گزارش ویژه
از انقلاب تا رحلت
چهره امامره یک دهه در پوسترهای سیاسی حضور داشت
معراج قنبری
اوج طراحی پوسترهای سیاسی از سالهای نزدیک به انقلاب آغاز شد و تا پایان جنگ و سپس رحلت امامخمینی (ره) ادامه داشت. برخی پوسترها چنانچه در نوشته شماره پیشین به آن اشاره شد، از استانداردها و کیفیت بالای بصری برخوردار بودند. اما گروهی دیگر از آثار با قواعد طراحی پوسترهای سیاسی در جهان مدرن سازگاری نداشتند. بسیاری از طراحان تازه فارغالتحصیل شده بودند و آثار آنها در عجله طراحی میشد که نه موجب کسب آبرو برای انقلاب اسلامی و نه موجب ثبت در تاریخ طراحی گرافیک میشد. در این بین کامران افشارمهاجر در کتاب «تاریخ طراحی گرافیک ایران» به طراحانی اشاره دارد که آثار آنها از اجرای حرفهایتر، کیفیت و بیان بصری متفاوتی بهره میبرد. ابوالفضل عالی، مصطفی گودرزی، محمد خزائی، علی وزیریان، برادران شیشهگران، مسعود قندی، حسین صدری، ناصر پلنگی، حسین خسروجردی و... برخی از این طراحان هستند.
چهره شخصیتهای برجسته انقلاب در طول آن سالها دستخوش کار طراحان بود. چهره امامخمینی(ره) بهعنوان رهبر انقلاب و مقدمتر از دیگر چهرهها، همیشه مورد توجه هنرمندان متعهد و انقلابی بود. مرتضی گودرزی در کتاب «گرافیک انقلاب» مینویسد:«در طول حیات امام، آثار فراوانی در حوزه گرافیک، تصویر او را در خود جای میدادند؛ هرچند برخی از آنها بهشدت شتابزده و خام‌دستانه بود. اما پس از رحلت این رهبر بزرگ و استثنایی، هنرمندان انقلاب باز هم به انگیزه دیگری - ابراز عشق و علاقه مجدد به او، همراهی با مردم و ابراز احساسات نهانی که فقط برای خود هنرمند قابل درک بود- به خلق آثاری روی آوردند که این بار لطیفتر، عاطفیتر و مملو از احساسات بود. برخی با استفاده از تکنیکهای نقاشی، برخی با بهرهگیری از تمهیدات گرافیکی و هنرمندانی با نگاه شاعرانه عارفانه و رویکردی شرقی - ایرانی آثاری را آفریدند که محور آنها چهره امام(ره) بود».
در بررسیها و پژوهش در این زمینه تعداد پوسترهای پیش از رحلت امام(ره)، بسیار بیشتر از پوسترهای پس از رحلت است. حمید جباریراد (پژوهشگر و مدرس دانشگاه) در اینباره میگوید:«به علت شوک بزرگی که این واقعه روی طراحان انقلابی گذاشته بود، در همان روزهای اولیه، موفق به طراحی پوسترهای درخور و باکیفیت نشدند. یا اینکه طراحی شده و در دسترس نیست و دیده نشده است. اما بررسیها مشخص میکند که تا مراسم چهلم خیلی نمونههایی کمی طراحی شده است. بیشتر کارهای با ساختار و کیفیت گرافیکی، برای مدتی بعد و سالگردها و مراسم بزرگداشت و نمایشگاههای هنری و... طراحی شدند. در همان روزها و ماههای اولیه درگذشت امام(ره)، نمایشگاههای هنری و غیرهنری مختلفی در تهران و شهرستانها، مرتبط با این رویداد، برگزار شد. بخشی از این برنامهها را سازمانهای دولتی برگزار کردند و بخش دیگری را مردم سر و سامان دادند. اما از پوسترهای این برنامهها نیز من نمونههای چندانی ندیدم چرا که شاید گردآوری و مدون نشده باشد. در عکسها و فیلمهایی که از درگذشت امام (ره) در همان روزهای تشییع باقیمانده، نمونه پوسترهای طراحی شده توسط طراحان حرفهای به چشم نمیخورد و بیشتر کارها، عکسها و تیترهای سادهای هستند و در دسته پوستر به مفهوم گرافیکی تعریف نمیشوند».
در این بین پوستر «عروج» طراحی شده توسط مصطفی گودرزی در سال1368، پوستر «پابهپای باران» طراحی شده توسط ابوالفضل عالی برای نمایشگاه عکس «روایت مصور وداع جانسوز امت با امام» در سال1368 و پوستری با بهرهگیری از ترکیب چهره امام(ره) و نقاشیخط طراحی شده توسط معاونت فرهنگی وزارت فرهنگ و آموزش عالی، از دیگر نمونهها شاخصتر هستند.
دو کتاب «10سال با طراحان گرافیک انقلاب اسلامی» بهکوشش ابوالفضل عالی و «گرافیک انقلاب» نوشته مرتضی گودرزی مهمترین منابع قابل ارجاع در این مقولهاند. پوسترهای این نوشته از آرشیو شخصی نگارنده و حمید جباریراد است.
در همینه زمینه :