از پیشگامان نهضت

  سیدمحمد حسین محمدی  

پدرش مؤسس حوزه علمیه قم بود. تحصیلاتش را در همین حوزه آغاز کرد و علاوه بر شاگردی پدر، سال‎‌‎ها نزد آیت‎‌‎الله سیدمحمدتقی خوانساری و سیدمحمد محقق داماد شاگردی کرد. پس از وفات پدرش سیدعبدالکریم حائری، به همراه عده‎‌‎ای دیگر از فضلای حوزه تلاش کرد تا آیت‎‌‎الله بروجردی را به قم بیاورد. حضور آیت‎‌‎الله بروجردی در قم، همزمان بود با نزدیک‎‌‎تر شدن رابطه میان او و امام خمینی(ره). به ‎‌‎نظر می‎‌‎رسد که علت این نزدیکی، وجود دغدغه‎‌‎های مشترک میان این دو نفر بود. پس از استقرار و تثبیت مرجعیت آیت‎‌‎الله بروجردی، شیخ مرتضی حائری و امام خمینی (ره) به همراه چند نفر دیگر از علمای حوزه قم، مسئول اصلاح ساختار حوزه شدند اما پس از مدتی، آیت‎‌‎الله بروجردی از انجام این کار منصرف شد. پس از آن، شیخ مرتضی حائری حدود 6ماه به مشهد مهاجرت کرد اما به خواست آیت‎‌‎الله بروجردی به قم باز‎‌‎گشت.
آیت‎‌‎الله سیدمرتضی حائری، پس از وفات آیت‎‌‎الله بروجردی و با شروع فعالیت‎‌‎های سیاسی امام خمینی(ره) در کنار او قدم برمی‎‌‎داشت: با اعلام لایحه انجمن‎‌‎های ایالتی و ولایتی او نیز در کنار امام خمینی(ره) در شمار مخالفان این لایحه درآمد. در پی واقعه مدرسه فیضیه با همراهی امام خمینی(ره) و عده‎‌‎ای دیگر از فقها، علیه شاه اعلامیه‎‌‎ صادر کرد. پس از دستگیری امام خمینی(ره) نیز به پیشنهاد او علما برای جلوگیری از محاکمه امام، از قانون مصونیت مراجع که در قانون اساسی مشروطه آمده بود، استفاده کردند. آیت‎‌‎الله شیخ مرتضی‎‌‎حائری، پدر همسر حاج آقا مصطفی، پسر ارشد امام خمینی(ره) نیز بود.
حائری بعد از پیروزی انقلاب اسلامی به‎‌‎عنوان نماینده مردم در استان مرکزی در مجلس خبرگان انتخاب شد اما ‎‌‎جز این، مسئولیت سیاسی دیگری را نپذیرفت و تا سال وفاتش 1364صرفاً به تدریس مشغول بود. امام خمینی(ره) در پیامی که به مناسبت وفات او صادر کرد علاوه بر اظهار تأسف، او را به‎‌‎عنوان یکی از پیشگامان نهضت انقلابی اسلامی معرفی کرده بود.