ماجرای یک تغییر نام

مرضیه ثمره‌حسینی_روزنامه‌نگار

در چند‌دهه اخیر کمتر شخصیتی مانند آیت‌الله هاشمی‌رفسنجانی را می‌توان یافت که نسبت به عملکردش تا این میزان اختلاف وجود داشته‌باشد. برخی او را به‌خاطر عملکرد سیاسی‌اش مغز‌متفکر انقلاب اسلامی دانستند، برخی نیز به‌خاطر عملکردش در دوران ریاست‌جمهوری به او لقب سردار سازندگی دادند. از سویی عده‌ای به‌دنبال اقدامات اصلاح‌طلبانه آیت‌الله هاشمی، به او لقب امیرکبیر انقلاب اسلامی را دادند. برخی دیگر اما او را سرمنشأ اختلافات جناحی پس از انقلاب و مروج فرهنگ اشرافی‌گری دانستند. عده‌ای موضع تندتری در پیش گرفتند و به‌خاطر عملکرد سیاسی آیت‌الله رفسنجانی در سال‌های پایانی عمر، تمام خدمات او به انقلاب را زیر سؤال بردند. تاریخ درباره همه ما قضاوت خواهد کرد. آنچه مسلم است برای مخالف یا موافق آیت‌الله رفسنجانی قابل‌انکار نیست که او از بزرگ‌ترین و تأثیرگذارترین شخصیت‌های تاریخ انقلاب ایران بوده و در بسیاری از وقایع کوچک و بزرگ بعد از انقلاب حضور داشته‌است.

حاشیه‌های تغییر نام بزرگراه نیایش
بعد از درگذشت رئیس اسبق مجمع تشخیص مصلحت نظام، بزرگراه نیایش به بزرگراه آیت‌الله هاشمی‌رفسنجانی تغییر نام داد تا نام او بر نقشه تهران ماندگار شود. اما این نامگذاری بدون حاشیه نبود و از زمان طرح پیشنهاد در شورای شهر دوره چهارم تا تصویب آن حدود 6‌ماه طول کشید. عضو شورای شهر چهارم که در دوره پنجم شورا هم حاضر است، می‌گوید بعد از رحلت آیت‌الله هاشمی‌رفسنجانی، اعضای اصلاح‌طلب شورا بلافاصله جلسه‌ای تشکیل دادند و طرح نامگذاری یکی از بزرگراه‌های شهر به نام ایشان با قید 2 فوریت به امضای اکثریت اعضا رسید. در مرحله بعد طرح به هیأت‌رئیسه و کمیسیون نامگذاری معابر که آن دوره در اختیار طیف مقابل اصلاح‌طلبان بود، ارجاع شد اما از سوی کمیسیون خبری نشد. محمد سالاری این رویه را برخلاف رویه حاکم بر کمیسیون نامگذاری معابر می‌داند و ادامه می‌دهد: اگر شخصیتی هم‌طراز با آیت‌الله رفسنجانی رحلت می‌کرد، بلافاصله طرح نامگذاری یکی از معابر مهم به نام ایشان به جریان می‌افتاد، اما درباره نامگذاری معبری به نام آیت‌الله هاشمی‌رفسنجانی شاهد تعلل بودیم و آنگونه که انتظار داشتیم در همان جلسه اول در این‌باره تصمیم‌گیری شود، پیش‌نرفت. حال آنکه خدمات و زحماتی که ایشان چه در جریان مبارزات علیه طاغوت و چه در جریان پیروزی انقلاب متحمل شدند، ایجاب ‌می‌کرد که هرچه زودتر یکی از معابر اصلی تهران به نام ایشان نامگذاری شود.
در‌حالی‌که 40روز از درگذشت آیت‌الله هاشمی‌رفسنجانی می‌گذشت، رسانه‌های مختلف نوشتند که در شهری که بزرگراه‌ها و خیابان‌های مهم با نام روحانیون، مبارزان سیاسی و فرماندهان جنگ شناخته‌می‌شوند، هنوز نام هاشمی‌رفسنجانی بر بزرگراه یا خیابانی در تهران ننشسته است. موضوع پیگیری شد و در کمیسیون نامگذاری اعلام شد که خیابان سرو شرقی و سرو غربی در سعادت‌آباد به نام آیت‌الله رفسنجانی نامگذاری شود. در این میان پیشنهادهای از سوی برخی از اعضای شورا مطرح شد. اسماعیل دوستی با بیان این جمله که آیت‌الله رفسنجانی بر گردن همه ملت ایران و به‌ویژه مردم تهران حق بزرگی دارد، پیشنهاد داد که بزرگراه رسالت تغییر نام دهد. ابوالفضل قناعتی گفت که برای نامگذاری، خیابانی بین مناطق 16و 17 در محدوده راه‌آهن انتخاب شود. محمد حقانی، رئیس وقت کمیته محیط‌زیست شورا، هم بزرگراه رسالت را پیشنهاد داد. محسن سرخو با بیان زنده‌نگه‌داشتن یاد نمازجمعه‌هایی که به امامت آیت‌الله رفسنجانی در دانشگاه تهران برپا شد، خواستار آن شد که خیابان انقلاب، حدفاصل میدان امام حسین تا میدان انقلاب، انتخاب شود. احمد حکیمی‌پور با تغییر نام بزرگراه رسالت موافق بود. تغییر نام بلوار کشاورز هم پیشنهاد غلامرضا انصاری بود. در این میان خبرهایی اعلام شد مبنی بر اینکه خانواده آیت‌الله رفسنجانی با تغییر نام خیابان سرو موافق هستند. سالاری در این‌باره می‌گوید: بعد از اعلام این خبر از سوی یکی از اعضای شورا، بلافاصله محسن هاشمی و دیگر اعضای خانواده آیت‌الله هاشمی‌رفسنجانی اعلام کردند که هیچ‌گونه دخالتی در نامگذاری معبر یا مکانی به نام ایشان نخواهند کرد و حتی پیشنهادی هم در این‌باره نخواهند داد. آنها این موضوع را به شورای شهر تهران واگذار کردند. در این میان، مجتبی شاکری، رئیس کمیته نامگذاری معابر شورای شهر، اعلام کرد که گلایه‌ها درباره تعلل در نامگذاری معبری به نام آیت‌الله رفسنجانی درست نیست و طرح به بررسی بیشتری نیاز دارد. درنهایت در جلسه 27/4/1396 در صحن علنی شورای شهر موضوع تغییر نام بزرگراه نیایش، ‌حدفاصل بزرگراه صدر تا بزرگراه آب‌شناسان، به آیت‌الله هاشمی‌رفسنجانی مورد‌بحث و بررسی قرار‌گرفت و به‌گفته عضو شورای دوره‌های چهارم و پنجم، به اتفاق آرای موافق هر 31 عضو شورا، چه اصلاح‌طلب و چه اصولگرا، تصویب شد. سالاری دلیل اینکه چرا بزرگراه نیایش در این جریان انتخاب شد، را اینگونه بیان می‌کند: خیابان سرو از شریان‌های درجه دو شهری است. بنابراین، بزرگراه نیایش که از بزرگراه‌های اصلی تهران است، انتخاب شد.

