ادای دین به میرزاآقا تبریزی

مهرداد رهسپار 

نمایش کمدی «شب سیزدهم» نوشته و کارگردانی حمید امجد در سال1379 به صحنه می‎آید. اجرای این نمایش در سالن اصلی تئاتر شهر مصادف با صد و پنجاهمین سال تولد نمایشنامه‎نویسی در ایران است. زیرا دقیقا 150سال پیش، میرزا آقا تبریزی، تحت‎‌‎تأثیر فتحعلی آخوندزاده، نخستین نمایشنامه‎های فارسی را به رشته تحریر در‌آورد، اما تا سالیان سال این نمایشنامه‎ها به نام میرزاملکم خان بود. کارگردان در بروشور اجرا بر این مسئله تأکید کرده و نوشته بود: «کسی که متن شب سیزدهم بیش از همه وامدار اوست، میرزاآقا تبریزی‎است، نابغه‎ای شگفت که در عصر خاموشی، نخستین نمایشنامه‎های فارسی زبان را نوشت». یک سال پیش از اجرای شب سیزدهم، کتاب «تیاتر قرن‎‌‎سیزدهم‎‌‎: نخستین ‎‌‎نمایشنامه‎‌‎های ‎‌‎ایرانی» نوشته حمید امجد توسط نشر نیلا منتشر شده است. امجد در آن کتاب که فصلی را به میرزاآقا تبریزی اختصاص داد. این کتاب برای دانشجویان ادبیات و تئاتر زمان خود منبعی تازه و قابل توجه شد، زیرا امکان آشنایی با نمایشنامه‎نویسی پیش از مشروطه و عصر مشروطه را برای آنها فراهم می‎کرد. نمایش شب سیزدهم حمید امجد وامدار همین پژوهش اوست. امجد در کنار الهام‎گرفتن از مسائل و موضوعات عصر مشروطه، از ویژگی‎های نمایش سنتی ایران، مانند تخت‎حوضی و نمایش‎های زنانه نیز استفاده کرد تا داستان‎هایی کمدی از تاریخ مشروطه را روی صحنه بازنمایی کند. از سوی دیگر با مطالعه‎ای که او در ادبیات طنز عصر مشروطه و نیز در تصنیف‎های آن دوران داشت، فرصتی برای ساختن صحنه‎هایی موزیکال فراهم شد. این فضاسازی شاد و کمیک از عصر مشروطه بعدها توسط بسیاری از کارگردانان مورد تقلید قرار گرفت. اما قصه‎های فرعی این نمایش کمدی را مسائلی جدی چون تجدد، آزادی زنان در عصر مشروطه، ترور ناصرالدین شاه و اجرای نمایش‎های زنانه در پستوی خانه‎ها می‌ساختند.
از اجرای این نمایش در آذر و دی1379 در سالن اصلی تئاتر شهر استقبال شد، زیرا هم موفق به سرگرمی مخاطب شد و هم طعنه‎هایی شوخ‎طبعانه به سیاست‎های عصر خود داشت.