جنگ در شهر

  مرتضی برکتی

از میانه اسفند66 و با آغاز موشک‌باران شهرها از سوی رژیم بعث عراق، روزی نبود که تهران و دیگر شهرها مورد هدف قرار نگیرد. حملات سنگین موشکی مدارس شهرها را تعطیل کرد و تلویزیون برای محصلان و دانش‎‌‎آموزان، برنامه آموزشی پخش می‌کرد. زیر پوست وقایع جنگ تحمیلی عراق بر ایران رخدادهایی در جریان بود که از جبهه نبرد در مرزها به شهرها کشیده شد و مردم که تا دیروز جوانان خود را برای دفاع از میهن و اعتقاد مکتبی به جبهه‎‌‎ها می‎‌‎فرستادند حالا اما در خانه‎‌‎های خود بدون اطلاع مورد حمله موشک و بمباران هوایی قرار می‎‌‎گرفتند. کاملا واضح بود که ایران در پدافند موشکی و مواجهه هوایی در برابر رژیم بعثی عراق مشکلات زیادی داشت که موشک‎‌‎ها و بمب‌های آنها به تهران هم می‎‌‎رسیدند. در آن روزهای سال بسیاری از خانواده‌ها، شهرهای محل سکونت خود را ترک می‎‌‎کردند و به مناطقی می‌رفتند که از شر این حملات در امان بمانند.
عراق از نخستین روز آغاز جنگ با ایران در آخرین روز تابستان 1359، تجاوز به خاک ایران را با حملات هوایی گسترده به پایگاه‎‌‎های نظامی و مکان‌های مهم کشور در دستور کار قرار داد. به گمان آنها به دلایل زیاد ازجمله ضعیف شدن توان نظامی ارتش به‎‌‎خصوص نیروی هوایی، ایران نمی‎‌‎توانست در برابر حملات هوایی عراق تاب‌آوری داشته باشد و به همین دلیل مهم‎‌‎ترین دلیل برتری خود را از دست می‎‌‎داد. اما در همان ابتدای جنگ، در یک حمله برق‌آسا بیش از 100جنگنده ایران به خاک عراق حمله برد و توان هوایی ایران را به رخ آنها کشید. در سال‎‌‎های بعد همواره نیروی هوایی ایران با همه مشکلاتی که در تامین قطعات و مهمات جنگی برای مقابله با تجاوز عراق داشت، توانست در بسیاری موارد برتری خود را در موازنه نبرد حداقل به‎‌‎صورت پدافندی حفظ کند اما در سال‎‌‎های64و 65مشکلات تامین قطعات هواپیما و مهمات جنگی و از سوی دیگر برخی مسائل ازجمله فرسودگی بسیار زیاد و صدماتی که به هواپیماهای جنگی ایرانی وارد شد، از توان هوایی ایران کاست. درست در نقطه مقابل، تجهیز عراق به هواپیماهای جنگی پیشرفته سوخو22، میگ23، میراژ و... باعث شد که عراقی‎‌‎ها بتوانند تا حدودی در آسمان ایران تردد کنند. البته خلبانان نیروی هوایی ایران با رشادت و هوش مثال زدنی، حماسه‎‌‎های زیادی در هدف قرار دادن میراژهای فرانسوی که وارد خاک ایران شده بودند، آفریدند. در آن سال‎‌‎ها عراقی‌ها به موشک اسکاد بی‌ با برد 300کیلومتر دست یافتند. این موشک‌ها ‎‌‎را شوروی‎‌‎ در اختیار عراق گذاشت. با استفاده از این موشک‌ها عراق می‎‌‎توانست برخی از شهرهای نوار مرزی ایران را هدف قرار دهد. البته عراق به‎‌‎دلیل داشتن توپخانه دوربرد، بارها و بارها در جنوب کشور شهرهای