حمل‌ونقل شهری جهان در ایستگاه کرونا

سمانه معظمی ـ روزنامه‌نگار

مردم داشتند عادت می‌کردند که کمتر از خودروی شخصی استفاده کنند، بیشتر به محیط‌زیست بها بدهند، کمتر در ترافیک بمانند و بیشتر سوار اتوبوس و مترو شوند. فرهنگ استفاده از وسایل حمل‌ونقل عمومی بین شهروندان در نقاط مختلف جهان در حال جا افتادن بود که یکباره کرونا آمد و همه این عادت‌ها را تغییر داد. سال‌ها بود که مسئولان و کارشناسان از مردم می‌خواستند به جای خودرو از ناوگان شهری به‌عنوان یکی از بهترین، کم‌هزینه‌ترین و سریع‌ترین وسایل حمل‌ونقل استفاده کنند، اما امسال با شیوع کرونا، استفاده نکردن از اتوبوس و مترو تبدیل به یک توصیه بهداشتی مهم برای در امان ماندن از ابتلا به این بیماری شده است.
کرونا حالا ماه‌هاست که حمل‌ونقل عمومی را زمینگیر کرده است. محدودیت‌های تردد و قرنطینه باعث شده تا استفاده از ناوگان شهری در سراسر جهان 70درصد کاهش پیدا کند. حتی وقتی محدودیت‌های قرنطینه کمتر می‌شود، اتوبوس و مترو به‌دلیل حفظ فاصله اجتماعی تنها با 15درصد ظرفیت فعالیت می‌کنند. در لندن، قطارهایی که معمولا ظرفیت جابه‌جایی 800نفر را دارند، این روزها با رعایت فاصله اجتماعی 2متری فقط 93نفر را جابه‌جا می‌کنند.

محبوبیت حمل‌ونقل عمومی
شیوع کرونا به روند رونق حمل‌ونقل عمومی پایدار که در سال‌های اخیر در خیلی از شهرهای جهان شتاب گرفته بود، آسیب زد. به گزارش سایت خبری تحلیلی کانورسیشن، آمار مسافران اتوبوس و قطار در لیسبون با اجرای طرح کرایه ماهانه 36.20پوندی در سال گذشته 17درصد افزایش پیدا کرده بود. پاریس با گسترش 300کیلومتری مسیرهای دوچرخه‌سواری شاهد افزایش 54درصدی استفاده از دوچرخه در سال2019 بود و استفاده از خودرو نسبت به 10سال پیش 5درصد کاهش داشت. حتی در نیوزیلند که خودروی شخصی، پرطرفدارترین وسیله نقلیه است، نوسازی زیرساخت‌ها باعث شد استفاده از حمل‌ونقل ریلی در آکلند طی 5سال، 72درصد افزایش پیدا کند.
البته این رونق در همه جا مفید نبود. در شهرهای آمریکای شمالی و انگلیس که با کمبود مسکن روبه‌رو هستند، توسعه حمل‌ونقل عمومی به اعیان‌سازی مناطق کمتربرخوردار منجر شد و در نتیجه نقل مکان اجباری طبقه کارگر و اقلیت‌های قومی را به‌دنبال داشت. در هر صورت با شیوع کرونا همه این تغییرات، روند متفاوتی پیدا کرد و دست‌اندرکاران را به فکر چاره انداخت.

