چالش‌های اجرای یک طرح زیست محیطی در محله فتح
«کاپ» یا فروش نقدی زباله؟
سحر جعفریان
سال ۱۳۹۷ بود که طرح «کاپ» یا طرح «کاهش پسماند» با هدف جمع‌آوری سطل‌های روباز زباله شهری در پایتخت و بهبود نمای بصری و افزایش بهداشت محیط‌زیست مطرح شد و خیلی زودتر از آنچه که تصور می‌شد، به تصویب شورای‌شهر تهران رسید. اما از تصویب تا اجرای طرح، ۲ سال به طول انجامید و بالاخره ماه گذشته برای نخستین بار در منطقه ۹ و درمحله صنعتی «فتح» منطقه ۹ به شکل آزمایشی به اجرا درآمد. طرحی که از سوی شهروندان واکنش‌های متفاوتی به همراه داشته است. در این گزارش ضمن گفت‌وگو با اهالی و مدیران شهری ابعاد مختلف آن طرح را بررسی کرده‌ایم.
ضرورت آموزش دقیق
محله صنعتی فتح در ضلع غربی منطقه ۹ با مساحت بیش از ۵۰ هکتار جا خوش کرده است. محله‌ای با ۶ هزار جمعیت شناور و بالغ بر ۵۰۰ کارگاه و کارخانه که نخستین قطب صنعتی حاشیه پایتخت محسوب می‌شود و اکنون به پایلوتی برای اجرای طرح کاپ تبدیل شده است. پیش از جمع‌آوری سطل‌های زباله شهری، ۲۶ سطل زباله در معابر اصلی فتح جانمایی شده بودند که اغلب انباشته از خرده زباله‌های صنعتی بودند و اکنون یک ماه می‌شود که جایشان حسابی خالی است. فتح یکم را به سمت غرب حرکت می‌کنیم. زباله‌های کپه شده‌ای در برخی معابر دیده می‌شوند که نمای خاکستری و یکنواخت محله را مخدوش‌تر کرده‌اند. کیسه‌های پلاستیکی بزرگ و تیره رنگ هم در برخی نقاط دیده می‌شود که در رها شده‌ترین حالت ممکن خود هستند. «کاظم پیری» کارگر یکی از کارگاه‌های صنعتی فتح ۱۳ از جمع‌آوری سطل‌های زباله گلایه دارد و می‌گوید: «ابتدای هریک از خیابان‌های این بزرگراه یک سطل زباله قرار داشت که تقریباً برای حجم تولیدی زباله‌های این محدوده کافی بودند. اما یک روز آمدند و جمعشان کردند تا مثلاً فرهنگ تفکیک زباله از مبدأ را آموزش دهند. به گمانم به این اقدام می‌گویند آموزش حین امتحان که کم پیش می‌آید، بازدهی مطلوب داشته باشد. وقتی هنوز آموزش اولیه تفکیک از مبدأ به‌صورت کامل به شهرنشینان ارائه نشده است، چگونه توقع دارند که شهروندان به یکباره در موقعیت قرار گیرند و موفق عمل کنند؟ » «صادق سلامی» مالک کارگاه تراشکاری در فتح ۲۲ است که با پایان یافتن کار روزانه، بخشی از زباله‌های کارگاه را ابتدای خیابان، جایی کنار جدول می‌گذارد. او می‌گوید: «این، همه زباله کارگاه نیست. حجم قابل توجهی از آنها را معمولاً زباله‌گردها از ما می‌خرند. مبلغ خوبی دستمان را می‌گیردبنابراین، دور از ذهن نیست که بیش از ۹۰درصد از مالکان کارگاه‌های این محدوده همین رویه را در پیش بگیرند. در واقع باید بگویم زباله‌فروشی غیرمجاز سودآورتر است.»
زباله‌گردهایی که نقدی خرید می‌کنند
ضلع جنوبی محله فتح در خیابان «شهید بابازاده»، ۳۰ خانوار ساکن هستند که به نوعی کوچک‌ترین بافت مسکونی در یک محله و در تهران را تشکیل داده‌اند. زباله‌ها در این محدوده نیز ابتدای خیابان بابازاده در مخازن ۳گانه تفکیکی قرار می‌گیرند.
«ابوالفضل‌آبادی» از ساکنان این خیابان می‌گوید: «اینکه باید در ساعت‌های مشخصی زباله‌ها را از خانه بیرون بیاوریم، کمی سخت است. به‌ویژه اکنون که «کرونا» هم شیوع دارد، نمی‌توان زباله‌ها را زیاد در محیط خانه نگه داشت.» «کامبیز جعفری» یکی دیگر از ساکنان است که می‌گوید: «جمعیت بافت مسکونی اینجا بسیار کم است و شاید بتوان امیدوار بود که پس از یک بازه زمانی طرحشان نتیجه دهد و اهالی رعایت کنند. اما در محله‌های مرکزی شهر با آن جمعیت‌های متراکم و حجم زباله‌هایی تولیدی، بعید است که به نتیجه برسند. در این محله، مخازن تفکیکی جایگزین کرده‌اند اما معمولاً یا خالی هستند یا زباله‌ها در آنها به درستی تفکیک نشده‌اند.» «ناصر البرزی» شورایاری محله صنعتی فتح در این‌باره می‌گوید: «اجرای این طرح به آموزش‌های مستمر حضوری و مجازی و البته نظارت دقیق و مداوم از سوی کارشناسان پسماند نیاز دارد. آموزش‌ها باید به روز باشند و نظارت‌ها هم با جدیت پیش برود تا دست زباله‌گردهایی که اکنون پلاک به پلاک می‌روند تا با شگرد خرید نقدی، مافیای خود را فربه‌تر کنند، کوتاه شود. گاهی همه طرح‌ها و زحمت‌ها به سبب نبود نظارت، بی‌حاصل باقی می‌مانند.».