اهواز و دزفول را گلوله‌باران می‎‌‎کرد به‎‌‎صورتی که شهر دزفول روزی نبود که یا با هواپیما یا موشک و یا گلوله توپ دوربرد، مورد اصابت قرار نگیرد. ایران در مقابله توانست با مشکلات بسیار از لیبی موشک اسکاد‌بی‎‌ ‎بگیرد و برای مقابله در برابر تجاوز متعدد عراقی‎‌‎‎ها، بالاخره بغداد را با اسکاد بی ‌‎‌‎مورد هدف قرار داد. مسئله‎‌‎ای که برای صدام بسیار گران تمام شد. شلیک اسکاد بی‎‌‎ از سوی ایران البته با کارشکنی طرف لیبی و مشکلاتی که در استفاده و تامین آن به‎‌‎وجود آمد متوقف شد که در خاطرات آیت‌الله هاشمی رفسنجانی، محسن رفیقدوست و برخی از همکاران شهید تهرانی مقدم - فرمانده موشکی وقت سپاه - اشاراتی به آن شده است. ایران در آن سال‎‌‎ها برای تامین موشک به کره‎‌‎شمالی، چین و سوریه نیر رفت و توفیقاتی را نیز برای گرفتن موشک یا سیستم‎‌‎های پدافند هوایی از این کشورها به‎‌‎خصوص چین کسب کرد و تا حدود زیادی توانست فرسودگی و مشکلات خود در زمینه پدافند یا آفند موشکی را برطرف کند. با این حال اما در سال1366یک اتفاق مهم و البته عجیب رخ داد که می‎‌‎توان آن را نقطه عطف جنگ شهرها نامید‎.
‎عراق و صدام در عطش و هیجان حمله به تهران و اصفهان، با دست بردن در برد 300کیلومتری موشک اسکاد بی ‌‎‌‎و سبک کردن کلاهک انفجاری آن و افزایش سوخت، توانستند تهران را نیز زیر حمله موشکی خود ببرند. این موشک به نام صدام «الحسین» نام گرفت. در این سال بیشترین حملات موسوم به جنگ شهرها از سوی عراق به ایران انجام شد؛ تهران بیش از 140بار، قم 25بار و اصفهان 20بار مورد حمله قرار گرفت و بنا بر آمار، بیش از دوهزار ایرانی با پرتاب موشک‌های اسکاد به شهادت رسیدند.
در مقابل ایران توانست با موشک‎‌‎هایی که از کره‎‌‎شمالی و چین گرفته بود بیش از 80بار به مراکز نظامی و عملیاتی و برخی از شهرهای عراق به‎‌‎خصوص بغداد حمله کند. تمرکز اصلی عراق در جنگ شهرها از بین بردن روحیه مردم و ایجاد ناامنی در میان ایرانی‎‌‎ها بود ولی تا حدود بسیار زیادی نتیجه عکس داد و حس یکدلی و میهن‌دوستی را بالا برد.

آخرین نوروز جنگی
مردم سال67 را با حمله هوایی دشمن شروع کردند درحالی‎‌‎که مردم پای تلویزیون مشغول تماشای گفت‎‌‎وگوی مجری برنامه سال تحویل با محسن یوسف‌بیک، بازیگر برنامه هوشیار و بیدار بودند، صدای آژیر قرمز همه را راهی پناهگاه کرد. این اتفاق تازه‎‌‎ای در سال66 نبود و مردم می‌دانستند که دشمن برای نوروز از حملات موشکی و هوایی به شهر‎‌‎ها دست برنخواهد داشت. سال 66سال اوج حملات هوایی به شهر‎‌‌‎های ایران بود و زمستان و نوروز آخرین پرده جنگ شهر‎‌‎ها. نوروز آن سال همه‎‌‌‎چیز در شهرها رنگ و بوی جنگ داشت. از خرید شب عید تا برنامه‎‌‎های تلویزیونی تا ویژه‌نامه‎‌‎های مطبوعات.