ارتقای ایمنی محیط
برخی کارشناسان معتقدند که کرونا می‌تواند فرصتی برای شهرها باشد تا با هدف کاهش تبعیض اجتماعی و توسعه حمل‌ونقل پایدار در بلندمدت اصلاحات اساسی در سیستم حمل‌ونقل عمومی خود ایجاد کنند. راهکار مهم برای حفظ جایگاه وسایل حمل‌ونقل عمومی در جامعه، امن‌سازی محیط برای استفاده مردم است.
به‌گزارش نیویورک‌تایمز، مطالعات جدید در اروپا و آسیا نشان می‌دهد که در صورت رعایت نکات بهداشتی، مترو و اتوبوس وسایل نقلیه ایمنی هستند و احتمال انتقال ویروس در این اماکن پایین است.
بسیاری از کشورها به اجرای پروتکل‌های بهداشتی منظم روی ‌آورده‌اند؛ هرچند هزینه دارد و ممکن است ناوگان برای مدتی از سرویس خارج شود. استفاده از فیلترهای فرابنفش که فضا را ضدعفونی می‌کند، راهکار دیگری است که اکنون در خیلی از خطوط هوایی که مسافران زمان طولانی در محیط بسته قرار می‌گیرند، استفاده می‌شود. در برخی کشورها به‌غیر از نصب تابلوهای هشدار زدن ماسک، تعیین نقاط حفظ فاصله اجتماعی روی زمین و عرضه مواد ضدعفونی کننده، دمای بدن مسافران نیز پیش از اینکه سوار اتوبوس و مترو شوند، چک می‌شود. راهکار دیگر توسعه شیوه‌های پرداخت اینترنتی و تلفنی کرایه است تا تماس‌ها به حداقل برسد.
تعریف ساعت‌های کاری متنوع، ابزار دیگری است که به کاهش ازدحام مردم در ایستگاه‌های اتوبوس و مترو کمک می‌کند؛ به این ترتیب زمان تردد مسافران در طول روز پخش می‌شود و همه در ساعت‌های اوج رفت و آمد صبح و عصر در خیابان‌ها ازدحام نمی‌کنند. از سوی دیگر، تعداد سرویس‌ها باید افزایش یابد تا کاهش ظرفیت به‌دلیل فاصله اجتماعی جبران شود. به هرحال، برخی از این روش‌ها پرهزینه است و برای کشورهای کم‌درآمد مناسب نیست.

جبران کاهش درآمدها
در بیشتر شهرها، مسافر کمتر به‌معنی درآمد کمتر برای ناوگان حمل‌ونقل عمومی است. این موضوع، معضل بزرگ کسری بودجه را برای مقامات شهری درحالی‌که همه بخش‌های جامعه با چالش اقتصادی ناشی از بحران کرونا روبه‌رو هستند، ایجاد کرده است. ضرر و زیان ناوگان حمل‌ونقل ریلی هنگ‌کنگ از کرونا فقط در نیمه نخست امسال 39میلیون پوند برآورد شده است. همچنین، پیش‌بینی می‌شود حمل‌ونقل عمومی در لندن در 2سال آینده با 6.4میلیارد پوند کسری بودجه روبه‌رو شود.
کاهش چشمگیر مسافر، ناوگان حمل‌ونقل عمومی بیشتر شهرهای جهان را مجبور کرد که دست به دامن کمک‌های مالی دولتی شوند. اما اصلاح اساسی بودجه‌بندی حمل‌ونقل عمومی نیاز به کاهش اتکای آن به کرایه مسافران و ضمانت دولت‌های مرکزی برای حمایت از ارائه سطح اولیه و قابل‌قبولی از خدمات دارد.
حمل‌ونقل عمومی پیشرفته و به‌صرفه برای مقابله با تغییرات آب‌وهوایی و افزایش عدالت اجتماعی ضروری است، اما بدون پشتوانه مالی محکم و پایدار امکان‌پذیر نیست. خیلی از ما نمی‌دانیم هزینه اتوبوس و قطاری که سوار می‌شویم، دقیقا از چه منابعی تامین می‌شود. این منابع که در شهرهای مختلف متفاوت است، معمولا ترکیبی از کرایه، تبلیغات، عوارض طرح ترافیک و کمک‌ دولت‌های محلی و مرکزی است.
تخصیص اعتبار دولتی در دوران کرونا تا حدی توانست شکاف درآمدی در ناوگان حمل‌ونقل عمومی را جبران کند، اما برای احیای این سیستم برای عبور از این بحران، نیاز به بودجه‌بندی اصولی‌تری است. در واقع، وقتی مدل‌های درآمدی فعلی پاسخگوی سیستم حمل‌ونقل عمومی نیست، باید جایگزین مناسب‌تری برای آن پیدا کنیم. نباید اجازه بدهیم پیشرفت‌هایی که در تغییر ذائقه مردم و روآوردن به حمل‌ونقل عمومی ایجاد شده بود به همین آسانی خنثی شود. عواقب اجتماعی حمل‌ونقل عمومی ناکارآمد غیرقابل انکار است. تحقیقات نشان می‌دهد که نرخ بالای اتوبوس و مترو یا وابستگی به‌خودروی شخصی، فشار روی طبقه کم‌درآمد جامعه را تشدید می‌کند. بنابر آمار شورای تحقیقات اجتماعی و اقتصادی انگلیس، بیش از نیم میلیون نفر در این کشور به‌دلیل نداشتن امکان خرید خودرو و دسترسی به حمل‌ونقل کارآمد - مثل دور بودن ایستگاه اتوبوس و مترو - برای تامین نیازهای ضروری خود مانند خدمات بهداشت ‌و درمان با مشکل روبه‌رو هستند.

