حسن روحانی تیتر یک شد
ماه آذر و بازتاب اختلاف نظرهای دولت و مجلس در صفحه اول روزنامه‌ها
سمیرا رحیمی_روزنامه نگار
همه‌گیری کرونا نه از سر جهان دست بر می‌دارد و نه از سر رسانه‌های جهان و ایران. آذرماه مملو از خبرهای عموما تلخ و چند خبر امیدبخش بود. در این ماه چهره‌های ارزشمندی در حوزه فرهنگ، هنر و ورزش در ایران و جهان از دنیا رفتند، یک عملیات تروریستی با بازخورد جهانی وسیع در ایران رخ داد، اعتراضات مداوم دونالد ترامپ به نتایج انتخابات آمریکا بی‌نتیجه ماند، امیدهای جدیدی برای احیای برجام و برداشته شدن تحریم‌های آمریکا علیه ایران زنده شدند، واکسن کرونا تأیید شد و تزریق آن در کشورهای مختلف جهان- عموما کشورهای غربی- آغاز شد. علاوه بر آیت‌الله محمد یزدی به‌عنوان یکی از چهره‌های سیاسی مهم کشور، در این‌ماه چهره‌های درخشان هنر ایران مانند کامبوزیا پرتوی، چنگیز جلیلوند، پرویز پورحسینی و علی‌اصغر شهبازی چشم از جهان فرو بستند. محمد ملکی، نخستین رئیس دانشگاه تهران پس از انقلاب ایران، محمد خادم، پیشکسوت ورزشی و علی سردار افخمی معمار پیشروی ایرانی و طراح بنای تئاتر شهر از دیگر چهره‌هایی هستند که در آذرماه درگذشتند. مرگ دیه‌گو مارادونا افسانه جهان فوتبال از دیگر رویداد‌های خبرساز این ماه به شمار می‌رود، با این همه اخبار همه‌گیری کرونا و موضوعات مرتبط با آن، مانند تأثیرات اقتصادی کرونا، اعمال محدودیت‌ها بر رفت‌وآمد مردم با هدف مدیریت بحران، قرنطینه تهران، ممنوعیت تردد در شب‌های تهران، مشکلات آموزش مجازی به دانش‌آموزان و دانشجویان، رکود اقتصادی، عدم‌دسترسی به واکسن کرونا و اخباری از این دست توجه بسیاری از روزنامه‌های کشور را به‌خود جلب کرده‌اند. بررسی صفحه اول 5روزنامه صبح کشور، روزنامه‌های اعتماد، ایران، سازندگی، شرق و همشهری نشان می‌دهد که موضوع همه‌گیری کرونا با بیشترین تکرار در میان موضوعاتی که در صفحات اول این 5روزنامه به آن پرداخته شده، همچنان اصلی‌ترین سوژه‌ای است که رسانه‌ها به آن می‌پردازند، حتی پس از آغاز واکسیناسیون جهانی.
در بخش تیتر و عکس‌های اول روزنامه‌ها اما نتایج نسبت به بررسی موضوعی متفاوت است. با شدت گرفتن تنش‌های موجود میان دولت و مجلس شورای اسلامی به‌ویژه پس از تصویب طرح دوفوریتی اقدام راهبردی برای لغو تحریم‌ها، پرداختن به این اختلافات در روزنامه‌های بررسی شده در ماه آذر افزایش قابل توجهی پیدا کرد. از سویی دیگر، با نزدیک شدن به انتخابات ریاست‌جمهوری 1400، گمانه‌زنی‌ها درباره نامزدهای احتمالی انتخابات از سوی احزاب مختلف هم به موضوعی تبدیل شد که روزنامه‌ها در ماه آذر به آن پرداخته‌اند. شدت گرفتن اختلافات موجود میان مجلس و دولت موضوعی است که در بخش تیتر هم توجه روزنامه‌ها را کاملا به خود جلب کرده است. تیتر یک، عکس یک و موضوعاتی که اهمیت بالای آنها باعث شده تا در صفحه یک روزنامه‌ها بازتاب پیدا کنند، بخش‌هایی هستند که در
5 روزنامه مورد نظر از اول تا 24آذرماه 1399مورد بررسی قرار گرفته‌اند. عکس یک روزنامه‌ها هم در بخش انتخاب برترین چهره ماه و هم در بخش سوژه‌های مهم منعکس شده در صفحه اول هر روزنامه مورد بررسی قرار گرفته است. در ادامه جزئیات فراوانی تیترها، عکس‌ها و سوژه‌های مهم روز در 5روزنامه مورد بررسی را مشاهده می‌کنید.
