پروازِ بی‌فرود

حسنا مرادی  

حادثه خبر نمی‎‌‎کند و تجربه یک خلبان با بیش از 10هزار ساعت پرواز با هواپیماهای مختلف هم توان مقابله با آن را ندارد. همه‎‌‎چیز درست بود. توپولوف 154 ایران ایرتور از نظر فنی سالم بود و خلبان پرویز احمدی‎‌‎فر باسابقه نیز سرحال و آماده نشان می‎‌‎داد. او همراه با کمک‌خلبان (ثامر زهیری) و مهندس پرواز (فرهاد علی‎‌‎بیگی ممقانی)، مشغول چک‎‌‎های پیش از پرواز بود. علاوه بر این تیم، تئودور کاراواس ازبکستانی (مکانیک پرواز) هم حاضر بود. سفر آغاز شد. سرمهمان‎‌‎دار به مسافران خوشامد می‎‌‎گوید و راهنمایی‎‌‎ها انجام می‎‌‎شود. 107مسافر متشکل از تاجرین اسپانیایی و استاد دانشگاه و پزشک و دانشجو، حتما درحال فکرکردن به برنامه‎‌‎های پس از فرود بودند، در انتظارِ رسیدن. حالا ساعت 7صبح است و تراتل‎‌‎ها را فشار می‎‌‎دهند و پرواز شروع می‎‌‎شود. تقویم روز 23بهمن‎‌‎ 1380 را نشان می‎‌‎دهد و توپولوف فرودگاه مهرآباد تهران را به مقصد خرم‎‌‎آباد ترک می‎‌‎کند. هواپیما به ارتفاع 9هزار پایی رسیده و زمان آن رسیده تا گردش به راست کند و به راستای باند برسد. گردش به ‌راستی در کار نیست، خلبان به سمت شمال ادامه مسیر می‎‌‎دهد. هواپیما در چشم برهم‌زدنی با قله 10هزار پایی سفید‎‌‎کوه - تنگه گلیج و منطقه چگنی- برخورد می‎‌‎کند. مدیرعامل شرکت هواپیمایی ایران ایرتور درخصوص هواپیمای توپولوف چنین توضیح داده بود: «هواپیمای توپولوف154 که در مسیر تهران- خرم‎‌‎آباد سقوط کرد، از نظر فنی در سلامت کامل بود و بعد از تحویل آن به ایران، تنها مدت 14روز با 80ساعت پرواز، معادل 75نشست و برخاست داشت. هواپیمای سانحه‌دیده ساخت سال1991میلادی و تا قبل از تحویل به شرکت ایران ایرتور 12هزار و 610ساعت عملیات پروازی انجام داده بود. میانگین زمان پرواز برای هواپیماهای توپولوف درصورت انجام تعمیرات فنی و اساسی تا 35هزار ساعت است». معدن‎‌‎دارانِ حوالی خرم‎‌‎آباد نخستین گروهی بودند که خبر را به پاسگاه سرآسیاب رساندند. گفته شده که در زمان حادثه آب‌وهوا خوب بوده، اما دید کافی وجود نداشته است. تلاش‎‌‎ها آغاز و گروه نجات هوانیروز فعال شد. از این‌ور و آن‎‌‎ور کمک خواسته شد، اما هر 4بال‎‌‎گردی که از کرمانشاه، اصفهان و مسجد‎‌‎سلیمان آمده بودند به‎‌‎دلیل بدی هوا به پایگاه‎‌‎های خود بازگشتند. خبر پیچیده بود و همه به‎‌‎دنبال راهی برای کمک و کشف محل حادثه و اجساد بودند. مسئول عملیات این سانحه چنین گفته بود: «از نخستین ساعات حادثه 3گردان از لشگر84 به ارتفاعات سفید‎‌‎کوه نزدیک شدند و حدود ساعت16و30دقیقه توانستند از فاصله بسیار دور قسمتی از لاشه هواپیما را که شامل دم هواپیما و چرخ بود، پیدا کنند». 2روز گذشته بود و صخره‎‌‎نوردان و کوهنوردان و بسیاری از نیروهای دیگر در تلاش بودند. از تکاورهای کلاه‎‌‎سبز هم کاری ساخته نبود؛ چراکه زور هوای ناسازگار خرم‎‌‎آباد بیشتر بود. امیر سرتیپ دوم «احمدرضا پوردستان» فرمانده لشگر84 خرم‎‌‎آباد روز پنجشنبه 25بهمن‎‌‎ماه درخصوص این حادثه گفت: «از آنجا که هوا رو به تاریکی است و در این منطقه حیوانات وحشی و درنده زیاد است، دستور داده‎‌‎ایم برای حفاظت از اجساد، چند اکیپ تا حد ممکن به محل سانحه نزدیک شده و تا صبح علاوه بر روشن‌کردن آتش اقدام به تیراندازی کنند، تا بدین‎‌‎وسیله اجساد تا صبح از گزند حیوانات وحشی در امان بمانند و بقیه عملیات را در هوای روشن و مساعدتری ادامه دهیم و بتوانیم اقدام به تخلیه اجساد کنیم». سختی‎‌‎های کار، پیدا کردن اجساد را یک هفته به تعویق انداخت. جعبه سیاه سرانجام پس از 10روز توسط نیروهای سپاه کشف شد. پس از بررسی، سازمان هواپیمایی کشور خطای انسانیِ خلبان را عامل اصلی بروز این حادثه اعلام کرد. 107سرنشین و 12خدمه هواپیما در یک صبح زمستانی، آخرین لحظه‎‌‎های عمر خود را در آسمان گذراندند. یک پروازِ بی‎‌‎فرود و همیشگی.

