روشنگری از دهانه تفنگ فرانسوی

 خلیل العنانی ـ استاد علوم سیاسی دانشگاه جانز هاپکینز آمریکا

هنوز برخی از روشنفکران و نویسندگان عرب وجود دارند که به آنچه «ارزش‌های جمهوری فرانسه» می‌پندارند، وفادارند و از این فیل سفیدی که تا‌کنون درباره‌اش زیاد شنیده شده اما هیچ‌کس آن را ندیده است دفاع می‌کنند! این گروه فرانسه را به‌عنوان «شعله روشنگری» و «سرچشمه ارزش‌های آزادی، برادری و برابری» به‌شمار آورده و از آن دفاع می‌کنند. این در حالی است که امانوئل مکرون، بزرگ‌ترین شخصیت سیاسی فرانسه با رفتارها و مواضع خود عملا تمام این ارزش‌ها را زیر پا گذاشته است؛ از سخنان نژادپرستانه و غیرانسانی درباره اسلام و مسلمانان گرفته تا میزبانی و حمایتش از دیکتاتورهایی نظیر عبدالفتاح سیسی یا حتی خلیفه حفتر، فرمانده شبه‌نظامیان شرق لیبی.
مفهوم «روشنگری» نزد برخی از مجموعه‌هایی که خود را روشنفکران عربی یا اسلامی می‌نامند در حقیقت یعنی عبور از هویت، میراث و تمدنی که آنان را به گذشته پیوند می‌زند. از این منظر، «غربی شدن» پیش‌شرط هرگونه حرکتی به سوی روشنگری محسوب می‌شود. البته به‌نظر می‌رسد درک این گروه از مفهوم روشنگری تنها محدود به موارد نامبرده نیست، چرا که رفتارها و مواضع آنها نشان می‌دهد عبور از تمام اصول اخلاقی و انسانی را نیز بخشی از مسیر روشنگری به شمار می‌آورند! به این ترتیب شاید بتوان گفت در روزگار ما، روشنگری بدون سکوت در مقابل توحش بنیادگرایانه استبدادی که مخالفانش را با اره تکه تکه کرده [اشاره به ترور جمال خاشقجی در کنسولگری عربستان سعودی] یا آنان را با اتهامات مبهم سیاسی در پستوی زندان‌های مخفی خود شکنجه می‌کند ممکن نیست. همچنین شما بدون دفاع از عادی‌سازی‌ روابط دولت‌ها با رژیم اشغالگر سرزمین‌های فلسطین نیز یک روشنگر به‌حساب نمی‌آیید. در واقع روشنگر از این منظر چیزی جز یک دنباله‌رو سیاسی، خودباخته فرهنگی و یک انسان بی‌هویت نیست. حالا باید معیاری جدید به تمام آنچه در وصف روشنگران عربی و اسلامی گفته شد بیفزاییم؛ ایستادن در کنار فرانسه و ارزش‌های جمهوری آن تحت هر شرایطی!
چند روز قبل امانوئل مکرون، به‌عنوان پیشگام روشنگری و روشنگران عصر جدید برای استقبال از ژنرالی که به‌طور دائم از تروریسم دولتی برای سرکوب مخالفان خود استفاده کرده، خون‌های بسیاری ریخته و مشروعیتش را براساس جنایت‌های آشکاری بنا کرده، در کاخ الیزه فرش قرمز پهن کرد. عبدالفتاح سیسی، رئیس‌جمهور دولت کودتایی مصر در کنار همتای فرانسوی خود مقابل خبرنگاران ایستاد و با وقاحت تمام به تشریح دیدگاه‌های خود درباره خشونت و تروریسم پرداخت. سیسی حتی مستقیما از خبرنگاران حاضر در آن نشست خواست او و دولتش را با برچسب‌هایی نظیر دیکتاتور و سرکوبگر توصیف نکنند! درحالی‌که همزمان با آن نشست خبری، صدها شهروند مصری مخالف در زندان‌های این کشور زیر شکنجه قرار داشتند. کار جمهوری فرانسه و روشنگران حامی آن به جایی رسیده که چنین دیکتاتوری در الیزه کنار رئیس‌جمهور این کشور قرار گرفته و از ارزش‌های روشنگری و آزادی سخن بگوید. اگرچه چنین رویدادی در نگاه اول تعجب‌آور به‌نظر می‌رسد اما با نگاهی به وضعیت فرانسه و رئیس‌جمهور این کشور می‌توان گفت امری طبیعی است. مهم‌ترین مقام سیاسی فرانسه اکنون بیش از آنکه به ارزش‌های دمکراسی و آزادی نزدیک باشد با حمایت از سرکوب معترضان کشورش در پوشش «حفظ امنیت ملی» شناخته می‌شود. او در حقیقت یک دلال بحران و تاجر جنگ است؛ مکرون یک ژنرال بدون نشان نظامی است.
از منظر مکرون و هواداران عرب و مسلمان وی، روشنگری براساس موارد مختلف به روش‌های گوناگونی تعریف می‌شود؛ روش‌هایی که معیار ثابت برای تعیین آنها «مصلحت» است. مکرون زمانی که مسئله مربوط به مجازات مسلمانان فرانسه و سرکوب آنها باشد، روشنگر است. او در این مواقع از مقوله‌ای تحت عنوان «ارزش‌های اخلاقی و انسانی» سخن می‌گوید. اما زمانی که مسئله به منافع فرانسه در خارج از این کشور مربوط می‌شود، تنها تفنگ و گلوله راهگشاست و تمام ارزش‌ها در مقابل آن رنگ می‌بازد. اینگونه است که مکرون به صراحت و بدون هیچ ملاحظه‌ای، فروش سلاح به ژنرال مصری و دولت کودتایی وی را بی‌ارتباط به مسئله حقوق بشر می‌داند. او در نشست خبری کاخ الیزه بدون هیچ شرمی در پاسخ به خبرنگاران گفت: فروش تسلیحات به دولت مصر هیچ پیش شرط حقوق بشری ندارد. مکرون در این جایگاه حتی ملاحظه دیپلماسی و وجهه رسانه‌ای فرانسه را هم نکرده و به‌صورت غیرمستقیم خطاب به ژنرال سیسی می‌گوید: هر اندازه می‌خواهی کشتار کن، اگر گلوله‌هایت هم تمام شد ما از تو حمایت خواهیم کرد. این روشنگری فرانسه، بدون شک با رایحه دود و باروت آمیخته است.
آنچه از سوی دیگر مصیب‌بار است، دفاع روشنفکران عرب و مسلمان از فرانسه تخیلی است که در ذهن خود ساخته‌اند؛ فرانسه انقلابی در قرن18 که دیوارهای زندان باستیل را فرو ریخت و در مسیر جست‌وجو برای آزادی، رژیم سلطنتی استبدادی را ساقط کرد. آنان فرانسه کنونی را که سیاستمدارانش بر سر راستگرا بودن و اتخاذ مواضع وقیحانه در داخل و خارج با یکدیگر رقابت دارند نمی‌شناسند.
منبع: روزنامه العربی الجدید