هر جمعه با انقلاب

نخستین امام جمعه تهران پس از پیروزی انقلاب اسلامی آیت‌الله سیدمحمود طالقانی بود که به حکم امام این مراسم عبادی و سیاسی را برگزار کرد. پس از ارتحال ایشان، آیت‌الله حسینعلی منتظری، امام‌جمعه تهران شد و پس از بازگشت ایشان به قم برای پیگیری تدریس در حوزه علمیه، امام‌خمینی، آیت‌الله سیدعلی خامنه‌ای را به‌عنوان امام‌جمعه تهران منصوب کردند. مشغله‌های فراوان و سفر به مناطق جنگی موجب شد برخی هفته‌ها ایشان نتوانند به خطبه‌های نمازجمعه برسند و از این‌رو امام جمعه‌های موقت برای برپایی این مراسم سیاسی و عبادی معرفی شدند. طی این 40سال، نمازهای جمعه در تهران، جز بزرگوارانی که کوتاه معرفی شده‌اند، از سوی چهره‌هایی چون حجت‌الاسلام محمدمهدی ربانی املشی، آیت‌الله محمد یزدی، حجت‌الاسلام سیدمحمدحسین ابوترابی فرد، آیت‌الله سیداحمد خاتمی، حجت‌الاسلام کاظم صدیقی، آیت‌الله سیدحسن طاهری خرم‌آبادی، حجت‌الاسلام محمدعلی موحدی کرمانی و حجت‌الاسلام محمدجواد حاج علی‌اکبری به‌عنوان ائمه جمعه موقت تهران اقامه شده است.

مقام معظم رهبری
خورشید انقلاب 
آیت‎‌‎الله سیدعلی‌خامنه‌ای در نخستین سال بعد از پیروزی انقلاب اسلامی پس از بازگشت آیت‎‌‎الله منتظری به قم، در حکمی از امام‎‌‎خمینی(ره) به‎‌‎عنوان امام‌جمعه دائم تهران منصوب شدند. در سال‎‌‎های اولیه پس از پیروزی انقلاب، تریبون نمازجمعه برای ایشان محلی برای امیدافزایی ملت بود. بسیاری از اخبار مهم جنگ و کشور مانند خبر سرنگونی هلی‌کوپترهای آمریکایی در نمازجمعه روز پنجم اردیبهشت1359یا خبر فتح فاو در سال1365 برای نخستین بار از تریبون نمازجمعه‎‌‎های ایشان به گوش مردم می‎‌‎رسید. پس از انتخاب آیت‎‌‎الله خامنه‎‌‎ای به ریاست‎‌‎جمهوری، سران سه قوه هر سه امام جمعه تهران بودند و به‎‌‎ترتیب هر هفته‎‌‎ای که امام‌جمعه بودند بنا به وظایفشان از اوضاع و احوال مسئولیتشان گزارشی را به مردم تقدیم می‎‌‎کردند. در آن دوره خطبه‎‌‎های ایشان معمولا گزارشی از وضعیت امور جاری و سازندگی و تعیین خط‎‌‎مشی کلی سیاست خارجی جمهوری اسلامی بود. بعد از رحلت امام و آغاز رهبری آیت‎‌‎الله خامنه‎‌‎ای، حضور مرتب رهبر محدودتر شده و تقریبا سالی یک‎‌‎بار و در‎‌‎ماه رمضان نمازجمعه را اقامه می‎‌‎کنند، مگر اینکه اتفاقی رخ داده باشد و جامعه نیاز به رهنمود‎‌‎های صریح رهبر در مسائل داشته باشد. در دهه‎‌‎های 1370، 1380و 1390، جنبه وحدت‎‌‎آفرینی بین مردم خطبه‎‌‎های رهبری بیش از پیش مشخص است؛ مانند خطبه‎‌‎های رهبر انقلاب بعد از اتفاقات18تیرماه 1378و حوادث کوی دانشگاه یا خطبه‎‌‎های ایشان در نماز جمعه بعد از انتخابات1388. ایشان تا به حال چندین خطبه نمازجمعه را با خطاب به مقاومت اسلامی، به عربی ایراد کرده‎‌‎اند.

