی از ناشران سازوکار برگزاری نمایشگاه مجازی را نمی‌دانند
مرتضی کاردر- روزنامه نگار
شمارش معکوس برای برگزاری سی‌و‌سومین دوره نمایشگاه کتاب تهران آغاز شده و قرار است نمایشگاه از اول بهمن برای نخستین‌بار به‌صورت مجازی برگزار شود. اما آنچه در پایگاه اطلاع‌رسانی خانه کتاب یا خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا) منتشر می‌شود، هم هنوز متناسب با بزرگی اتفاق و تازگی تجربه نمایشگاه مجازی کتاب نیست. خبرها نشان می‌دهد هنوز خیلی از ناشران از برگزاری نمایشگاه به‌صورت مجازی استقبال چندانی نکرده‌اند چه در میان خبرها نام ناشران بزرگ کمتر به چشم می‌خورد و تاکنون بیشتر مدیران وزارت ارشاد درباره نمایشگاه سخن گفته‌اند.
سراغ شماری از ناشران و مدیران نشرهای بزرگ رفته‌ایم و از ایشان پرسیده‌ایم که از نمایشگاه مجازی چه می‌دانند. آیا در نمایشگاه مجازی کتاب شرکت کرده‌اند؟ آیا می‌دانند که فرایند فروش و ارسال کتاب چگونه است؟ آیا کار با سامانه نمایشگاه را آموخته‌اند و آماده برگزاری نمایشگاه مجازی کتاب تهران هستند؟
شرکت نمی‌کنیم چون چیزی نمی‌دانیم
مهدی حسین‌زادگان، مدیر داخلی نشر ققنوس از غیبت ققنوس در نمایشگاه کتاب خبر می‌دهد: «ما در نمایشگاه مجازی شرکت نکرده‌ایم چون اطلاع درستی از چگونگی برگزاری نمایشگاه نداشتیم. پیش‌ترها خانه کتاب برای اتفاق‌های این‌چنینی از ناشران دعوت می‌کرد و نظر ناشران، به‌ویژه ناشران بزرگ، را جویا می‌شد اما نمایشگاه مجازی بدون کسب نظر ناشران برگزار شده است. کسی نظر دست‌کم ما را جویا نشده. دلیل دیگر شرکت نکردن در نمایشگاه مجازی تخفیف بیست‌درصدی است. ما همیشه در نمایشگاه‌ها ده درصد تخفیف می‌دهیم چرا که فکر می‌کنیم تخفیف بیست‌درصدی به کتابفروشان آسیب می‌رساند.»
در دوره‌های گذشته نمایشگاه کتاب تهران تخفیف متعارف 10درصد بوده است. اگرچه بسیاری از ناشران تخفیف‌های بیشتری به دوستداران کتاب داده‌اند، اما شاید الزام به تخفیف 20درصدی سبب غیبت شماری از ناشران در نمایشگاه شود.
منتظریم ببینیم چه می‌شود
بهرنگ کیاییان، مسئول انتشارات و تولید نشر چشمه نیز از چگونگی برگزاری نمایشگاه ابراز بی‌اطلاعی می‌کند و می‌گوید: « فعلاً فقط ثبت‌نام کرده‌ایم و کتاب‌ها را در سامانه ثبت کرده‌ایم. منتظریم که ببینیم چه می‌شود. اطلاعات زیادی از نمایشگاه مجازی نداریم.» البته او موافق تخفیف کتاب در نمایشگاه است و می‌گوید: «یکی از جذابیت‌های نمایشگاه تخفیف کتاب است. فکر نمی‌کنم تخفیف 20درصدی زیاد باشد. به هر حال مخاطبان باید برای شرکت در نمایشگاه انگیزه داشته باشند و تخفیف یکی از انگیزه‌ها برای حضور در نمایشگاه است. اگرچه می‌دانم تخفیف به ضرر کتابفروشی‌هاست و نمایشگاه برای مدتی کسب‌وکار کتابفروشی‌ها را کساد می‌کند.»