اختلافات دو قوه؛ تیتر برتر روزنامه‌ها
پس از اعلام نتایج انتخابات مجلس شورای اسلامی و پس از آنکه اکثریت کرسی‌های مجلس به نمایندگان اصولگرا رسید، آغاز روابط پرتنش میان دولت و مجلس رویدادی دور از انتظار به‌نظر نمی‌آمد. کارشناسان و فعالان سیاسی بروز اختلاف میان دو قوه را از همان ابتدا پیش‌بینی کردند، به واقعیت تبدیل شدن این پیش‌بینی به‌مرور و با درگیری‌های کوچک و کم‌رنگ آغاز شد و در ماه‌های اخیر به اوج خود رسیده است. تنش بزرگ کنونی میان دو قوه اکنون بر سر مصوبه مجلس درباره قانون «اقدام راهبردی برای لغو تحریم‌ها و صیانت از حقوق ملت ایران» است. مصوبه‌ای که از زمان طرحش در مجلس یازدهم با مخالفت دولت مواجه شد و پس از ابلاغ توسط رئیس مجلس بحث و جدل‌ها میان دو قوه را وارد فاز جدید کرد. تأیید شورای نگهبان این مصوبه را عملا به قانون تبدیل کرد و ابلاغ و اجرای آن توسط دولت به تنش‌های بیشتری دامن زد. همین بحث و جدل‌ها و تنش‌ها میان دو قوه و همچنین اهمیت قانون جدید بر آینده برجام و سرنوشت لغو تحریم‌ها باعث شد تا رسانه‌ها توجه ویژه‌ای به این موضوع داشته باشند. این موضوع به‌صورت مستقیم و غیرمستقیم در 20تیتر اول 5روزنامه مورد بررسی بازتاب داشته است و روزنامه‌ها از زوایای مختلف به بررسی عواقب و نتایج این قانون و درگیری‌های ناشی از تصویب آن پرداخته‌اند، درحالی‌که همزمان تحولاتی که در کاخ سفید درحال وقوع است و احتمال بازگشت آمریکا به برجام با انتخاب جو بایدن به‌عنوان رئیس‌جمهور جدید آمریکا را نیز تحت نظر دارند. بررسی کلیت مطالبی که در صفحه یک 5روزنامه مورد بررسی بازتاب یافته‌اند هم نشان از اهمیت این موضوع برای رسانه‌ها دارد. این موضوع 42بار در یادداشت‌ها، تیترها، گفت‌وگوها و تحلیل‌هایی که برای صفحات اول روزنامه‌ها درنظر گرفته شده‌اند، تکرار شده است.
بُعد جدید در جهان کرونا؛ سوژه برتر روزنامه‌ها
تصمیم دیرهنگام ستاد مقابله با کرونا برای اعمال قرنطینه و محدودیت‌های تردد در شهرهای کانون همه‌گیری اصلی‌ترین کانون توجه رسانه‌های مورد بررسی به همه‌گیری کرونا در ماه آذر به شمار می‌رود. علاوه بر اعلام مداوم آمار مبتلایان و کشته‌شدگان کرونا و در کنار بررسی تبعات اقتصادی، اجتماعی، آموزشی و فرهنگی این همه‌گیری برای کشور، اجرای دستور قرنطینه تهران، منع تردد خودروهای شخصی از ساعت 21تا 4بامداد، محدودیت فعالیت واحد‌های تجاری در شرایط قرنطینه و نتایج اعمال این مقررات بر کاهش تردد و کاهش آمار ابتلا و فوت در تهران یکی از موضوعات مورد توجه روزنامه‌های مورد بررسی در ماه آذر بوده است. تأیید واکسن کرونا و آغاز تزریق واکسن در بریتانیا و آمریکا، سرنوشت ورود واکسن به ایران و ساخت واکسن ایرانی از دیگر موضوعات مهم کرونایی است که روزنامه‌ها به آن پرداخته‌اند. در تیترهای اول این روزنامه‌ها به‌صورت مستقیم 15بار به کرونا و موضوعات مرتبط با آن، ازجمله اعمال محدودیت‌های زندگی در قرنطینه و تأیید واکسن کرونا اشاره شده است. اما در بخش سوژه‌هایی که در مجموع مطالب صفحه یک روزنامه‌ها مورد استفاده قرار گرفته‌اند هم عنوان کرونا و تمامی موضوعات مرتبط با آن بیش از 60بار تکرار شده‌اند. اگر فراوانی موضوع تأیید واکسن کرونا در جهان و تلاش ایران برای ساخت واکسن هم درنظر گرفته شود، فراوانی موضوع کرونا در میان سوژه‌های صفحه اول به 76مورد می‌رسد.