کاغذهای بی‌جواب 

بین جان‌باختگان این حادثه نام سیدابراهیم اصغرزاده هم به چشم می‌خورد. مستندسازی که به دستیاری فیلم‌های ابراهیم حاتمی‌کیا، بازی در «مهاجر» او و ساخت مستند «سکوت طولانی» شهرت داشت. او که‌ زاده سال1346 در مشهد بود، از سال63 در جبهه‌های جنگ تحمیلی خبرنگاری و عکاسی می‌کرد و در همان دوران چند مستند کوتاه برای سپاه ساخت. او در بیشتر فیلم‌های حاتمی‌کیا دستیار کارگردان بود، نقشی کوتاه در «از کرخه تا راین» ایفا کرد و در نقش محمود در فیلم مهاجر جلوی دوربین رفت. در کنار دستیاری، ساخت مستند را فراموش نکرد و در سال‌های دهه70 در چند منطقه جنگی در نقاط مختلف جهان حضور یافت و آثاری تولید کرد: «باز به‌خاطر همان روحیه خبرنگاری، فیلم‌های مستندی از منطقه کشمیر، افغانستان، شبه‌قاره هند و جنوب لبنان گرفتم که هرکدام نگاه متفاوتی به جریان‌های مستندسازی دارد؛ یعنی یک نگاه خبری نسبت به جنگ نداشتم، سعی می‌کردم مفهومی دیگر از زندگی را دنبال کنم‎». او در سال۱۳۷۸ برای تدوین مستند تازه‌اش، «سکوت طولانی» که حاصل سفر او به فرانسه در ایام برگزاری‎ ‎جام‌جهانی فوتبال‎ ‎بود به روایت فتح پیوست. در مدت دو‌سال‌ونیم حضور در روایت فتح، نزدیک به 40برنامه مستند تلویزیونی را تدوین کرد که از این میان، کارگردانی 10قسمت از آنها را خودش به‌عهده داشت. مجموعه‌هایی نظیر «نفس‌های ماندگار»، «عطر سیب، شکوفه زیتون»، «سنگ و الماس»، «سنگ و ستاره»، «ویژه‌برنامه امام‌موسی صدر» از آثار او در این مدت بود. اصغرزاده در این سفر در حال تکمیل آخرین ساخته مستندش به نام «کاغذهای بی‌جواب» درباره مادران شهدا بود که می‌خواست برای تکمیل صدای فیلم به خرم‌آباد برود که بر اثر سقوط هواپیمای توپولف154 در ارتفاعات «سفیدکوه» درگذشت.‎ پیکرش را زیر صحن انقلاب در حرم مطهر رضوی به خاک سپردند.