آزمون و خطا در نمایشگاه جیرفت
ماه گذشته نمایشگاه مجازی در جیرفت برگزار شد. نمایشگاهی که قرار بود نمونه‌ای آزمایشی از نمایشگاه کتاب تهران در مقیاس کوچک‌تر باشد. شماری از ناشران در نمایشگاه جیرفت شرکت کردند و سازوکار نمایشگاه مجازی را آزمودند، ازجمله نشر افق. احمد زندپور، مدیر پخش و فروش انتشارات افق نظر متفاوتی از ناشران و مدیران انتشاراتی‌های دیگر دارد. «اتفاق خوبی که پیش از برگزاری نمایشگاه افتاد نمایشگاه کتاب کرمان بود. آزمون و خطا در نمایشگاه کتاب کرمان انجام شد. یعنی ما کار با سامانه نمایشگاه و شیوه ثبت و فروش و ارسال کتاب از طریق پست را در نمایشگاه مجازی را یاد گرفتیم. البته مشکلاتی وجود دارد، ازجمله اینکه همه اطلاعات باید دستی وارد شود. این کار برای ناشران بزرگ دشوار است چرا که اطلاعات کتاب‌های زیادی را باید به‌صورت دستی وارد کنند. اما ما اطلاعات همه کتاب‌هایمان را وارد کردیم و آماده برگزاری نمایشگاه مجازی هستیم.»
ضرورتی اجتناب‌ناپذیر
محمدعلی جعفریه، مدیر نشر ثالث ناشر دیگری است که موافق برگزاری نمایشگاه مجازی است و از آمادگی نشر خود برای شرکت در نمایشگاه خبر می‌دهد. «ما در نمایشگاه جیرفت شرکت کرده بودیم. درست است که در آنجا موفق نبودیم اما تجربه خوبی کسب کردیم که ما را برای نمایشگاه مجازی کتاب تهران آماده کرده است.» جعفریه نمایشگاه مجازی را اتفاق عجیب و غیرمنتظره‌ای نمی‌داند و می‌گوید: «همه ناشران بزرگ سایت دارند و می‌دانند فروش آنلاین چگونه است و بالاخره شیوه ارسال از طریق پیک یا پست را هم می‌دانند. الان قرار نیست اتفاق تازه‌ای بیفتد. حالا فقط قرار است کل فروش‌ها در یک سامانه و در مدت یک هفته انجام شود. شرایط برگزاری نمایشگاه حضوری فراهم نشده و معلوم نیست سال آینده هم امکان برگزاری نمایشگاه وجود داشته باشد، به هر حال باید خودمان را با شرایط موجود وفق دهیم و چاره‌ای جز برگزاری نمایشگاه مجازی نیست.»
او درباره تخفیف 20درصدی نمایشگاه می‌گوید: «ما در مناسبت‌های مختلف در سال گذشته به همین اندازه یا بیشتر تخفیف داده‌ایم. تخفیف 20درصد به‌نظرم در شرایط فعلی زیاد نیست و سبب رونق چرخه کتاب و نشر می‌شود.»
اول کار را انجام می‌دهیم بعد اطلاع‌رسانی می‌کنیم
داوود موسایی، مدیر انتشارات فرهنگ معاصر، ناشر فرهنگ‌ها و کتاب‌های مرجع، نیز از سازوکار برگزاری نمایشگاه ابراز بی‌اطلاعی می‌کند، اگرچه در نمایشگاه ثبت‌نام کرده است. «ما در نمایشگاه ثبت نام کرده‌ایم. یعنی به همکارانم در نشر گفتم ثبت‌نام کنید چون همیشه همراه حرکت‌های عمومی در حوزه کتاب بوده‌ایم. اما حقیقت این است که خبری از چگونگی برگزاری نمایشگاه مجازی ندارم. از همکاران هم پرسیده‌ام آنها هم در همین حد می‌دانند که قرار است از اول بهمن برگزار شود و تخفیف نمایشگاه بیست درصد است و... یعنی همین چیزهایی که همه می‌دانند. مسئله اینجاست که ما معمولاً کاری را می‌کنیم و بعد اطلاع‌رسانی آن را. به‌نظرم خانه کتاب و معاونت فرهنگی باید زودتر اطلاع‌رسانی می‌کردند و ناشران را بیشتر در جریان کار قرار می‌دادند.»
