تعقیب متجاوز

پس از پایان موفقیت‎‌‎آمیز عملیات بیت‎‌‎المقدس و متعاقب آن آزادسازی بخش وسیعی از سرزمین‎‌‎های اشغالی ایران ازجمله خرمشهر، با توجه به بحث‎‌‎های مفصلی که سیاسیون و نظامی‎‌‎ها در حضور رهبرانقلاب داشتند و طرح دلایل استراتژیک و نظامی «عبور از مرز باهدف تنبیه متجاوز»، گزینه راهبردی ورود به خاک عراق با هدف تثبیت مواضع ایران و انجام مذاکرات صلح از موضع برتر مورد پذیرش قرارگرفت؛ براساس روایت آیت‎‌‎الله هاشمی‎‌‎رفسنجانی از جلسه شورای‎‌‎عالی دفاع «امام با شنیدن نظرات مختلف و با توجه به دیدگاه خودشان، راه‎‌‎حلی پیدا کردند و گفتند در نقاطی وارد شوید که مردم آسیب نبینند...». 
برهمین اساس اجرای عملیات رمضان در «منطقه‌‎‌‎ای خالی از سکنه» که ارزش استراتژیک داشت، در دستور کار قرار گرفت و فرماندهان نظامی برنامه‎‌‎ریزی‎‌‎های لازم را آغاز کردند. این در شرایطی بود که ارتش عراق با تغییر استراتژی جنگی خود از حالت تهاجمی به «دفاع ایستا»، برای محافظت از بصره آماده می‎‌‎شد، چرا که فرماندهان نظامی ایران «رسیدن به شرق بصره» را به‎‌‎عنوان هدف اصلی عملیات رمضان طراحی کرده بودند. محدوده عملیاتی رمضان از «کوشک» در شمال آغاز می‎‌‎شد و تا رودخانه اروند در جنوب ادامه داشت. در واقع این عملیات در 4 محور و با مشارکت 4 قرارگاه و با هدف رسیدن نیروهای ایران به شرق بصره و ساحل اروندرود که در سرنوشت جنگ بسیار تعیین‎‌‎کننده بود، طراحی شد.
عملیات رمضان در ساعت 21:30روز 22تیرماه 1361با رمز «یا مهدی(عج) ادرکنی» آغاز و در 5مرحله انجام شد و جز مرحله اول که در خط پدافندی دشمن شکاف ایجاد شد و خسارات زیادی به نیروهای عراقی وارد کرد، در مراحل بعدی به اهداف از پیش‌تعیین شده نرسید. با وجود این در این عملیات حدود 250کیلومترمربع از خاک ایران آزاد شد و 80کیلومترمربع از خاک عراق به تصرف نیروهای ایرانی درآمد.
2‎‌‎ماه پس از عملیات رمضان، عملیات دیگری به نام «مسلم بن عقیل» با هدف عقب راندن نیروهای دشمن از ارتفاعات مرزی و دور کردن تهدید از دشت و شهر سومار، مندلی و نفتخانه، در منطقه عمومی سومار انجام شد. این عملیات که از ساعت 7دقیقه بامداد 9 مهر با رمز «یا ابوالفضل‎‌‎العباس(ع)» آغاز شد، اهدافی ازجمله «کاهش بازتاب‎‌‎های منفی عدم‎‌‎موفقیت در شرق بصره»، «شکستن جو تبلیغاتی دشمن» و «گرفتن ابتکار عمل از ارتش عراق» را دنبال می‎‌‎کرد و تا 21مهر ادامه یافت. دراین عملیات که به‎‌‎صورت مشترک از سوی ارتش و سپاه انجام شد، نیروهای ایرانی موفق شدند 150کیلومترمربع از خاک ایران را آزاد کنند و 30کیلومترمربع از خاک عراق ازجمله ارتفاعات مرزی «کومه شریف» را به تصرف درآورند.
عملیات دیگری که در ادامه حملات نظامی ایران در سال1361 انجام شد، عملیات «محرم» بود که اهدافی ازجمله آزادسازی ارتفاعات و کوه‎‌‎های مرزی «حمرین» در جنوب دهلران و در منطقه میان فکه تا دهلران و رفع تصرف چند پاسگاه مرزی و حوزه نفتی را دنبال می‎‌‎کرد.
این عملیات که در ساعت22 دهم آبان1361 و با رمز «لاحول ولاقوه الا‎‌‎بالله یا زینب کبری(س)» و در منطقه عمومی موسیان- عین‎‌‎خوش در نوار مرزی آغاز شد، تا دهه سوم آبان ادامه یافت. نیروهای ارتش و سپاه که در این عملیات به‎‌‎صورت مشترک عمل می‎‌‎کردند، به همه اهداف از پیش تعیین شده رسیدند و منطقه‎‌‎ای به وسعت 500کیلومترمربع از تصرف دشمن آزاد شد. همچنین حوزه نفتی بیات، نهر عنبر، پاسگاه چمسری و موسیان و جاده مهم عین‎‌‎خوش- دهلران از تیررس عراقی‎‌‎ها خارج شد و ارتفاعات مرزی حمرین نیز به تصرف نیروهای خودی درآمد. برهمین اساس هم بود که امام‎‌‎خمینی(ره) این عملیات را «فتح بزرگ محرم» نامیدند.
موفقیت نیروهای ایرانی در تحقق اهداف عملیات محرم، زمینه‌ساز طراحی عملیات دیگری به نام «والفجرمقدماتی» شد که برنامه‎‌‎ریزی آن از آذرماه1361 کلید خورد و در واقع «این عملیات برای تعیین سرنوشت جنگ» طراحی شده بود که درساعت 30/21روز 17بهمن1361و پس از طی مراحل پیچیده طرح‎‌‎ریزی، با رمز «یاالله» در منطقه عملیاتی فکه - چزابه آغاز شد. دراین عملیات پاسگاه‎‌‎های ایرانی «سوبله»، «صفریه»، «رشیده» و «طاووسیه» آزاد شد و چند پاسگاه عراقی نیز به تصرف رزمندگان ایرانی درآمد و بعثی‎‌‎ها متحمل تلفات و خسارات سنگینی شدند، اما با وجود این والفجر مقدماتی به اهداف از پیش تعیین شده خود نرسید و اجرای عملیات «والفجر یک» را در نخستین روزهای فروردین 1362 درپی داشت که هدف «تصرف شرق شهرالعماره تا مرز ایران» را دنبال می‎‌‎کرد که اهداف این عملیات هم محقق نشد.