آیت‌الله احمد جنتی
پیر انقلاب

آیت‌الله احمد جنتی در سال۱۳۵۸ و با تأسیس نهاد شورای نگهبان قانون اساسی با فرمان امام‌خمینی(ره) از سوی امام(ره) جزو فقهای شورای نگهبان انتخاب شد. او به فرمان امام(ره)، پس از شهادت آیت‌الله اشرفی اصفهانی، ابتدا امام جمعه کرمانشاه، اهواز و در نهایت قم شد و در فروردین۱۳۷۱ مقام معظم رهبری او را به امامت جمعه موقت تهران منصوب کرد. او تا به حال نزدیک به۲۵۰ نمازجمعه در تهران اقامه کرده است. تا به حال بارها خطبه‌های آیت‌الله حاشیه‌های فراوان پیدا کرده و صراحت بیان او در نقد اتفاقات سیاسی و اجتماعی، او را به یکی از جنجالی‌ترین خطبای جمعه تهران تبدیل کرده است. کنایه‌های او به آیت‌الله هاشمی رفسنجانی، حمایت‌ها و نظراتش راجع به محمود احمدی‌نژاد، نظراتش در مورد حجاب و... از موارد جنجال‌آفرین در خطبه‌های او بوده‌اند. در سال۱۳۹۶ او در نامه‌ای به مقام معظم رهبری درخواست کناره‌گیری از نمازجمعه را کرد که رهبر انقلاب با درخواست او موافقت کردند.

آیت‌الله هاشمی رفسنجانی
رسانه دفاع‌مقدس

آیت‎‌‎الله هاشمی رفسنجانی با فرمان شفاهی امام‎‌‎خمینی از تیرماه1360امام‌جمعه موقت تهران شد. او در آن زمان، رئیس قوه مقننه و نماینده امام در شورای‎‌‎عالی دفاع پس از شهادت مصطفی چمران بود. هاشمی رفسنجانی با هوش سیاسی خود تریبون نمازجمعه را به محلی برای بیان مواضع جمهوری اسلامی درخصوص مسائل مختلف کرد. در دهه60 با توجه به اشرافی که به مسائل جنگ داشت، خطبه‎‌‎های نمازجمعه را تبدیل به رسانه دفاع‎‌‎مقدس ایران کرد و در تریبون نمازجمعه از اوضاع و احوال کلی جنگ سخن می‎‌‎گفت. او خطبه‎‌‎های نمازجمعه را به تریبون رسمی ایران برای بیان مواضع کلی نظام تبدیل کرده بود، به‎‌‎طوری‎‌‎که رسانه‎‌‎های خارجی حساسیت این تریبون را درک کرده‎‌‎ بودند و این خطبه‎‌‎ها را با دقت پوشش خبری می‎‌‎دادند. پس از جنگ و با آغاز دوران سازندگی او خطبه‎‌‎های نمازجمعه را به محلی برای بیان خدمات دولتش و گزارش عملکرد دولتمردانش تبدیل کرد. در سال1360که چندین امام جمعه به‎‌‎دست منافقین ترور شدند، آیت‎‌‎الله هاشمی رفسنجانی برای حضور در نمازجمعه، زیر لباس خود جلیقه ضدگلوله می‎‌‎پوشید. مواضع او در بعضی از نمازجمعه‎‌‎ها، حواشی بسیاری پیدا می‎‌‎کرد؛ مانند تذکر به مجریان انتخابات دوم‌خرداد برای تقلب‌نکردن یا دفاع از غلامحسین کرباسچی، شهردار سابق تهران، هنگام محاکمه او. طی 30سال پس از انقلاب، آیت‎‌‎الله هاشمی رفسنجانی با اقامه 400نمازجمعه رکورد‌دار حضور در این سنگر مهم انقلاب اسلامی بود. او پس از انتخابات سال1388 در 26تیرماه سال1388 مواضع خاص و پیشنهادهای خود را برای عبور از آن بحران در تریبون نمازجمعه بیان کرد و بعد از آن، دیگر در نمازجمعه حضور پیدا نکرد و بعد از 28سال با این تریبون مهم و سرنوشت‎‌‎ساز انقلاب اسلامی خداحافظی کرد.

