عدالت در برابر رفاه

  مرتضی برکتی 

سال1372در عرصه سیاست، سال پیروزی آیت‌الله اکبر هاشمی رفسنجانی در انتخابات دوره دوم ریاست‌جمهوری‌اش بود. اگرچه او در صندوق رأی توانست بیشترین آرا را به‌دست بیاورد اما نسبت به دوره گذشته انتخابات ریاست‌جمهوری با کاهش محسوس آرا مواجه شده بود و حریف او در انتخابات نیز رأی بالایی داشت که در رقابت‎‌‎های انتخاباتی تاریخ جمهوری اسلامی تا آن موقع بی‎‌‎نظیر بود.
انتخابات با حضور 4نامزد برگزار شد؛ هاشمی رفسنجانی در راس نامزدها و البته گزینه اصلی در صندوق رأی بود. نفر دوم یار و همراه هاشمی رفسنجانی، عبدالله جاسبی رئیس دانشگاه آزاد بود که بیشتر برای گرم کردن تنور انتخابات و البته به‌عنوان نامزد پشتیبان و حامی هاشمی در انتخابات حضور یافت. رجبعلی طاهری دیگر نامزد انتخابات، عضو حزب جمهوری اسلامی و نماینده دوره اول مجلس شورای اسلامی هم نفر سومی بود که تأیید صلاحیت شد و در انتخابات شرکت کرد. اما نامزد چهارم احمد توکلی نماینده ادوار مجلس و وزیر کار در دولت میرحسین موسوی بود که در اقتصاد، دیدگاه‎‌‎های عدالت‌محورانه داشت و به‌عنوان گزینه رقیب در برابر هاشمی رفسنجانی ایستاد. انتخاباتی که ظاهرا هاشمی‌رفسنجانی در آن رقیبی نداشت با یک گزینه مصمم و بسیار منتقد مواجه شد. احمد توکلی در نطق‎‌‎هایش بر بی‌عدالتی اقتصادی و اجتماعی، ناکارآمدی سیاست‎‌‎ها و مدیریت‎‌‎ها، امتیازطلبی و تجمل‎‌‎گرایی مقامات دولت و کم‎‌‎اعتنایی آنان به مشارکت سیاسی مردم، سیاست‎‌‎های ایدئولوژی‎‌‎زدایی و رفاه‌طلبی تمرکز داشت و فهرست بلندی از سوءتدبیرها و سوء‌رفتارهای دولت پنجم را به چالش کشید. علی لاریجانی، وزیر ارشاد وقت، درباره نگاه هاشمی به رقیبش (توکلی) در این انتخابات در خاطرات خود از روز 29دی‌ماه 1372می‎‌‎نویسد:«یادم هست وقتی بحث ریاست‌جمهوری در ماه‎‌‎ها پیش مطرح بود، روزی قبل از اینکه دولت تشکیل شود، با آقای هاشمی صحبت کردم که امروز آقای توکلی پیش من آمده و مصمم شده که در انتخابات شرکت کند. به آقای هاشمی گفتم ورود احمد توکلی رأی شما را کم خواهد کرد. آقای هاشمی پرسیدند مثلاً چقدر رأی می‎‌‎آورد؟ گفتم 2یا 3میلیون رأی دارد؛ خندیدند و گفتند: 200، 300هزار رأی هم ندارد؛ بعد معلوم شد چنین نیست. قبل از انتخابات ریاست‌جمهوری که طرحی در مورد ساماندهی افکار عمومی در مورد انتخابات را در دولت به‌عنوان وزیر فرهنگ مطرح کردم، نقد و بررسی زیادی شد. سخن آقای غرضی (وزیر پست، تلگراف و تلفن) از همه جالب‎‌‎تر بود که گفتند آقای هاشمی احتیاج به طرح ندارد، همین الآن حدود 18میلیون رأی مربوط به ایشان است، یک قدری کار کنیم، 20میلیون رأی می‎‌‎شود». 
احمد توکلی حتی از طرف جناحی که در آن بود نیز مورد حمایت رسمی قرار نگرفت. جناح راست متشکل از جامعه روحانیت مبارز و تشکل‌های همسو مثل موتلفه اسلامی و دیگر احزاب و گروه‌ها، اعلام کردند که به هاشمی رأی خواهند داد. روزنامه رسالت که سردبیرش احمد توکلی بود نیز اعلام کرد به هاشمی رفسنجانی رأی می‌دهد اما دیدگاه‎‌‎های رفاهی و گفتمان عدالت‌محور احمد توکلی مخصوصاً در نطق‌های پرشور و بسیار انتقادی تلویزیونی‌اش که گاه با ممانعت از سوی محمد هاشمی، رئیس وقت رادیو و تلویزیون و برادر رئیس‌جمهور مواجه می‌شد، نزد افکار عمومی مخصوصاً قشر ضعیف یا به ادبیات آن روز قشر آسیب‎‌‎پذیر جامعه با اقبال مواجه شد و رأی هاشمی رفسنجانی را به‌شدت کم کرد؛ آیت‌الله اکبر هاشمی رفسنجانی با کسب 10میلیون و 566هزار و 499رأی از مجموع 16میلیون و 769هزار و 787رأی ماخوذه در برابر 4میلیون و 26هزار و 879رأی احمد توکلی برنده شد.
احمد توکلی در مستند شورش علیه سازندگی می‎‌‎گوید که اگر انتخابات یک هفته دیرتر برگزار می‎‌‎شد ممکن بود که هاشمی با خطر جدی در رأی مواجه شود؛ او مدعی بود در برخی شهرستان‎‌‎ها در آرا دست برده‎‌‎اند چون در مجلس هفتم و زمانی که نماینده مجلس بوده، برخی از فرمانداران سال 72که آن وقت نماینده مجلس شده‌ بودند از او به‌خاطر دست بردن در صندوق رای، حلالیت می‌طلبیدند. البته احمد توکلی این موضوع را ناچیز و بی‌تأثیر در نتیجه نهایی انتخابات عنوان می‌کند.
هاشمی رفسنجانی گرچه رئیس‌جمهور شد اما در فضای عمومی یک شکاف در میان حامیانش رخ داد که بیشتر ناشی از سیاست‎‌‎های تعدیل اقتصادی بود که به گفته منتقدان، وضعیت معیشتی مردم را با مشکلات بسیار زیاد ازجمله بالا رفتن قیمت‌ها و نرخ ارز و دلار مواجه می‌کرد. او در دولت بعدی سعی بسیار داشت که جلوی تورم رو به رشد و مشکلات اقتصادی را بگیرد و در نهایت ترمز سیاست‎‌‎های تعدیل اقتصادی را در سال 73کشید.