نه مترو نه خط ویژه

محمد سرابی 

سال1364 شهرداری به‎‌‎دنبال ساخت مترو در تهران بود درحالی‎‌‎که نه بنیه مالی کافی داشت و نه شرکت و پیمانکاری در کشور قادر به اجرای این پروژه عظیم بود. انگیزه اصلی را سخنرانی حجت‎‌‎الاسلام هاشمی رفسنجانی در نماز جمعه بهمن‎‌‎ماه سال قبل فراهم کرد که در آن درباره مترو صحبت کرده و نظر موافق مسئولان نظام برای ساخت آن را گرفته بود. در بهمن و اسفند فرصتی برای پرداختن به مترو وجود نداشت اما از ابتدای سال64 و با مصوبه هیأت وزیران، شهرداری رسما تصمیم گرفت تا طرح را به جریان بیندازد. در‎‌‎ ماه اردیبهشت محمدنبی حبیبی، شهردار تهران در بازدید از کارخانه واگن پارس اراک گفت که انتظار می‎‌‎رود این کارخانه واگن‎‌‎های قطار مترو تهران را تامین کند و30شرکت خارجی هم برای اجرای طرح مترو اعلام آمادگی کرده‎‌‎اند. طرح اصلی مترو شامل 4خط برای وصل کردن چهارگوشه شهر به یکدیگر بود. خط یک تجریش را به شهرری و خط دو تهرانپارس را به کن وصل می‎‌‎کرد اما مسیر خط 3و 4 زیاد مشخص نبود.
طرح دیگری که برای رسیدگی به مشکل ترافیک تهران پیشنهاد شد، ایجاد خط ویژه در چند خیابان اصلی بود. مزیت این طرح این بود که دیگر کسی با آن مخالفت نمی‎‌‎کرد و خط ویژه را تجملاتی و لوکس نمی‎‌‎دانست. نیازی هم به جلب نظر گروه یا نهادی وجود نداشت و شهرداری می‎‌‎توانست با توافق پلیس راهنمایی و رانندگی و چند ارگان دیگر آن را به‎‌‎وسیله موانع سیمانی اجرا کند. قرار شد ابتدا در خیابان‎‌‎های انقلاب و جمهوری این طرح اجرا شود تا اتوبوس‎‌‎ها برای حرکت اولویت داشته باشند و ساکنان محدوده طرح ترافیک هم به استفاده از اتوبوس تشویق شوند. تخمین زده می‎‌‎شد که 110هزار وسیله نقلیه متعلق به کسانی است که در محدوده طرح زندگی می‎‌‎کنند و اگر طرح بزرگ‎‌‎تر شود وسایل نقلیه هم بیشتر می‎‌‎شوند.
به‎‌‎دلیل اینکه تعویض پلاک برای سال‎‌‎ها انجام نشده بود، اطلاعات دقیقی از وسایل‎‌‎ نقلیه وجود نداشت. پلیس راهنمایی و رانندگی نیاز به 5میلیون پلاک جدید داشت که باید ساخته می‎‌‎شد و همینطور سامانه رایانه‎‌‌‎ای تا نقل و انتقال‎‌‎ها را ثبت و شیوه بایگانی کردن آنها را عوض کند. هر روز 400خودرو در تهران شماره‎‌‎گذاری می‎‌‎شد و در کارخانه‎‌‎های ایران‌خودرو و سایپا شعبه شماره‎‌‎گذاری ایجاد شده بود. مشکلی که همچنان خود را نشان می‎‌‎داد کمبود مسکن و تخلف در ساخت خانه‎‌‎های غیرقانونی بود. شهردار تهران هشدار داد شاید در ایران مشکل مسکن به این زودی‎‌‎ها حل نشود، اما نباید اجازه تخلفات را بدهیم چون این کار در آینده پیچیدگی‎‌‎های فراوانی ایجاد می‎‌‎کند که هیچ‎‌‎کس قادر به حل آن نخواهد بود. اظهارات او بعد از تخریب تعدادی خانه غیرمجاز در قلعه حسن‎‌‎خان، شهر ری و جاده نظامی بیان شد. شهرداری 200نفر از کارکنان خود در 3 شیفت هشت‌ساعته در حاشیه شهر مأمور جلوگیری از تخلفات ساختمانی کرده بود.
نهاد‎‌‎هایی هم به‎‌‎دنبال قانونی کردن تخلفات بودند. براساس توافق وزیر دادگستری، وزیر مسکن، شهردار و دادستان تهران، تصمیم گرفته شد زمین‎‌‎هایی که دارای حکم اصلی حاکم شرع هستند و هیأت واگذاری زمین هم آن‎‌‎ را تأیید می‎‌‎کند، با پرداخت بها، اسناد مالکیت دریافت کنند.
تعدادی ساختمان نیز در مرحله ساخت تخلف کرده بودند اما مالکان ساختمان‎‌‎های کمتر از 5طبقه می‎‌‎توانستند بدون ارائه نقشه جدید با پرداخت عوارض تا 60درصد اضافه تراکم بگیرند. در آبان این سال مجلس شورای اسلامی قانون سال1360 که معاملات واحد‎‌‎های مسکونی در تهران را مشروط به داشتن مجوز (سابقه سکونت) می‎‌‎کرد، لغو کرد و خرید و فروش آزاد شد. این قانون در طول 4سال پیش از آن بی‎‌‎فایده و ناکارآمد بود.
در پایان این سال، مترو هنوز هم مخالفانی داشت که آن را یک وسیله رفاهی می‎‌‎دانستند. شهردار با قائم‎‌‎مقام رهبری ملاقات کرد و توضیحاتی درباره مترو داد. در این دیدار به شهردار تأکید شد که برای مترو نیروی کارگری جدید جذب نکند، از اعتبار مناطق محروم هزینه نشود و تامین مخارج پروژه با ساکنان تهران باشد. در انتهای سال64 هنوز کار مترو شروع نشده بود و پولی هم برای عقد قرار داد، وجود نداشت. حتی خط ویژه اتوبوس‎‌‎ هم ایجاد نشد.