آیت‌الله حسینعلی منتظری
مرد نمازجمعه

آیت‎‌‎الله حسینعلی منتظری از پیش از انقلاب در زندان در روزهای جمعه، نمازجمعه اقامه می‎‌‎کرد و افرادی همچون آیت‎‌‎الله هاشمی رفسنجانی و آیت‎‌‎الله مهدوی کنی هم در این نماز حاضر می‎‌‎شدند. بعد از آزادی از زندان و تبعید به نجف‎‌‎آباد در آنجا هم نمازجمعه اقامه می‎‌‎کرد؛ اقبال مردم به نمازجمعه‎‌‎های او در قبل از انقلاب به حدی بود که نجف‎‌‎آباد در کنار قم به یکی از شهرهای مسئله‎‌‎ساز برای رژیم شاه تبدیل شده بود. در سال1358 بعد از فوت آیت‎‌‎الله طالقانی، دولت موقت می‎‌‎خواست فرد مورد نظر خودش بر پیکر آیت‎‌‎الله طالقانی نماز بخواند تا او را به‎‌‎عنوان امام‎‌‎جمعه بعدی تهران جلوه دهد اما امام(ره) طی فرمانی آیت‎‌‎الله منتظری را به‎‌‎عنوان امام جمعه تهران منصوب کردند؛ آیت‎‌‎الله منتظری از شهریور1358 تا دی‎‌‎ماه 1358 امام جمعه تهران بود و 18‎‌‎نمازجمعه در تهران اقامه کرد. پس از آن برای سال‎‌‎هایی هم با فرمان امام(ره)، امام‌جمعه شهر قم شد. نمازجمعه‎‌‎های آیت‎‌‎الله منتظری حاشیه‎‌‎سازتر از آیت‎‌‎الله طالقانی بود اما در آن زمان این حاشیه‎‌‎ها کمتر به مطبوعات کشیده می‎‌‎شد. یکی از نکاتی که در آن سال‎‌‎ها آیت‎‌‎الله منتظری در خطبه‎‌‎های نمازجمعه مطرح کرد اعتراضش به ساخت مترو با توجیه لوکس‌بودن مترو و ضروری‌نبودن صرف هزینه برای آن پس از انقلاب بود. علاوه بر این، او در تریبون نمازجمعه از مذاکرات صلح دولت موقت با گروه‎‌‎های ضدانقلاب در کردستان انتقاد کرد. این انتقاد او آن‌‌قدر حاشیه پیدا کرد که پس از چند روز، اعلام کرد که آنچه در نمازجمعه گفته تنها موضع شخصی او بوده و موضع نظام همان است که دولت موقت اعلام می‎‌‎کند.

آیت‌الله سیدمحمود طالقانی
مجاهد مبارز 

آیت‎‌‎الله طالقانی که از سوی امام‎‌‎خمینی به نام «ابوذر زمان» خوانده شده بود، نخستین نمازجمعه تهران را به فرمان حضرت امام(ره) اقامه کرد و نخستین امام‌جمعه تهران بعد از انقلاب بود. او تا زمان رحلتش در 19شهریور‎‌‎ماه 1358جمعا 5نمازجمعه در تهران اقامه کرد که اولی در دانشگاه تهران برگزار شد و آخرینش به مناسبت هفدهم شهریور‎‌‎ماه در بهشت‌زهرای تهران برقرار شد. آیت‎‌‎الله طالقانی بعد از پیروزی انقلاب، به امام(ره) پیشنهاد داد که حالا که حکومت اسلامی در کشور برقرار است، مانند باقی دیار مسلمین بهتر است در کشور نمازجمعه برقرار باشد. امام‎‌‎خمینی(ره) از این پیشنهاد استقبال کردند و چندی بعد این وظیفه را بر دوش این مجاهد نستوه گذاشتند. او در نمازجمعه همه را نقد می‎‌‎کرد و کارهای مثبت همه گروه‎‌‎ها و دسته‎‌‎ها را می‎‌‎دید. 

