ردپای بارش‌های نامتقارن در سیلاب خوزستان

ایران از 3سال پیش وارد دوره ترسالی شده و در هر 3سال شاهد وقوع بحران‌هایی نظیر سیلاب و آبگرفتگی در برخی مناطق بوده است. حالا، آمارها به‌گونه‌ای مشخص از نامتقارن‌شدن تغییرات اقلیمی و رشد و کاهش بارندگی حکایت دارند و نشان می‌دهند که اگر سیاستگذاری‌ها متناسب با تغییرات اقلیمی چرخش نکند، وقوع زنجیره بحران‌های حوزه آب دور از انتظار نخواهد بود.
به‌گزارش همشهری، پس از یکی‌دوسال بهبود وضعیت بارندگی، امسال شرایط بارش‌‌ها تغییر کرده و آمار بارندگی در 6حوضه آبریز اصلی کشور با تفاوت‌های چشمگیری همراه است؛ به‌گونه‌ای که در برخی استان‌ها میزان بارش‌ها تا بیش از 90درصد کمتر از سال قبل بوده درحالی‌که در برخی دیگر، بارندگی تا چندصددرصد هم رشد داشته است.

بارندگی نامتقارن
براساس آمارهای وزارت نیرو، ارتفاع ریزش‌های جوی کل کشور در سال آبی جاری (از اول مهر امسال تا شامگاه 18آذر) 8درصد نسبت به‌مدت مشابه سال قبل و 41درصد نسبت به دوره‌های مشابه در 52سال اخیر افزایش نشان می‌دهد؛ اما پراکندگی بارش‌ها به‌نحوی بوده که باوجود بهبود بارندگی کل کشور، در 3 حوضه «دریای خزر»، «مرزی شرق»‌ و «قره‌قوم»، میزان بارش‌ها نسبت به سال قبل افت کرده است. از نکات قابل‌توجه در بررسی استانی ریزش‌‌های جوی، رکوردشکنی افزایش بارندگی در استان‌های کهگیلویه و بویراحمد و خوزستان است که اثرات آن در مورد استان خوزستان در وقوع سیلاب و آبگرفتگی شدید شهرها قابل‌مشاهده است؛ آن‌هم در شرایطی که میزان بارش‌ها در برخی دیگر از استان‌ها به‌شدت افت کرده و مثلا در استان سیستان و بلوچستان 91درصد کمتر از مدت مشابه سال قبل است. نامتقارن‌بودن بارش‌های جوی در سال آبی 1400-1399 وقتی مشخص می‌شود که آمار مربوط به بارش‌های استان سیستان و بلوچستان با کاهش 91درصدی در کنار میزان بارش‌های استانی مانند ایلام قرار بگیرد که در سال آبی جاری بیش از 280درصد نسبت به‌مدت مشابه سال قبل افزایش یافته است.

نقشه بارش‌های پاییزی در ایران
اطلاعات دفتر مطالعات پایه منابع آب وزارت نیرو، نشان می‌دهد طبق معمول در پاییز امسال نیز استان گیلان رکورددار بیشترین میزان بارندگی در ایران بوده که در مقایسه با میانگین 52سال اخیر هیچ تفاوتی نداشته، اما در مقایسه با سال قبل 15درصد کاهش پیدا کرده است. از سوی دیگر، استان کهگیلویه و بویراحمد با جهش 88درصدی بارندگی نسبت به سال قبل در رتبه دوم فهرست استان‌های باران‌خیز قرار گرفته و بعدازآن استان خوزستان با رشد 68درصدی بارندگی، مقام سوم را کسب کرده است. نکته قابل‌توجه این است که به‌واسطه تغییرات اقلیمی در منطقه زاگرس و دشت خوزستان، میزان بارش‌های این دو منطقه نسبت به میانگین 52سال اخیر بیش از دوبرابر افزایش یافته و همین مسئله به بروز خرابی‌های سنگین منجر شده، زیرا این استان‌ها در حالت عادی نیز با بارندگی‌های قابل‌توجهی مواجه هستند و دوبرابر‌شدن میزان آب حاصل از بارش‌ها، عملا بحران‌آفرین می‌شود. به‌عنوان نمونه، در همین دوره زمانی، میزان بارندگی‌های استان کم‌باران قم نیز تا 109درصد رشد داشته اما ارتفاع بارش‌های این استان از 67میلی‌متر فراتر نرفته است، درحالی‌که مثلا در استان کهگیلویه و بویراحمد، با افزایش 128درصدی بارندگی‌ها نسبت به میانگین 52ساله، ارتفاع ریزش‌های جوی به 322میلی‌متر رسیده و حجم عظیمی از آب به مسیل‌ها و آبخوان‌های این استان‌ها تزریق شده است.

   زورآزمایی بودجه و بارندگی

استان خوزستان نخستین استان کشور است که با بارندگی‌های اخیر با انبوهی از خرابی‌ها مواجه شده است؛ آن‌هم در شرایطی که طبق اعلام دولت، پیش از وقوع سیلاب‌ها، بودجه قابل‌توجهی برای عبور از بحران‌های طبیعی در این استان تخصیص یافته است. طبق اعلام سازمان برنامه‌وبودجه کشور، بودجه تخصیص‌یافته برای طرح‌های ملی آب و فاضلاب و خسارت و پیشگیری از سیل در استان خوزستان در سال98 حدود 2هزارو546میلیارد و در سال99 بالغ‌بر ۵۰۹میلیارد تومان بوده است، اما بررسی وضعیت تخصیص و نوع تخصیص این بودجه‌ها نشان می‌دهد که حتی تزریق ارقام کلان بودجه نیز نتوانسته ‌حریف خرابکاری بارندگی شود. به‌عنوان‌مثال، سازمان برنامه‌وبودجه می‌گوید: از اعتبار سال98، مبلغ ۳۲۲میلیارد تومان به طرح‌های ملی بخش آب و فاضلاب، ۲۱۷میلیارد تومان در ردیف‌های متفرقه و 2هزارو7میلیارد تومان برای پیشگیری از سیل و جبران خسارت پرداخت شده است. مقایسه نحوه تخصیص این اعتبارات نشان می‌دهد ارقام کلانی از این بودجه، به‌جای کمک به جلوگیری از خسارت‌زایی، صرف جبران خسارت‌ها شده است و به همین دلیل، در بودجه سال‌جاری که تاکنون اعتباری برای جبران خسارت مورد نیاز نبوده، اعتبارات کمتری اختصاص یافته است. سازمان برنامه می‌گوید: در سال‌جاری نحوه تخصیص اعتبار به این صورت بوده که در سال‌جاری ۲۷۰میلیارد تومان برای طرح فاضلاب اهواز، ۶۸میلیارد تومان برای طرح‌های آب و فاضلاب خوزستان و ۱۷۱میلیارد تومان برای طرح‌های آبرسانی استان خوزستان علاوه بر اعتبارات مصوب ملی از ردیف‌های متفرقه پرداخت شده است. حالا اما، با توجه به خرابی‌های اخیر سیلاب و آبگرفتگی، بار دیگر بودجه کلانی باید به استان خوزستان اختصاص یابد که عمدتا صرف جبران خسارت‌ها خواهد شد و قادر نخواهد بود چشمه بحران‌زایی در این استان را بخشکاند.