3گام مهم
برای اطمینان از بودجه پایدار برای حمل‌ونقل عمومی در سال‌های آینده، باید نسبت تزریق بودجه از منابع مختلف تغییر کند. در گام اول باید ارائه یک سطح استاندارد از خدمات اساسی به مردم تضمین شود. درآمدهای ثابت مانند مالیات دارایی و تبلیغات می‌تواند این خدمات پایه‌ای را تامین کند. همانطور که مقامات منطقه‌ای و محلی باید بودجه‌های متوازنی تامین کنند، حمایت دولت مرکزی نیز یک راهکار اساسی برای جلوگیری از افت کیفیت خدمات است.
دومین قدم، تعیین کرایه‌های ارزان یا حتی رایگان است تا استفاده بیشتر از حمل‌ونقل عمومی، دسترسی اقشار کم‌درآمد به محل کار، محل تحصیل و خدمات عمومی را آسان‌تر ‌کند. کرایه گران، فشار زیادی به این قشر که معمولا جایگزین دیگری ندارند، وارد می‌کند.
نکته آخر، نیازسنجی اقشاری است که از اتوبوس و مترو استفاده می‌کنند. شناخت نیازهای جامعه هدف شامل کارگران، اقلیت‌ها، کودکان، معلولان و سالمندان کمک می‌کند تا بودجه حمل‌ونقل عمومی در جا و مکان مناسب هزینه ‌شود. در غیراین صورت، توسعه حمل‌ونقل عمومی به افزایش عدالت اجتماعی منجر نمی‌شود.
در شهرهای کرونازده، وسایل حمل‌ونقل عمومی نباید تعطیل شوند، بلکه باید با شرایط سازگار شوند. با افزایش دورکاری و انعطاف‌پذیر شدن ساعت‌های کار و تحصیل، مردم کمتر رفت‌وآمد می‌کنند، دانش‌آموزان و دانشجویان به‌صورت آنلاین درس می‌خوانند و تعداد بیشتری از مردم در سراسر جهان تمایل به استفاده از خودروی شخصی، پیاده‌روی و دوچرخه‌سواری پیدا می‌کنند. اما مسلما  اگر میزان استفاده از حمل‌ونقل عمومی دوباره به حالت قبل از کرونا برگردد. اتوبوس و مترو همچنان به‌عنوان ابزارهای حیاتی به تردد در شهرها ادامه می‌دهند و شهرنشینی بدون وجود آنها قابل تصور نیست.


   منابع تامین بودجه حمل‌ونقل عمومی

 65درصد بودجه ناوگان حمل‌ونقل عمومی در لندن از کرایه مسافران تامین می‌شود، درحالی‌که نیویورک و پاریس وابستگی کمتری به این بخش دارند و مالیات منطقه‌ای، منبع اصلی تامین هزینه‌های حمل‌ونقل عمومی در این 2شهر است. تبلیغات در هر 3شهر، سهم ناچیزی در توسعه خطوط اتوبوس‌رانی و مترو دارد.