پاسخ مسئول
ضرورت توسعه زیرساخت و شکیبایی در اجرا
«عباسعلی کارگر» سرپرست شهرداری ناحیه ۲ منطقه ۹ در این‌باره می‌گوید: «تولید پسماند در تهران و محله‌هایش بسیار فراتر از استانداردهای جهانی است. برای این منظور، سال‌ها است که طرح کاهش پسماند و تفکیک از مبدأ ارائه شده است و به تازگی در محله‌های منتخب به‌صورت آزمایشی اجرا می‌شود. هدف از اجرای این طرح با رویکرد محیط‌زیستی، کاهش هزینه‌ها و اراضی دفع پسماند، رفع اختشاشات بصری معابر، استفاده بهینه از پسماندهای تفکیک شده و حذف فعالیت کتفی‌ها و زباله‌گردها است. البته فراهم بودن زیرساخت‌ها، شکیبایی در طول اجرای طرح و بهره‌گیری از تسهیلات تشویقی می‌توانند بر کیفیت طرح، تأثیرگذار باشند که شهرداری ناحیه سعی در فراهم کردن آنها دارد. محله فتح نخستین محله در منطقه ۹ است که این طرح در آن اجرا می‌شود. بدیهی است با واکنش‌های منفی و مقاومت‌هایی از سوی اهالی روبه‌رو شود که در این‌باره به مشارکت با انجمن‌های مردم‌نهاد و هنرمندان نیاز است.»
۲۶ مخزن روباز محله فتح جمع‌آوری و ۱۵ مخزن ۳گانه تفکیکی پسماند در ۵ معبر محله فتح جانمایی شده و داخل شهرک‌ها و مراکز فتح نیز توزیع مخازن ۳گانه صورت گرفته است.
طرح باید همه‌جانبه باشد
طرح کاپ به تدریج جای خود را در محله‌ها باز می‌کند تا شهروندان با همراهی اجتماعی به رفع معضل کهنه تهران یعنی پسماند کمک کنند. «محمدرضا کشاورز» پیمانکار ایستگاه پردازش و مدیریت پسماند منطقه ۹ با بیان این مطلب می‌گوید: «سطل‌های ۳گانه تفکیکی زباله در معابر اصلی بزرگراه فتح که کارگاه‌ها و کارخانه‌ها در آنها فعال هستند، وجود ندارند. نیروهای خدماتی ما با ۲ خودرو ملودی نیز از ساعت ۱۴ تا ۱۶، سعی در جمع‌آوری زباله‌های واحدهای صنعتی فتح دارند که متأسفانه زباله‌های آنها از قبل از سوی افرادی که زمانی زباله‌گردی می‌کردند، خریداری شده است. واضح است که اقدامات و طرح‌های ضعیف و ناقص، نتیجه‌بخش نیستند و طرح باید همه جانبه باشد.»
عضو شورای شهر تهران در گفت‌وگو با همشهری محله:
ساماندهی چرخه تولید پسماند، محور مهم توسعه پایدار است
استراتژی محلی در مدیریت جمع‌آوری و دفع پسماند با هدف تولید، صرفه‌جویی و کاهش هزینه‌ها از جمله مهم‌ترین اقدامات شهری است که باید بر اصول بهداشت، اقتصاد و محیط‌زیست منطبق باشد. «زهرا صدراعظم نوری»، رئیس کمیسیون سلامت و محیط‌زیست شورای‌شهر تهران، با تأکید بر مؤثر بودن طرح کاپ به‌عنوان طرحی محلی و هوشمند در حوزه پسماند می‌گوید: «ساماندهی چرخه تولید و دفع پسماند، یکی از محورهای اصلی توسعه پایدار است که سال‌ها از سوی شهروندان و مدیران در نهادهای مرتبط مورد غفلت قرار گرفته بود. بنابراین، طرح کاپ با هدف ایجاد ساختار در شیوه دفع پسماند از سوی شهروندان مدنی و آموزش دیده اجرا خواهد شد تا فراز و فرودهای بسترسازی فرهنگی و آموزشی آن به پایان برسد.
این به این معنا است که در مراحل پیشتر این طرح، با توزیع مخازن کوچک ویژه زباله‌هایی خشک و تر به هر واحد شهری (مسکونی، اداری، تجاری و صنعتی) متوجه مالک همان مخازن یعنی شهروند و خانوار است و شهرداری‌ها تنها وظیفه تحویل و دفع زباله‌های تفکیک شده را دارند. همچنان که در بسیاری از کشورهای جهان بیش از ۸۰درصد زباله‌ها در منازل تفکیک می‌شوند و هزینه تولید پسماندهای افزون، برعهده ساکنان و صاحبان مشاغل است.» صدراعظم نوری ادامه می‌دهد: «طرح کاپ به‌عنوان الگوی نوین پسماند شهری به تدریج در محله‌های شهر اجرا می‌شود تا به یک‌بارگی آن در پهنه وسیع و متراکم تهران، دلیلی برای ناموفق ماندنش نباشد.»
در همینه زمینه :
جام در جام
داده‌نما
خبر‌های کوتاه