معماری
خاطره بازی با رایت در کالج دماوند
دانشگاه پیام‌نور در مینی‌سیتی کارش را آغاز میکند
سعید برآبادی
سال1367 دانشگاه پیام‌نور به دستور شورایعالی انقلاب فرهنگی رسما افتتاح شد و در ساختمانی واقع در شمال شهر تهران شروع به پذیرش دانشجو میکند. کدام ساختمان؟ احتمالا دانشجویان پیام‌نور یا آنهایی که به هر دلیل گذرشان به ساختمان مرکزی این دانشگاه واقع در بلوار ارتش مینی‌سیتی افتاده با حجمی از آجر و دیوار روبهرو شدهاند که چندان شباهتی به ساختمانهای اداری مرسوم ندارد. این ساختمان که در ابتدای دهه50 ساخته شده بود نخستین کالج ویژه دختران به نام کالج یا مدرسه عالی دماوند بود که پس از انقلاب در اختیار دانشگاه پیام‌نور قرار گرفت؛ ساختمانی که داستان شنیدنیای درباره معماری‌اش دارد.
کالج دماوند
کالج دماوند در سال1350 در مقام یک مؤسسه خصوصی آموزش عالی زنان ساخته شد و خیلی زود خود را به یک دانشکده دولتی بدل کرد که در آن، زنان میتوانستند رشتههای علوم انسانی را به زبان انگلیسی و در کلاسهای استادان آمریکایی و اروپایی بخوانند. از مهمترین اساتیدی که در طول این چند سال استاد و ریاست این دانشکده را برعهده داشت، دی ری هاسی، استاد ارتباطات دانشگاه آمریکا بود که روزنامهنگاران نام او را بر چند کتاب مرجع دانشگاهی خود به یادگار دارند. بهخاطر جنس‌کاربران، ساخت این بنا با پرسشهای ابتدایی فراوانی همراه بود؛ چرا که موضوع حریم و محفوظ‌ماندن زنان در چنین جایی که آن زمان بیابان دستنخوردهای بود مطرح شد. معمارانی که ساخت پروژه را بهدست گرفتند، این پروژه را به یکی از مهمترین آثاری بدل کردند که تا آن سالها ویژه زنان ساخته شده بود.
دانشگاه پیام نور
پس از انقلاب، شورایعالی انقلاب فرهنگی برای کاهش جمعیت پشت‌کنکور، دست بهکار تاسیس دانشگاه پیام‌نور زد. نخستین گروه دانشجویان این دانشگاه در مهرماه سال1367 وارد ساختمان کالج دماوند شدند تا در 5رشته تحصیلی، آموزش خود را آغاز کنند. کلاسهای این دانشگاه در سالهای ابتدایی، فقط پنجشنبهها و جمعهها برگزار میشد و دانشجویانش بیشتر کارمندان ادارات دولتی بودند که برای ارتقای شغلی و آموزشی، ادامه تحصیل را انتخاب کرده بودند. بعدها با گسترش شعب این دانشگاه در سراسر ایران، ساختمان مرکزی آن به کالج دماوند منتقل شد و چند باری نیز معماری این بنا بهخاطر چنین تغییری در کاربری دستخوش تغییرات شد.
به احترام رایت
برای آشنایی با معماری این بنا باید چند نام را شناخت و از اهمیت آنها در زمانه خود مطلع شد. نام اول فرانک لوید رایت است که از معماران برجسته آمریکایی و یکی از سوپراستارهای معماری دنیا در سالهای منتهی به انقلاب بوده است. پس از مرگ او، بنیاد فرانک لوید رایت در ایران با مهندسان مشاور عامری، کمونه و خسروی چند پروژه مهم و اثرگذار را طراحی و اجرا کردند که کالج دماوند یکی از مهمترین، بزرگترین و در عین حال قدرنادیدهترین آنهاست. تیم سه‌نفره معماران در ابتدا زمین 8هزار و 500متری این بنا را در محدوده مینی‌سیتی خیابان نخل دریافت کردند و قرار شد برای سر‌در ورودی، محوطهسازی، ساختمان دانشکده، کتابخانه و... طرحهای خود را ارائه دهند. سبک این افراد که وامدار نگاه رایت به معماری بود در تهران با آجرکاری سنتی الهام‌گرفته از معماری ایران پیوند خورد و در نهایت بنایی خلق شد که در هر جای دنیا قرار داشته باشد، ایرانی‌بودن آن نیازی به اثبات ندارد. با این همه، نمیتوان از نام ویلیام وسلی پیترز، معمار و داماد رایت در این پروژه چشمپوشید. او که محاسبات بسیاری از پروژههای بنیاد رایت در دنیا را انجام داده، نام خود را نیز به معماری کالج دماوند پیوند زده است.
اهمیت معماری کالج دماوند
چند نکته مهم پیرامون اهمیت کار عامری، کمونه و خسروی است که درباره کالج دماوند باید بدانیم. نخست اینکه در این اثر، دیوارآجری، نقش اصلی را در هدایت چشم و دیده‌شدن فضای مصنوع بازی میکند. اهمیت دیوار اما فقط به این نیست بلکه با محدود‌کردن نگاههای بیرون از سایت، عملا درباره زنانه‌بودن کاربری آن خبر میدهد. نکته دیگر جایگاه و نقطه قرارگیری کتابخانه است. این سه طراح، در طراحی سایت آموزشی خود نه کلاسهای درس که کتابخانه را مرکز قرار دادهاند و با طراحی یک گنبد فیروزهای به آن، تجلی یک شهر کوچک سنتی در ایران را بخشیدهاند. استفاده از آجر، گرهها و ایجاد طاقهای دوار که در کل سایت موج میزنند، نیاز به گفتوگو ندارد اما کاشیکاری جستهگریختهاش برای مخاطب عادی، یادآور معماری ایرانی و برای متخصصان، خاطره رایت را زنده میکند؛ معماری آمریکایی، علاقهمند به فرهنگ ایران که تا پیش از مرگ، گنجینهای از کاشیهای ایرانی را فراهم آورده بود بیآنکه فرصت حتی یک سفر به ایران را داشته باشد.
در همینه زمینه :