آیت‌الله موسوی اردبیلی
مرد قضا

آیت‎‌‎الله عبدالکریم موسوی اردبیلی با فرمان امام‌(ره) از بهمن‎‌‎ماه سال1358 امام جمعه موقت تهران شد و تا سال1372 در تهران نمازجمعه را اقامه می‎‌‎کرد. با اینکه خطبه‎‌‎های موسوی اردبیلی معمولا چندان حاشیه‎‌‎ای به‎‌‎دنبال نداشت اما آخرین خطبه او با موضوع شیوه تعیین مرجعیت در شیعه مورد توجه قرار گرفت و خیلی‎‌‎ها در مورد آن اظهارنظر کردند. چند روز پس از همین خطبه، او به‎‌‎طور ناگهانی سکته کرد و به همین دلیل، از امامت جمعه کناره‎‌‎گیری کرد و به قم بازگشت.

آیت‌الله امامی کاشانی
مرد متانت 

آیت‎‌‎الله محمد امامی کاشانی از یاران و شاگردان نزدیک امام و از اعضای مؤسس جامعه روحانیت مبارز هم بود. او با فرمان امام‎‌‎خمینی از سال 1360تا به امروز، امام‌جمعه موقت تهران شده است. با وجود مسئولیت‎‌‎های حساس او در سال‎‌‎های پس از انقلاب مانند تولیت مدرسه شهیدمطهری (سپهسالار)، ریاست دیوان عدالت اداری، عضویت فقهای شورای نگهبان، نماینده مجلس شورای اسلامی از شهر کاشان و عضویت مجلس خبرگان، خطبه‎‌‎های آیت‎‌‎الله امامی کاشانی هیچ‎‌‎گاه جنجالی به‎‌‎دنبال نداشتند. او در خطبه‎‌‎های نمازجمعه بیشتر با لحن آرام، گرم و طولانی‎‌‎اش به بیان مضامین اخلاقی و عرفانی‎‌‎ می‎‌‎پردازد.

آیت‎‌‎الله غلامحسین جمی
مظهر مقاومت و پایداری خوزستان

سابقه فعالیت‎‌‎های سیاسی آیت‎‌‎الله غلامحسین جمی به پس از قیام 15خرداد و تبعید امام(ره) به ترکیه و نجف برمی‎‌‎گشت. با حضور امام‎‌‎خمینی (ره) در نجف، آیت‎‌‎الله جمی تبدیل به پل ارتباطی ایشان با شاگردان و یارانش شد. اعلامیه‎‌‎های امام ابتدا به آبادان می‎‌‎رسید و سپس از طریق شبکه‎‌‎ای که آیت‎‌‎الله جمی ساخته بود، به تمام ایران ارسال می‎‌‎شد. بعد از پیروزی انقلاب اسلامی با فرمان حضرت امام، آیت‎‌‎الله جمی امام‌جمعه آبادان شد. او در بحبوحه جنگ و در محاصره آبادان در کنار مردم و نیروهای نظامی در آبادان ماند و با برقراری مرتب نمازجمعه، در تقویت روحیه مقاومت محافظان شهر تأثیر بسیاری گذاشت و بارها از طرف امام مورد‌تمجید قرار‌گرفت. آیت‎‌‎الله جمی، مرتب به جبهه‎‌‎های جنگ سرکشی می‎‌‎کرد. حضور مداوم او در جبهه‎‌‎ها تأثیر فراوانی در تقویت روحیه رزمندگان داشت. آیت‌الله جمی در سال 87درگذشت.

آیت‎‌‎الله عبدالله جوادی‌آملی
سفیر توحید

آیت‎‌‎الله عبدالله جوادی‌آملی در دور اول و دوم مجلس خبرگان نماینده مردم استان مازندران در مجلس خبرگان بود. او در سال1367 به دستور امام‎‌‎خمینی‎‌‎ (ره) در سفر به مسکو نامه امام‎‌‎خمینی(ره) را به گورباچف رهبر شوروی داد و در سال1379 هم از طرف رهبر معظم انقلاب برای ارائه پیام ایشان به هزاره ادیان به نیویورک سفر کرد. آیت‎‌‎الله عبدالله جوادی‌آملی در دهه‌های1370و 1380 امام‌جمعه موقت قم بود. مقام بالای عرفانی او سبب می‎‌‎شد بسیاری از علاقه‎‌‎مندان به معارف دینی، جذب نمازجمعه‎‌‎های او شوند. آیت‎‌‎الله جوادی‌آملی معمولا در خطبه‎‌‎های نمازجمعه به مسائل فلسفی و عرفانی می‎‌‎پرداخت و سخنانش دور از جهت‎‌‎گیری‎‌‎های سیاسی بود.

