لایروبی رود دره‌های بزرگ کن و قوری چای در فصل سرما با مشکلات متعددی مواجه است
چالش ۷ و نیم کیلومتری
مهدی اسماعیل‌پور
با آغاز فصل سرما و بارندگی‌ها، خطر سیل و آبگرفتگی معابر هم وجود دارد. به‌ویژه در اطراف رودخانه‌ها و مسیل‌ها که این خطر دوچندان می‌شود. منطقه ۲۱ از معدود مناطق شهر تهران است که چند کیلومتر رودخانه و مسیل در آن جریان دارد. رودخانه «کن» و مسیل «قوری چای» که اغلب در پاییز و زمستان با آغاز بارش‌ها پرآب می‌شوند و در بستر آنها حجم قابل توجهی آب از بالا دست به سمت پایین دست سرازیر می‌شود. در کنار زیاد شدن حجم آب، مواردی چون وجود پل‌های کم‌ارتفاع، تغییرات غیرطبیعی که در مسیر حرکت رودخانه و مسیل ایجاد شده است و هم‌چنین ضایعات و زباله‌هایی که در بستر آنها وجود دارد، احتمال سیل و آبگرفتگی را افزایش می‌دهد. بازدیدهای متناوب و دوره‌ای شهردار منطقه و معاونانش، مدیران ارشد شهرداری تهران، اعضای شورای‌شهر و حتی مدیران دولتی از مسیل قوری چای و رودخانه کن، بازگوکننده اهمیت و حساسیت آنها است. در آخرین روزهای پاییز، نگاهی به آخرین وضعیت آن بخشی از مسیل قوری چای و رودخانه کن انداخته‌ایم که در محدوده منطقه ۲۱ جریان دارند.
۴ کیلومتر از رودخانه کن که یکی از بلندترین رودخانه‌های تهران است، در منطقه ۲۱ جریان دارد. رودخانه کن در این محدوده از شمال بزرگراه شهید «فهمیده» (بزرگراه تهران ـ کرج) تا جنوب بزرگراه «فتح» (جاده قدیم) کشیده شده است. البته با توجه به اینکه در منطقه ۲۱ بخش وسیعی از این رودخانه از داخل مراکز نظامی عبور می‌کند و بخش‌های دیگر هم از زیر پل می‌گذرد، در عمل امکان دسترسی افراد عادی به بستر رودخانه کن وجود ندارد و حتی کارکنان شهرداری نیز برای بازدید و لایروبی و انتقال ماشین‌آلات به بستر رودخانه، نیازمند هماهنگی و گرفتن مجوزهای لازم و طی کردن مراحل مختلف هستند. در حقیقت می‌توان گفت رودخانه کن تا نقطه مرزی که از منطقه ۲۱ خارج می‌شود و به منطقه ۱۸ می‌رسد، غیرقابل دسترسی و ورود ممنوع است. خطر ریزش پل «امیرحسین قاسمی»، مدیر مسیل‌ها و قنوات شهرداری منطقه ۲۱، درباره آخرین وضعیت رودخانه کن به همشهری محله می‌گوید: «لایروبی رودخانه‌ها معمولاً در فصل تابستان که حجم آب کمتر است، انجام می‌شود. رودخانه کن با توجه به اینکه از بالا دست و محله‌هایی مانند «دره کن» و «فرحزاد» که دارای پوشش گیاهی زیاد، درختان و نیز باغ‌ها و رستوران‌های متعدد است، به محدوده ما می‌رسد، برای همین رسوبات، شاخ و برگ درختان، زباله و ضایعات زیادی در بستر آن وجود دارد. کن در محدوده ما اغلب داخل مراکز نظامی مانند فرودگاه «مهرآباد» واقع شده است. از سوی دیگر، ارتفاع پل‌هایی که رودخانه از زیر آنها عبور می‌کند هم کوتاه نیست و در نتیجه مشکل چندانی در این بخش نداریم. تنها مشکلی که وجود دارد پل روگذر بزرگراه فتح است. البته قرار گرفتن رودخانه کن در محدوده نظامی، دردسرهایی دارد. از جمله اینکه هربار برای لایروبی بستر رودخانه باید مجوز گرفته و ماشین‌آلات، قرنطینه و بررسی شود. پل روگذر فتح به سبک پل‌های قدیمی با یک شمع (ستون و پایه) در بستر رودخانه کن قرار گرفته که رسوبات و ضایعات و شاخ و برگ‌ها، اطراف این شمع، جمع و انباشته می‌شوند و حالت جزیره‌ای پیدا می‌کنند که خطرناک بوده و ممکن است سبب نفوذ آب به فونداسیون پل شود. بنابراین علاوه بر اینکه رودخانه کن را ۲ تا ۳ بار در طول سال با ماشین‌آلات سنگین لایروبی و پاکسازی می‌کنیم، نیروی انسانی هم برای نظافت و پاکسازی مداوم و مستمر شمع پل اختصاص داده شده است تا از تجمع رسوبات و ضایعات در اطراف آن جلوگیری شود.» ارتفاع رودخانه کن در فصل بارش تا یک‌متر و نیم هم می‌رسد.