نامگذاری معابر باید با نگاه فراجناحی انجام شود
تغییر نام معابر موضوعی مناقشه‌برانگیز است و عده‌ای معتقدند که هم‌اکنون رنگ و بویی سیاسی پیدا کرده است و هزینه اضافه بر دوش شهر بار‌می‌کند؛ چرا که تجربه نشان داده مردم در برابر اسامی جدید مقاومت می‌کنند و همچنان معابر را با نام‌های قدیمی می‌شناسند. نظر عضو شورای دوره‌های چهارم و پنجم را در این‌باره پرسیدیم: نامگذاری مکان‌ها، ابنیه، ساختمان‌ها و معابر شهر تهران به نام افراد به نوعی تجلی رویکرد عمومی مردم آن شهر نسبت به این شخصیت‌هاست. چنین کاری خوب و پسندیده است و ضمن حفظ نام و احترام به شهدا و رزمندگان که جان خود را در راه دفاع از آبرو و حیثیت کشور از دست دادند و همچنین حفظ نام مفاخر همه حوزه‌های اقتصاد، سیاست، فرهنگ و هنر و جامعه که در راه مبارزه با جهل و نادانی و صیانت از باورهای عمومی تلاش کردند، در شناساندن آنها به نسل‌های جدید نیز مؤثر خواهد بود و باید تداوم یابد اما نباید دچار افراط و تفریط شد. به هر حال باید در نامگذاری‌ها، شاخص‌هایی را که معطوف به مصلحت و خواست عمومی جامعه است، لحاظ کنیم. اگر نگاه سلبی و سیاسی و سلیقه و فهم خود را به حوزه نامگذاری معابر تسری دهیم و به مطالبات عمومی مردم توجه نکنیم، بازنده میدان خواهیم بود. این کار باید با نگاهی فراجناحی در راستای احترام به کسانی که در خدمت به مردم و ارتقای فرهنگ ایران‌زمین تلاش کردند، انجام شود.

نام آیت‌الله رفسنجانی بر معابر شهرستان‌ها هم نشست
علاوه بر تهران، بلافاصله بعد از رحلت آیت‌الله هاشمی‌رفسنجانی، نامگذاری یک خیابان اصلی به نام او در تمام استان‌ها مطرح شد. البرز و کرمان نخستین استان‌هایی بودند که برای ادای دین به رئیس مجمع تشخیص مصلحت نظام، نامگذاری خیابانی به نام ایشان را به تصویب رساندند. نام یکی از معابر زرند و رفسنجان نیز به سرعت تغییر کرد. نام آیت‌الله رفسنجانی بر خیابان اصلی روستای قربان‌آباد در نزدیکی رفسنجان نیز نشست. در شهرستان رباط‌کریم، شهر قدس، چهارمحال‌و‌بختیاری و مشهد نیز معابری به نام مرد بحران‌ها نامگذاری شد.