حجت‎‌‎الاسلام غلامرضا حسنی
همراه مردم

حجت‎‌‎الاسلام غلامرضا حسنی بعد از پیروزی انقلاب اسلامی با فرمان امام‌خمینی(ره)، امام جمعه و نماینده ولی‌فقیه در استان آذربایجان غربی شد. او از سال‎‌‎ها پیش از انقلاب همواره برای محافظت از خودش، با خود اسلحه حمل می‌کرد. شجاعت و جسور بودن حسنی معروف بود؛ کمی مانده به پیروزی انقلاب اسلامی، حسنی بین صحبت‎‌‎هایش روی منبر، ناگهان در بالای منبر به‎‌‎طور غافلگیرانه یک کلاشینکف از زیر عبای خود درمی‎‌‎آورد و می‎‌‎گوید: «مردم این یک تفنگ است، نوک مگسکش هم قلب شاه». 
سازمان منافقین چندین بار تلاش کرد که او را ترور کند؛ بار اول وقتی جوان منافق سعی می‎‌‎کند از پشت به او نزدیک شود، با یک ضربه رزمی پا او را دور می‎‌‎کند و محافظانش او را دستگیر می‎‌‎کنند. بار دیگر در تهران منافقین او و پسرش را به رگبار می‎‌‎بندند. حجت‎‌‎الاسلام حسنی به همراه پسرش با منافقین درگیر می‎‌‎شوند و به آنها شلیک می‎‌‎کنند. در نهایت منافقین موفق به ترور او نمی‎‌‎شوند، اما حجت‎‌‎الاسلام و پسرش به‎‌‎شدت زخمی می‎‌‎شوند، تا حدی که برای معالجه به ایرلند اعزام می‎‌‎شوند. حجت‎‌‎الاسلام حسنی در بین مردم ارومیه خیلی محبوب بود. همراهی او با مردم و صریح‎‌‎اللهجه بودن او در برخورد با مسئولین استانی و حتی کشوری سبب این محبوبیت او شده بود. با وجود این، در دوران اصلاحات، روزنامه‎‌‎های اصلاح‎‌‎طلب سخنان تند او را به‎‌‎شدت پوشش می‎‌‎دادند و سخنان او را دستمایه مطالب طنز خود قرار‌می‎‌‎دادند. او با وجود تمام امکانات مالی‎‌‎ای که می‎‌‎توانست در اختیار بگیرد، از لحاظ اقتصادی کاملا مستقل بود و و از امکانات بیت‎‌‎المال به هیچ‌وجه استفاده نمی‎‌‎کرد. حجت‎‌‎الاسلام حسنی از قبل از انقلاب در روستای بزرگ‎‌‎آباد شهرستان ارومیه زمین کشاورزی و مرغداری داشت که مخارج زندگی خود و خانواده‎‌‎اش را از آن‎‌‎جا تأمین می‎‌‎کرد. ایشان سال 97به دیار باقی شتافت.

آیت‎‌‎الله علی مشکینی
استاد مصلح

بعد از پیروزی انقلاب اسلامی آیت‎‌‎الله علی مشکینی (علی‎‌‎اکبر فیض آلنی) در بلوای حزب خلق مسلمان آذربایجان با فرمان امام(ره) به آن منطقه رفت تا در ختم غائله کمک کند. بعد از شهادت آیت‎‌‎الله مدنی با فرمان امام(ره) چند‌ماهی امام‌جمعه تبریز بود که پس از آن دوباره با فرمان امام(ره) راهی قم شد و تا پایان عمر در سال1386 با فرمان حضرت امام(ره) و مقام معظم رهبری امام‌جمعه موقت قم بود. او در خطبه‎‌‎های نمازجمعه کمتر به مسائل سیاسی داخلی می‎‌‎پرداخت و بیشتر خطبه‎‌‎هایش در شرح مفاهیم اخلاقی و کرامات اخلاق بودند. در واقع خطبه‎‌‎های نمازجمعه او، برای نمازگزاران مدرسه اخلاق بود. خاطره رفتار گرم و صمیمی و تواضع بی‌اندازه او در ذهن نمازگزاران قم و تبریز تا به امروز باقی مانده‌است.

