بهار کتاب در بهمن

مرتضی کاردر_روزنامه نگار

سرانجام طلسم برگزاری نمایشگاه سی‌و‌سوم کتاب تهران شکست و برگزاری نمایشگاه به‌صورت مجازی در دستور کار قرار گرفت. ثبت‌نام ناشران برای شرکت در نمایشگاه کتاب از امروز آغاز شده است و قرار است نمایشگاه از اول بهمن به‌صورت مجازی برگزار شود. نخستین‌بار است که نمایشگاه کتاب تهران به‌صورت مجازی برگزار می‌شود همچنان‌که بسیاری از نمایشگاه‌های بزرگ دنیا نیز امسال نمایشگاه را مجازی برگزار کردند. اما نمایشگاه مجازی چیست و چگونه برگزار می‌شود؟ ناشران برای فروش کتاب به‌صورت مجازی چه باید بکنند؟ دوستداران کتاب چگونه می‌توانند کتاب‌هایشان را در نمایشگاه مجازی خریداری کنند؟ 

برگزاری نمایشگاه کتاب مدت‌هاست که به تأخیر افتاده. شیوع کرونا نمایشگاه سی‌و‌سوم را که قرار بود فروردین‌ماه برگزار شود ‌ماه به ‌ماه به تعویق انداخت. در این مدت طرح‌های تخفیف فصلی برگزار شدند تا چرخه نشر و کتابفروشی قدری رونق پیدا کند. ناشران نیز شیوه‌های گوناگون فروش و ارسال غیرحضوری کتاب را آزمودند و چراغ کتابفروشی‌ها را در روزهای طولانی شیوع کرونا و قرنطینه روشن نگاه داشتند.زمزمه برگزاری نمایشگاه مجازی کتاب از مدت‌‌ها قبل به گوش می‌رسید اگرچه سازوکار برگزاری نمایشگاه مجازی معلوم نبود.‌ ماه گذشته نمونه آزمایشی نمایشگاه مجازی کتاب در جیرفت برگزار شد و حالا قرار است نمایشگاه سی‌و‌سوم کتاب تهران به‌صورت مجازی برگزار شود. صبح سه‌شنبه نشست هم‌اندیشی اهالی رسانه و مدیران مؤسسه خانه کتاب و... ایران صبح سه‌شنبه در خانه کتاب برگزار شد و ایوب دهقانکار و مدیران خانه کتاب به تشریح جزئیات نمایشگاه پرداختند و به پرسش‌های اهالی رسانه پاسخ گفتند.

اول بهمن روز آغاز نمایشگاه مجازی کتاب
ایوب دهقانکار، مدیر مؤسسه خانه کتاب و ادبیات ایران در ابتدای نشست گفت: بین برگزاری نمایشگاه کتاب به‌صورت مجازی و برگزار نکردن نمایشگاه، اولی را انتخاب کردیم. چاره‌ای جز برگزاری نمایشگاه کتاب به‌صورت مجازی نداشتیم. مشکلات بسیاری برای طراحی سامانه نمایشگاه به‌صورت آنلاین وجود داشت. اما تلاش کردیم سامانه‌ای طراحی کنیم که ناشران و خریداران کتاب به‌راحت‌ترین شکل در نمایشگاه شرکت کنند. از تجربه برگزاری مجازی نمایشگاه‌ها در دیگر کشورها نیز استفاده کردیم. هرچند آنها هم برای نخستین بار نمایشگاه را به‌صورت مجازی برگزار می‌کردند و ابهامات و نقص‌ها و پرسش‌های بسیاری داشتند. نمایشگاه مجازی کتاب از اول بهمن به‌صورت سراسری برگزار می‌شود. همه بخش‌های نمایشگاه فیزیکی مثل بخش کتاب‌های خارجی در نمایشگاه مجازی نیز برقرار است. علاوه بر این، کتابخانه‌ها و دانشگاه‌ها و نهادها نیز می‌توانند مثل گذشته در نمایشگاه شرکت کنند و از تخفیف‌های نمایشگاه برخوردار شوند. همه کتاب‌هایی که تا پایان آذر در سامانه خانه کتاب ثبت و اعلام وصول شده‌اند مشمول تخفیف نمایشگاه کتاب مجازی خواهند شد. تخفیف کتاب‌ها در نمایشگاه فعلا ۲۰درصد است. ناشران نیز می‌توانند ۱۰درصد از طرف خودشان تخفیف دهند.» 

کدملی، شماره تلفن و خرید کتاب
سفارش و خرید کتاب در نمایشگاه آنلاین در سامانه نمایشگاه انجام می‌گیرد و برای خرید کتاب ثبت شماره ملی و تلفن و ایمیل کفایت می‌کند. نکته اینجاست که شماره تلفن باید به نام خریدار باشد.
در عین حال قرار است سامانه‌ای برای ثبت و سفارش تلفنی کتاب در خانه کتاب شکل بگیرد که ساکنان مناطقی که دسترسی مناسبی به اینترنت ندارند، بتوانند کتاب‌هایشان را تلفنی سفارش دهند و از مزیت‌های نمایشگاه آنلاین استفاده کنند.

