کانال مالی اروپا تقویت می‌شود
پاسخ سفیر بریتانیا به سؤالات همشهری درباره کرونا، تحریم‌ها و کانال مالی اروپا
محمدامین خرمی- روزنامه‌نگار
در خلال روابط میان ایران و غرب، رابطه تهران و لندن همیشه جزو جنجالی‌ترین‌ها بوده؛ رابطه‌ای که البته هرگز به دور از تنش نبوده است. انگلیسی‌ها دست‌کم طی 500سال گذشته در ایران حضور داشته‌اند. بعد از انقلاب اسلامی، رویدادهای مختلف باعث بروز تنش در روابط میان دو کشور شده اما دو طرف در نهایت رابطه خود را حفظ کرده‌اند. با این حال، دیوار بی‌اعتمادی همیشه در این رابطه مرتفع بوده است. «راب مک‌ایر»، سفیر بریتانیا در تهران می‌گوید که در مدت بیش از 2سالی که به ایران آمده تلاش کرده تغییری در رابطه دو کشور ایجاد کند و فضایی به‌وجود آورد که در آن شاهد تقویت حسن نیت و کاهش سوء‌تفاهم‌ها باشیم. گفت‌وگوی همشهری با سفیر بریتانیا به‌دلیل محدودیت‌های کرونا به‌صورت مکتوب انجام شد. او می‌گوید کشورش همچنان به تعهدات خود ذیل برجام پایبند است. به گفته مک‌ایر، کانال مالی اروپا یا همان اینستکس، نقش مهمی در مذاکرات آینده مربوط به برجام خواهد داشت و فعالیت آن طی سال آینده میلادی، گسترده‌تر خواهد شد. این در حالی است که ایران طی 2 سال گذشته و به خصوص در شرایط شیوع ویروس کرونا، بیش از هر زمان دیگری به دارو و تجهیزات پزشکی نیاز داشته است که اینستکس می‌توانست یکی از مسیرهای تامین کننده آن باشد. سفیر بریتانیا همچنین در پاسخ به سوال همشهری درباره ترور شهید محسن فخری‌زاده، این اقدام را یک اقدام «فراقانونی» (extrajudicial) خوانده و می‌گوید که کشورش مخالف اینگونه اقدامات است.
تولید واکسن کرونا به نتایج خوبی رسیده و اکنون فارغ از تلاش دولت‌ها برای مهار ویروس، موضوع توزیع عادلانه واکسن‌های تولیدی و دسترسی همه کشورها به آنها مطرح است. در این میان، مکانیسم کواکس که به همین منظور از سوی سازمان بهداشت جهانی راه‌اندازی شده اهمیت ویژه‌ای دارد. بریتانیا یکی از کشورهای حمایت‌کننده از این مکانیسم است. چه چشم‌اندازی پیش روی این پروژه است و فکر می‌کنید در میان رقابتی که بین کشورها برای دسترسی به واکسن در حال شکل‌گیری است، تا چه حد موفق عمل کند؟
این سؤال خوبی است. همانطور که همه ما شاهدش هستیم، شیوع ویروس کرونا یکی از بزرگ‌ترین چالش‌های سلامتی قرن است که تأثیر ویران‌کننده‌ای بر جهان داشته است. چنین وضعیت اضطراری در این مقیاس نیاز به اقدام قاطعانه و هماهنگ دارد و به همین دلیل است که بریتانیا در حال همکاری با سازمان‌هایی همچون گروه7، گروه20، اتحادیه اروپا و کشورهای مشترک‌المنافع، ناتو، سازمان ملل و نهادهای دیگر است تا پاسخ درخوری به این بحران داده شود. در اجلاس مجمع عمومی سازمان ملل در 25دسامبر امسال، نخست‌وزیر بریتانیا، آقای بوریس جانسون اعلام کرد که ما 571میلیون پوند به کواکس کمک خواهیم کرد. کواکس در واقع ابتکاری است که توسط سازمان بهداشت جهانی طراحی شده تا روند توسعه، تولید و توزیع یک واکسن ایمن و مؤثر علیه ویروس کرونا را که در دسترس همگان باشد، سرعت بخشد.
