دوستی با قدرت‌های آسیایی

علیرضا احمدی  

نوروز1364 که با شکستن دیوارصوتی تهران، خاموشی و شلیک سامانه‎‌‎های ضدهوایی به‎‌‎ دلیل تهاجم جنگنده‎‌‎های عراقی آغاز شد، با موج جدیدی از جنگ شهرها از سوی بعثی‎‌‎ها همراه بود. عراق نخستین مرحله جنگ شهرها را از اوایل اسفند1363شروع کرده بود و این حملات تا 17فروردین1364 ادامه یافت. دراین مدت حدود 29شهر و چند روستای ایران بارها مورد هدف قرار گرفتند که علاوه بر اینکه هزاران شهید و مجروح برجا گذاشت، خسارات مالی فراوانی هم به کشور تحمیل شد. این موضوع در کنار حملات مکرر عراق به تاسیسات نفتی به‎‌‎ویژه در جنوب کشور، اوضاع اقتصادی سختی را برای ایران رقم زد.
در چهارمین روز فروردین، نفتکش ایسترن استار درحالی‎‌‎که به‎‌‎سمت خارک می‎‌‎آمد، هدف قرار گرفت و به نفتکش ولر نیز لحظاتی پس از جدا شدن از اسکله حمله شد. در 18تیر نیز عراقی‎‌‎ها به نفتکش ام ‎‌‎وطن ترکیه که در اجاره ایران بود و پس از بارگیری در خارک به سمت جزیره سیری (پایانه جدید نفتی ایران که در منطقه دور از تیررس عراقی‎‌‎ها ایجاد شده بود) در حرکت بود، حمله کردند. این حملات درطول سال64 به‌کرات تکرار شد، به‎‌‎طوری‎‌‎که پایانه‎‌‎ها و تأسیسات نفتی ایران درجنوب کشور و به‎‌‎ویژه درخارک تا آخرین روزهای اسفند1364، بیش از 120بار از سوی جنگنده‎‌‎های میگ25 عراقی مورد حمله قرار گرفت و خسارات سنگین اقتصادی به کشور تحمیل کرد.
توسعه روابط سیاسی - اقتصادی با قدرت‎‌‎های آسیایی از مهم‎‌‎ترین تحولات سال1364 بود که با سفرهای چهارگانه هاشمی‎‌‎رفسنجانی، به‎‌‎عنوان رئیس مجلس‎‌‎شورای اسلامی و نماینده امام(ره) در شورای‎‌‎عالی دفاع و در واقع فرمانده عالی جنگ به کشورهای تأثیرگذار آسیایی کلید خورد. نخستین سفر که به لیبی انجام شد، بازتاب‎‌‎های وسیعی یافت و حتی به قطع روابط عراق و لیبی انجامید و هاشمی‎‌‎رفسنجانی درمصاحبه‎‌‎ای پیرامون دستاوردهای این سفر گفت که «هرگونه حمایتی که ما از آنها تقاضا داشتیم و امکاناتی که آنها در اختیارشان بود، از ما دریغ نکردند». 
دومین سفر در نخستین روزهای تیرماه به سوریه انجام شد که اگرچه با هدف شکستن ائتلاف عربی ضد‎‌‎ایران تعبیر شد، اما نتایج اقتصادی هم داشت که تصویب طرح فروش نفت ارزان و تحویل مجانی آن به سوریه در مجلس ‎‌‎شورای اسلامی در 15مرداد1364 را می‎‌‎توان از آن جمله دانست. این قانون به وزارت نفت اجازه می‎‌‎داد که به‎‌‎مدت یک سال، یک میلیون‎‌‎ تن نفت خام سبک ایران را مجانی در اختیار سوریه قرار دهد. همچنین وزارت نفت اجازه یافت تا 5میلیون تن نفت‎‌‎خام سبک را با تخفیف 2.5دلار در هر بشکه به دولت سوریه بفروشد. سفر سوم، نخستین سفر رسمی یک مقام بلندپایه ایرانی به کشور چین پس از پیروزی انقلاب اسلامی بود که در محافل دیپلماتیک جهان بازتاب‎‌‎های وسیعی داشت. یک هیأت بلندپایه سیاسی- اقتصادی دراین سفر که در ششمین روز تیرماه انجام شد، هاشمی‎‌‎رفسنجانی را همراهی می‎‌‎کردند و پایان 3روز دیدار رسمی از چین، یک تفاهمنامه توسعه همکاری‎‌‎های اقتصادی- بازرگانی میان دوطرف امضا شد که درآن نسبت به گسترش روابط فی‎‌‎مابین در حوزه‎‌‎هایی مانند سدسازی، بندرسازی، صنایع سبک و ماهیگیری ابراز علاقه شده ‎‌‎بود. در دهمین روز تیرماه نیز چهارمین سفر آسیایی رئیس ‎‌‎مجلس شورای اسلامی آغاز شد و علاوه بر رایزنی‎‌‎های سیاسی و دیپلماتیک، مذاکرات اقتصادی بخش مهمی از دستور کار این سفر بود. بحث با نخست‎‌‎وزیر ژاپن درباره ادامه پروژه بزرگ پتروشیمی که ازسوی چشم‎‌‎بادامی‎‌‎ها نیمه‎‌‎کاره رها شده بود، از مهم‎‌‎ترین موضوع‎‌‎های اقتصادی مطرح شده دراین سفر بود.
تصویب طرح متروی تهران در جلسه دهم فرودین1364 هیأت دولت، بهره‎‌‎برداری از طرح تونل دوم کوهرنگ در منطقه چلگرد از توابع استان چهارمحال‌وبختیاری در فروردین‎‌‎ماه و راه‎‌‎اندازی خط دوم تولید کامیون در گروه صنعتی خاور در اردیبهشت‎‌‎ماه، از مهم‎‌‎ترین اخبار اقتصادی سال1364 بود.