ترور شهید فخری‌زاده و بودجه 1400
هفتم آذرماه 1399در منطقه آبسرد دماوند طی عملیاتی هوشمند و کنترل شده، به جان محسن فخری‌زاده، رئیس سازمان پژوهش و نوآوری وزارت دفاع ایران سوءقصد و در نهایت جراحات وارد شده منجر به شهادت او شد. روایت‌های مختلفی از مقامات امنیتی و دفاعی درباره چگونگی ترور شهید فخری‌زاده در روزنامه‌ها مطرح شدند و ابعاد مختلف این عملیات تروریستی در قالب گزارش‌ها و گفت‌وگو‌های متعدد در رسانه‌ها پوشش داده شدند. در میان تیترهای اول روزنامه‌های مورد بررسی، واژه ترور 11بار تکرار شده است درحالی‌که در تیتر، رو‌تیتر و زیرتیتر مجموع مطالبی که در صفحه اول روزنامه‌های مورد بررسی منتشر شده‌اند، واژه‌های شهید فخری‌زاده، ترور و تروریسم 61بار تکرار شده‌اند. به این ترتیب در بخش موضوعی ترور شهید فخری‌زاده در رتبه دوم و در بخش تیتر در رتبه سوم قرار می‌گیرد.
تدوین و تصویب بودجه کشور همیشه موضوعی جنجالی و خبرساز بوده است. جدا از چالش‌های پیش و پس از تسلیم بودجه به مجلس و تصویب آن، بررسی ردیف‌های بودجه و مقایسه میزان بودجه‌های تخصیص داده شده به نهادها و ارگان‌های مختلف همواره برای رسانه‌ها از اهمیت بالایی برخوردار بوده است. چالش‌های مرتبط با لایحه بودجه 1400ماه‌هاست که آغاز شده. مجلس یازدهم از ابتدا برسر طرح اصلاح بودجه با دولت وارد بحث شد، پس از آن بودجه بدون حضور حسن روحانی و محمد‌باقر قالیباف، رئیس
دو قوه، تسلیم مجلس شد و اکنون به‌نظر می‌آید با عقب‌نشینی دولت و اعلام آمادگی برای همکاری در زمینه تغییرات ساختار کلی بودجه، کلیات بودجه در نهایت در مجلس به تصویب برسد. در همین راستا، در تیترهای یک 5روزنامه مورد بررسی موضوع بودجه 10بار منعکس شده است. درحالی‌که فراوانی موضوع بودجه در موضوع مطالبی که صفحات اول روزنامه‌های مورد بررسی را پر کرده‌اند، 28بار است. به بیانی دیگر بودجه از نظر اهمیت در بخش تیتر یک رتبه سوم را دارد اما در بخش موضوعات صفحه اول روزنامه‌های مورد بررسی، در رتبه ششم اهمیت ایستاده است.
چهره برتر آذرماه و دیگر موضوعات
بالاگرفتن اختلافات میان دولت و مجلس، حواشی ایجاد شده درباره لایحه بودجه، واکنش‌ها به ترور شهید فخری‌زاده و همچنین اجرای طرح قرنطینه تهران باعث شده است تا روزنامه‌ها به دفعات تصویری از رئیس‌جمهور را به‌عنوان عکس یک خود انتخاب کنند. در روزنامه‌های مورد بررسی، تصویر حسن روحانی 11بار به‌عنوان عکس یک انتخاب شده است و پس از آن تصویر یا طرح شهید فخری‌زاده و یا تصاویری از محل ترور یا مراسم تشییع او 8بار در جایگاه عکس یک روزنامه‌ها قرار گرفته است. همچنین در بخش موضوعاتی که در صفحه یک روزنامه‌های مورد بررسی به آنها پرداخته شده، علاوه بر موارد ذکر شده موضوع برجام و بازگشت ایران و آمریکا به آن 32بار، موضوع انتخابات 1400، نامزدهای احتمالی و بررسی حضور چهره‌های مطرح سیاسی در آن 31بار، روابط ایران و آمریکا پس از انتخاب جو بایدن به‌عنوان رئیس‌جمهور جدید ایالات متحده 20بار، موضوعات مرتبط با واکسن کرونا 13بار، انتخابات آمریکا و سیاست‌های دولت جدید این کشور 11بار، فاجعه سیل خوزستان 10بار و موضوعات مرتبط با تورم، تحریم‌ها علیه ایران و مرگ دیه‌گو مارادونا هریک 8بار در صفحات اول روزنامه‌ها منعکس شده‌اند.