مشکلات در قوری چای بیشتر است
پس از رودخانه کن، نوبت به مسیل قوری چای می‌رسد که از بزرگراه شهید فهمیده (بزرگراه تهران ـ کرج) تا بزرگراه فتح (جاده قدیم) در منطقه ۲۱ گسترده شده و ۳ هزار و ۴۰۰متر طول آن در این محدوده است. زمان شهردار سابق منطقه قرار بود بخشی از حاشیه مسیل قوری چای، به تفرجگاه تبدیل شود. هرچند بخش‌هایی بین بزرگراه‌های شهید فهمیده و شهید لشکری برای این منظور بسترسازی و آماده شده است، اما همه‌گیری ویروس «کرونا» و محدودیت‌های ناشی از آنکه مشخص نیست تا چه زمانی ادامه خواهد داشت و نیز تغییرات مدیریتی، در حال حاضر این پروژه را مسکوت گذاشته است. اغلب مسیل قوری چای لایروبی می‌شود و در بعضی از بخش‌ها همچنان نیروها با ماشین‌آلات درحال انجام عملیات هستند. قوری چای نسبت به کن مشکلات و چالش‌های بیشتری دارد. این مسیل که در فصل تابستان تقریباً خالی از آب است و تنها یک رشته باریک آب در آن جریان دارد، در فصل بارش‌ها اغلب پرآب می‌شود و ارتفاع آن در بستر مسیل در برخی از قسمت‌ها تا ۲متر و نیم هم می‌رسد. قاسمی درباره مسیل قوری چای می‌گوید: «در مسیل قوری چای که از بالا دست به منطقه ۲۱ می‌آید، مشکلاتی داریم. نخست اینکه بستر و دیواره‌های مسیل از بزرگراه «شهید همت» تا شمال بزرگراه شهید لشکری را بتونی کرده‌اند که این موضوع موجب شده است تا رسوبات و ضایعات و زباله‌ها با سرعت و حجم بیشتری وارد محدوده ما شوند.
در مسیل قوری چای از جنوب بزرگراه شهید لشکری تا بزرگراه فتح، بستر و دیواره‌های رودخانه، خاکی و به شکل روددره است و در نتیجه این رسوبات و ضایعات در این قسمت جمع می‌شوند. مشکل دیگر به ارتفاع کم پل روگذر فتح بر می‌گردد که ارتفاع آن ۲متر و ۲۰ سانتیمتر است. ارتفاع کم پل اجازه نمی‌دهد تا ماشین‌آلات سنگین برای لایروبی وارد آن شوند. در نتیجه، مجبور هستیم تا به شکل دستی یا به وسیله «بابکت» های مخصوصی که ارتفاع کمی دارند، این کار را انجام دهیم. از سوی دیگر، ارتفاع کم پل سبب می‌شود تا در صورت گرفتگی مسیل در هنگام بارش‌ها، در عرض ۲۴ ساعت، سطح مسیل بالا بیاید و بزرگراه فتح را آب بردارد. اگر به‌صورت مستمر مسیل قوری چای را لایروبی نکنیم و دچار آب گرفتگی شود، آن وقت نزدیک به ۳ هفته کار شبانه‌روزی لازم است تا مسیل دوباره باز شود. با توجه به این موضوع، برخلاف رودخانه کن که تنها چند بار در سال لایروبی می‌شود، لایروبی مسیل قوری چای به شکل مستمر ادامه دارد.»
مسیل به مسیر طبیعی خود برنگشت
یکی از مشکلات جدی مسیل قوری چای تغییراتی است که از سوی پادگان نظامی صنایع «شهید کلاهدوز» در مسیر حرکت آن ایجاد شده است. همان موضوعی که «افشین حبیب‌زاده»، عضو شورای‌شهر نیز ۲ سال پیش با توجه به مشکلات و خطرات ناشی از آن خواستار بازگشت مسیل به مسیر طبیعی خود شده بود. مدیر مسیل‌ها و قنوات شهرداری منطقه ۲۱ در این‌باره می‌گوید: «پادگان صنایع شهید کلاهدوز، مسیر طبیعی رودخانه را قطع کرده و برای تغییر مسیر در ۲ قسمت، شکست‌هایی با زاویه ۹۰ درجه ایجاد کرده است. این موضوع سبب می‌شود تا رسوبات و ضایعات داخل مسیر پس از برخورد به دیواره مسیل، پس زده و انباشته شود. در نتیجه با مشکل آبگرفتگی در هنگام بارش‌ها مواجه می‌شویم. با وجود مذاکرات و پیگیری‌های طولانی و مستمر برای بازگشت مسیل به مسیر طبیعی خود، هنوز به نتیجه‌ایی نرسیده‌ایم. تنها توافق انجام شده این است که در زمانی که شدت بارش‌ها بسیار و حجم آب مسیل قوری چای زیاد می‌شود و شرایط اضطراری است، پادگان «کلاهدروز» ۲ مسیر انحرافی باز کند تا سطح آب بالا نیاید. کانال‌های قدیمی مسیل هنوز در داخل پادگان وجود دارند. برای حل این مشکل، برنامه‌ها و کارهای دیگری در دست بررسی است و هنوز نهایی نشده‌اند تا آنها را رسانه‌ای کنیم.» به هرحال، اگر مسیر رودخانه به شکل طبیعی خود بازنگردد، شهرداری مجبور است با صرف هزینه‌های زیاد و کارهای جانبی و طرح‌های جایگزین تلاش کند تا پیامدهای ناشی از آن به حداقل برسد.