هزینه سفارشی، ارسال پیشتاز
خریدها به‌صورت مجازی انجام و در سامانه ناشران ثبت می‌شود. ناشران موظف‌اند کتاب‌ها را در کوتاه‌ترین زمان ممکن به خریداران برسانند. به‌گفته ایوب دهقانکار «بنابر هماهنگی‌هایی که با شرکت پست انجام گرفته است، هزینه خدمات به‌صورت پست سفارشی است اما ارسال به‌صورت پیشتاز انجام می‌شود و در کمتر از ۴۸ساعت به‌دست خریداران خواهد رسید. شرکت پست تخفیف زیادی برای ارسال کتاب‌ها درنظر گرفته و بخش دیگری از هزینه ارسال را نیز وزارت ارشاد تأمین می‌کند. ارسال بسته‌های پستی با تخفیف ۷۰درصد انجام می‌شود و عملا هزینه ارسال برای بسته‌های پستی کمتر از ۵۰هزار تومان رایگان خواهد بود.» 
ایوب دهقانکار گفت: «بعضی از ناشران تهرانی گفته‌اند که ترجیحمان این است کتاب‌ها را از طریق پیک‌های خودمان به‌دست خریداران برسانیم. چرا که بیشتر ناشران بزرگ در تهران هستند و احتمالا بیشترین فروش نمایشگاه نیز در تهران خواهد بود. ارسال کتاب از طریق پیک برایشان راحت‌تر و سریع‌تر از ارسال پستی است. خانه کتاب هم مخالفتی با کار ناشران ندارد. فقط باید رسیدن کتاب به‌دست خریداران احراز شود. یعنی مثلا رسید خریدی به امضای خریداران برسد و بعد تحویل ارشاد شود.» 

نمایشگاه مجازی به عدالت نزدیک‌تر است
نمایشگاه کتاب فرصتی فراهم می‌آورد که ناشران کوچک که خیلی‌وقت‌ها سهم اندکی در قفسه‌های کتابفروشی‌ها دارند بتوانند آثار خود را به‌صورت مستقیم به دوستداران کتاب عرضه کنند و در شرایطی برابر با ناشران بزرگ قرار بگیرند. اما به‌نظر می‌رسد در نمایشگاه مجازی بسیاری از خوانندگان کتاب به سراغ ناشران بزرگ و نام‌آشنا خواهند رفت و ناشران کوچک فرصتی برای ارائه کارهای خود نخواهند داشت، خاصه‌ اینکه ناشران کوچک معمولا به شیوه‌های سنتی وفادارتر مانده‌اند و خود را روزآمد نکرده‌اند. ایوب دهقانکار در این باره به همشهری گفت: «اتفاقا فرصتی که نمایشگاه مجازی برای ناشران فراهم می‌آورد به عدالت نزدیک‌تر است. چرا که در نمایشگاه فیزیکی بسیاری از ناشران کوچک جایی برای حضور پیدا نمی‌کنند اما در نمایشگاه مجازی همه ناشران، حتی ناشرانی که کتاب‌های اندکی منتشر کرده‌اند، امکان حضور دارند و محدودیت‌های نمایشگاه فیزیکی برایشان وجود ندارد. اما روزآمد شدن ناشران ضرورتی اجتناب‌ناپذیر است و همه ناشران اعم از کوچک و بزرگ باید خود را با تحولات روز هماهنگ کنند.»

   موشن‌گرافی‌ها در مقام معلم 
یکی از مسائل همیشگی در طرح‌های تخفیف فصلی عدم‌آشنایی بسیاری از کتابفروشان با سامانه آنلاین ثبت کتاب بوده است که در دوره‌های نخست برگزاری طرح‌ مسائل بسیاری را سبب می‌شد. مشکلی که به‌نظر می‌رسد در برگزاری نخستین نمایشگاه مجازی کتاب مضاعف خواهد شد و مسائلی برای کاربران ایجاد خواهد کرد. آیا خانه کتاب برای ناشران دوره‌های آموزشی آشنایی با سامانه نمایشگاه مجازی درنظر گرفته است؟  به‌گفته مسئولان خانه کتاب دستورالعمل‌ها و جزوه‌های راهنمایی که برای ناشران و خریداران طراحی شده است، بار مشکلات آموزشی سامانه را به دوش خواهد کشید. علاوه بر این موشن‌گرافی‌هایی طراحی شده که نحوه استفاده از سامانه آنلاین نمایشگاه را به کاربران آموزش می‌دهد.