از داوود موسایی درباره الزام تخفیف 20درصدی در نمایشگاه می‌پرسیم. او می‌گوید: «هم موافق تخفیفم و هم مخالف. تخفیف در کوتاه‌مدت به کتابفروشان آسیب می‌زند چرا که مخاطبان کتاب در نمایشگاه‌ها کتاب‌ها را خریداری می‌کنند و تا مدتی به سراغ کتابفروشی‌ها نمی‌روند. اما اگر تخفیف سبب فروش بیشتر کتاب شود در نهایت به جمعیت کتابخوان‌ها اضافه می‌کند و در درازمدت به نفع کتابفروشان خواهد بود.»
از ناشران بزرگ دیگر انتشارات سوره مهر و امیرکبیر و هوپا در نمایشگاه مجازی شرکت کرده‌اند و انتشارات هرمس در نمایشگاه مجازی شرکت نکرده است، اگرچه مدیران سوره مهر و امیرکبیر نیز از جزئیات نمایشگاه ابراز بی‌اطلاعی کرده‌اند.
بهتر بود پیش از آغاز ثبت‌نام ناشران برای شرکت در نمایشگاه مجازی کتاب جلسه‌های توجیهی بیشتری برگزار و ناشران از چگونگی برگزاری نمایشگاه آگاه می‌شدند. غیبت بعضی از ناشران بزرگ یا اطلاعات اندکشان از سازوکار برگزاری نمایشگاه مجازی از رونق نمایشگاه می‌کاهد و ممکن است سبب شود تجربه نخست برگزاری نمایشگاه کتاب چندان موفق از کار درنیاید. به‌نظر می‌رسد برگزاری نمایشگاه مجازی، به‌عنوان تجربه‌ای تازه، نیاز به اطلاع‌رسانی بیشتری داشته باشد. چه هر اتفاق تازه‌ای نیازمند بسترسازی و اطلاع‌رسانی است. اگرچه فایل‌های قوانین و فیلم‌های آموزشی در پایگاه خانه کتاب بارگذاری شده است، هنوز سازوکار برگزاری نمایشگاه مجازی برای ناشران و دوستداران کتاب قدری مبهم است.
به هر روی، کمتر از ده روز تا برگزاری نمایشگاه مجازی کتاب تهران مانده است و برگزارکنندگان نمایشگاه زمان اندکی برای ایجاد موج عمومی کتاب و کتابخوانی در میان عموم دوستداران کتاب دارند. اطلاع‌رسانی و تبلیغات گسترده برای نمایشگاه مجازی قدری زودتر اگر آغاز شود می‌تواند کتاب و نشر ایران را چند روزی از رکود و رخوت طولانی روزهای کرونا نجات دهد.
در خانه بمانید تا کتاب به سراغ شما بیاید
آنچه از برگزاری نمایشگاه کتاب تاکنون منتشر شده شامل چند گزاره است. نخست اینکه نمایشگاه مجازی کتاب تهران از اول تا ششم بهمن برگزار می‌شود. ناشران ملزم به پرداخت 20درصد تخفیف به خریداران هستند. هزینه ارسال کتاب‌ها به‌عهده ناشر است و شرکت پست تخفیف زیادی برای ارسال کتاب درنظر گرفته است، به‌گونه‌ای که ارسال کتاب‌های کمتر از 50هزارتومان رایگان می‌شود. مبالغ فروش کتاب به‌حساب خانه کتاب و سامانه نمایشگاه واریز می‌شود و پس از نهایتاً 15روز به ناشران پرداخت خواهد شد. ناشران موظف‌اند در طول 24ساعت شبانه‌روز امکان ثبت سفارش را فراهم کنند و هر روز از ساعت 9تا 18پاسخگوی خریداران کتاب باشند.
