کرونا و مسئولیت اجتماعی آموزش عالی

مجید دارابی- دانش‌آموخته دکتری تخصصی مدیریت آموزشی از دانشگاه تهران

کرونا نه به‌عنوان یک بحران، بلکه یک ابر بحران، یک فاجعه و حتی همانند یک جنگ جهانی تمام‌عیار، تمامی انسان‌ها را در تمامی ابعاد و شئون زندگی در سراسر جهان درگیر خود کرده است؛ نظام آموزش عالی هم مانند دیگر نهادها، از یک سو فعالیت‌های جاری‌اش تعلیق شده و از سوی دیگر و در جدال سرنوشت‌ساز بشریت با این ویروس، دارای سهم و رسالتی مهم در قبال جامعه است؛ در این نوشتار سعی می‌شود به این بخش از مواجهه نظام آموزش عالی با ویروس کرونا، یعنی مسئولیت اجتماعی نظام آموزش عالی در مواجهه با کرونا پرداخته شود.
انتظار و توقع از نظام آموزش عالی به‌عنوان نماینده علم در جامعه، که خبره‌ترین افراد جامعه در آن فعالیت می‌کنند این بوده و هست که حداقل در بزنگاه‌های تاریخی به کمک بشریت بیاید تا او را در مواجهه با انواع بحران‌ها و چالش‌های سرنوشت‌ساز کمک کند و او را به سلامت به ساحل نجات رهنمون کند:
 1-هرچند در ابتدای شیوع این ویروس، توجهات و محوریت با متخصصان حوزه پزشکی بود اما با تداوم شیوع و گسترش این ویروس و تأثیر گسترده آن در ابعاد مختلف اقتصادی، اجتماعی، سیاسی و..، به‌تدریج سایر متخصصان مثل روان‌شناسان، جامعه‌شناسان، اقتصاددانان و... نیز در کانون توجه و نیاز جامعه قرار گرفته‌اند؛ انتظار این است که با ورود و دخالت مؤثر و با برنامه دانشگاه‌ها و متخصصان آنها در اغلب این حوزه‌ها به‌خصوص حوزه‌های روانی و اجتماعی، از نقش‌های مخرب این ویروس کاسته شود و نگذارند این ویروس پنجه در چهره بشریت بکشد. باید بپذیریم که اقدامات و برنامه‌های نظام آموزش عالی ما در عرصه‌های مختلف مرتبط با این ویروس به اندازه کفایت و نیاز نبوده و شاهد کندی و بی‌تصمیمی‌های زیادی در این نهاد استراتژیک هستیم.
2- ویروس کرونا برای نظام آموزش عالی ما این فرصت را فراهم کرده تا نسبت به محیط پیرامون و انتظارات و نیازهای آن حساس‌تر و متعهد به انجام مسئولیت‌های اجتماعی در قبال جامعه و خیر عمومی باشد؛ نظام آموزش عالی باید نگران حال و آینده جامعه در ابعاد مختلف آن بوده و به منافع بلندمدت جامعه و فضیلت کلان جامعه بیندیشد و نسبت به آن تعهد و مسئولیت بیشتری داشته باشد.
3- دانشگاه‌های نسل جدید، محصور در چهاردیواری دانشگاه نیستند بلکه متناسب با شرایط و نیاز جامعه پیرامونی و رخدادهایی که آن را متاثر می‌کند، به ارائه تحلیل و تفسیر از آن و راه‌حل‌های بی‌بدیل و مؤثر پرداخته و ظرفیت‌ها و امکانات موجود و مغفول جامعه را شناسایی و معرفی می‌کند؛ در این صورت شاهد ارتقای علم و دانشگاه در جامعه خواهیم بود. اگر این نهاد بتواند در این زمینه فعال و مؤثر عمل کند بی‌شک شاهد ارتقای منزلت علم و عالم خواهیم بود و در غیراین صورت باید شاهد انزوای بیشتر این نهاد باشیم. لذا برای حفظ امید جامعه به دانشگاه‌ها و نیز استمرار اعتماد و استفاده از منابع ملی در آن، دانشگاه‌ها باید با تعامل و ارتباط مؤثر، نیازها و انتظارات بوم خود را در اولویت اول و اصلی قرار دهند و حداقل برای زمانی هم که شده از نقش تولید مقاله برای موضوعات انتزاعی برای جامعه خودی دور شوند.
4- در این وضعیت بغرنج و سخت، نباید دانشگاه‌ها دنبال تحقیقات کلی و مبهم بروند و به مسائل و پرسش‌های عامیانه ورود پیدا کنند بلکه نیاز است نهادهای مسئول، فراخوان نیازها و پژوهش‌های مورد نیاز خود را به دانشگاه‌ها بدهند و دانشگاه‌ها از توان خود برای تولید محصولات و دانش فنی مورد نیاز استفاده مفید به عمل آورند. ضروری است طرح‌ها و رساله‌های دانشجویان به موضوعات مورد نیاز جامعه هدایت شود و تحقیقات کاربردی در اولویت قرار گیرند.
5- با توجه به ابهامات و تناقضات گسترده در ابعاد مختلف ویروس کرونا، که البته بخشی از آن ناشی از رفتارهای پیچیده و سیال این ویروس هست، انتظار این است که نهادهای علمی، گزارشی دقیق از ماهیت واقعی و پیدا و پنهان این ویروس و اثرات آن در ابعاد مختلف براساس اطلاعات و پژوهش‌های دقیق علمی ارائه دهد؛ بی‌شک استفاده از تجارب و یافته‌های بین‌المللی در این زمینه بسیار راهگشاست.
6- دورنمای رفتار این ویروس حکایت از آن دارد که بازگشت به وضعیت قبل کرونا، به‌طور کامل غیرممکن است و این پاندمی در سطح جهان پایدار خواهد بود و احتمال وقوع تغییرات در ابعاد مختلف تقریبا قطعی به‌نظر می‌رسد، بنابراین دنیای پساکرونایی نیز خواهد آمد، پس انتظار می‌رود نهادهای دانشگاهی و علمی به‌عنوان کانون اجتماع نخبگان و اصحاب علم و اندیشه، در شناخت ابعاد مختلف جهان پساکرونایی اقدام کرده و آینده‌ای که محتوم و البته مبهم است را تبیین و توصیف کند؛ به‌نظر می‌رسد دنیای پساکرونایی متاثر از نوع عملکرد ما و میزان بهره‌گیری از اندیشه‌های نخبگان در پیش‌بینی و بعد طراحی مسیر پیش‌رو و بهره‌گیری از تجارب بین‌المللی در این زمینه است.