به محض دستیابی به واکسن کرونا و پس از آزمایش‌های لازم، چالش اصلی تولید، دسترسی و توزیع این واکسن خواهد بود. بریتانیا در همین راستا نقش برجسته‌ای خواهد داشت و همکاری بین‌المللی را در این زمینه تشویق خواهد کرد. تسهیل دسترسی همگان به واکسن و مراحل بعد از آن، راه‌حل بهبود جهانی از تبعات اقتصادی، بهداشتی و اجتماعی این ویروس است.
کشور شما غیر از کمک مالی به کواکس، چه نوع همکاری دیگری با این مکانیسم دارد؟
ما به‌صورت فعالانه درگیر مراحل طراحی تاسیسات مربوط به مکانیسم کواکس بوده‌ایم و تا جایی که امکان داشته در این مکانیسم همکاری کرده‌ایم. من درباره شرکت ایران در این مکانیسم با وزارت امور خارجه و نیز وزارت بهداشت گفت‌وگو کرده‌ام. ما در حال همکاری با سایر کشورهایی که به این ابتکار پیوسته‌اند هستیم تا منابع لازم برای سرمایه‌گذاری‌های مورد نیاز برای تولید واکسن انجام و همچنین قراردادهای پیش‌خرید واکسن با تولید‌کنندگان منعقد شود. کواکس واکسن‌ها را هم برای کشورهای پردرآمد و هم کشورهای کم‌درآمد خریداری می‌کند و آنها را به‌صورت عادلانه در اختیار این کشورها قرار می‌دهد.
از همان ابتدای شیوع ویروس، انتقادهای زیادی به سازمان بهداشت جهانی در زمینه تشخیص کرونا مطرح بوده است. آیا فکر می‌کنید این سازمان از مرحله تولید واکسن بتواند سربلند بیرون بیاید؟
دولت بریتانیا اعلام کرده که سازمان بهداشت جهانی و در مقیاس بزرگ‌تر سازمان ملل باید حمایت شوند تا بتوانند هدایت یک پاسخ مؤثر و مبتنی بر شواهد علمی را در مقابل ویروس کرونا به‌عهده گیرند؛ پاسخی که باید شامل تقویت آسیب‌پذیرترین نظام‌های بهداشتی جهان نیز باشد. بریتانیا با همه نهادهای بین‌المللی مربوطه همکاری خواهد کرد تا درنهایت به یک راه‌حل جهانی برای عبور از بحران برسیم.
علاوه بر مبلغی که در مورد کمک به کواکس گفتم، دولت بریتانیا قرار است 340میلیون پوند طی 4سال آینده در اختیار سازمان جهانی بهداشت قرار دهد. بخشی از این مبلغ صرف تامین بودجه تحقیقات در مورد ریشه شیوع ویروس خواهد شد. همچنین انجام اصلاحات در سازمان بهداشت جهانی ضروری است تا این نهاد بتواند برای پاسخ به موارد اضطراری مشابه در آینده موفق عمل کند.
در حوزه درمان، موضوع استفاده از پلاسما برای درمان کرونا به‌طور جدی دنبال می‌شود. در ایران هم تحقیقات بسیار خوبی در این رابطه در حال انجام است. آیا بریتانیا تمایلی دارد در این زمینه با ایران همکاری علمی داشته باشد؟
بریتانیا هفته گذشته در یک رویداد شرکت کرد که به میزبانی ایران برگزار شد و در آن متخصصانی از ایران، بریتانیا، سوئیس و سوئد حضور داشتند. در این رویداد، پیشرفت حاصله در حوزه پلاسمادرمانی هر کشور مورد بحث قرار گرفت. مطالب مطرح‌شده شامل ارزیابی‌های اولیه هر کشور درباره چالش‌ها و احتمالات مختلف در مورد تأثیر پلاسمادرمانی برای درمان ویروس کرونا بود. بریتانیا همواره آماده همکاری در این زمینه است. ایران مجهز به خدمات پیشرفته پالایش خون است، بنابراین همکاری برای کسب دانش درباره ابتکارات ایران و نیز کشورهای دیگر برای همه باارزش خواهد بود.