پیام‎‌‎آور وحدت
آیت‎‌‎الله مسلم ملکوتی

امام خمینی‌(ره) در تاریخ 21 آبان60 آیت‎‌‎الله مسلم ملکوتی را به‎‌‎عنوان نماینده خودش در آذربایجان و امام‌جمعه شهر تبریز برگزید. وقتی آیت‎‌‎الله ملکوتی وارد شهر تبریز شد، حزب خلق مسلمان تازه منحل شده‌بود. ظاهرا غائله خوابیده بود، اما شکاف تفرقه عمیقی به جا مانده بود. عده زیادی از روحانیون که طرفدار و مقلد آیت‎‌‎الله شریعتمداری بودند، منزوی و حتی بعضی از آنها به اتهاماتی دستگیر و محاکمه شده بودند. علاوه بر این، در همین ایام، واکنش‎‌‎هایی که نسبت به رد برداشت امام(ره) از ولایت‎‌‎فقیه از سوی آیت‎‌‎الله خویی انجام شده بود، تعداد دیگری از روحانی‎‌‎های خطه آذربایجان را نسبت به انقلاب دلسرد کرده بود. به همین دلایل، بسیاری از مساجد تبریز و اطراف آن تعطیل شده بودند و مردم هم از آن وضع ناراضی و ناراحت بودند. آیت‎‌‎الله ملکوتی با برخوردهای معقول و بزرگوارانه‎‌‎اش در نقش یک پدر مهربان، تعداد زیادی از روحانی‎‌‎ها و مردم عادی را که در این ماجراها به ضدانقلاب تبدیل شده‌بودند، دوباره به سوی انقلاب جذب  و مردم تبریز را دوباره متحد کرد. او از تریبون نمازجمعه به‎‌‎عنوان رسانه اتحاد استفاده می‎‌‎کرد و با وجود اینکه در برخورد با جریان‎‌‎های مخالف سعی می‎‌‎کرد طرز تفکر و اندیشه‎‌‎های آنها را نقد‌کند، اما با احترام با مخالفین برخورد می‎‌‎کرد. با اینکه آیت‎‌‎الله ملکوتی عضو جامعه مدرسین حوزه علمیه قم و نزدیک به طیف اصولگرا و راست بود، اما به‎‌‎عنوان نماینده امام و امام‌جمعه تبریز، هیچ وقت به گروه خاصی گرایش نداشت و با همه یکسان برخورد می‎‌‎کرد و حامی همه مردم بود. آیت‌الله ملکوتی سال93 درگذشت.

آیت‎‌‎الله حائری‌شیرازی
مرد اخلاق

آیت‎‌‎الله حائری‌شیرازی از سال1342به‎‌‎مدت 10سال در مسجد شمشیرگرهای شیراز امام‌جماعت بود؛ او در آن سال‎‌‎ها در آن مسجد جلسات فرهنگی و عقیدتی برای جوانان برگزار می‎‌‎کرد که نتیجه آن تربیت نسلی از جوانان مسلمان بود که امروز هر کدام از بزرگان شیراز و استان فارس هستند. بعد از پیروزی انقلاب اسلامی او که نماینده مردم شیراز در مجلس اول شورای اسلامی بود، بعد از شهادت آیت‎‌‎الله دستغیب از سوی امام‎‌‎خمینی(ره)، به امامت‌جمعه شیراز و نمایندگی ولی‌فقیه در این استان منصوب شد و تا سال1387 این مسئولیت را برعهده داشت. آیت‎‌‎الله حائری‌شیرازی در مجلس دوم خبرگان رهبری از سوی مردم شیراز انتخاب شد و در سال1368 در مخالفت با رهبری شورایی سخنرانی پرشوری انجام داد. ایشان سال96 بدرود حیات گفت.