حدودا یک‌سال است که دنیا درگیر بحران کروناست. در هر کشوری دولت‌ها تمام امکانات خود را بسیج کرده‌اند تا از مردم‌شان در مقابل این ویروس محافظت کنند. در ایران، دولت در شرایطی با ویروس مبارزه می‌کند که تحت بی‌سابقه‌ترین تحریم‌های آمریکا قرار دارد و از تهیه دارو و تجهیزات حیاتی ناتوان است. بسیاری جان خود را از دست داده‌اند. نگاه کشور شما به تحریم‌های ایران در این شرایط چیست؟
بدون شک ویروس کرونا بزرگ‌ترین چالش چندین دهه گذشته است. ما تأثیرات ویران‌کننده آن را در ایران و بریتانیا و نیز سایر کشورهای دنیا مشاهده کرده‌ایم. بریتانیا همواره اعلام کرده که از خروج آمریکا از برجام و نیز بازگرداندن تحریم‌ها علیه ایران متأسف است. ما همچنین دائما تلاش کرده‌ایم تا روابط اقتصادی را با ایران تسهیل کنیم، و از همه مهم‌تر تسهیل ارسال کالاهای بشردوستانه به ایران بوده که بسیار مورد نیاز مردم است.
مردم کشورها عیار دولت خود و دولت‌های دیگر را در شرایط سختی و بحران می‌سنجند. سختی شرایط برای مردم ایران در بحران کرونا به‌دلیل وجود تحریم‌ها دوچندان شده است. بریتانیا در یکی از بحرانی‌ترین دوره‌های تاریخ معاصر ایران، چه کمکی به مردم ایران کرده است؟
با شروع بحران، هنگامی که نیاز به کمک بسیار حیاتی بود، 3کشور اروپایی بسته‌ای متشکل از کمک‌های مالی و مادی به ارزش 5میلیون یورو در اختیار ایران قرار دادند تا به این کشور کمک کنند با انتشار ویروس کرونا مبارزه کند. ما همچنین درباره راه‌های همکاری و هماهنگی با مقامات ایران رایزنی کرده‌ایم تا مواردی که متخصصان دو کشور می‌توانند در مواردی همچون پلاسمادرمانی با یکدیگر همکاری کنند مشخص شود. اما کلید برخورداری مردم ایران از این مزایا، بازگشت همه طرف‌ها به اجرای کامل تعهداتشان ذیل برجام است. این شامل تعهدات هسته‌ای ایران نیز می‌شود. ما همچنان مصمم هستیم تا بتوانیم این توافقنامه را برخلاف چالش‌هایی که با آن مواجه بوده است اجرایی کنیم.
اروپا طی 2سال گذشته یعنی از زمانی که آمریکا به دستور دونالد ترامپ از برجام خارج شد و تحریم‌ها علیه ایران را بازگرداند، اغلب سمت ایران ایستاده است. این البته تنها محدود به موضع‌گیری‌های سیاسی و دیپلماتیک بوده است. زمانی که بحث اینستکس و حمایت اروپا از شرکت‌هایش در برابر تحریم‌های آمریکا مطرح شد، همه به اروپا و سیاست مستقلانه آن در برابر آمریکا امیدوار شدند اما در عمل هیچ اتفاقی نیفتاد. چرا اینستکس که کشور شما یکی از اعضای اصلی آن است، آنگونه که انتظار می‌رفت عملیاتی نشد؟
بریتانیا نسبت به اینستکس متعهد باقی خواهد ماند، چراکه این مکانیسم یکی از بخش‌های اصلی تعهدات ما ذیل برجام است. ما در این زمینه به همکاری با شرکای اروپایی خود و همچنین با همتایان ایرانی‌مان ادامه می‌دهیم. تلاش ما این است اطمینان حاصل شود که اینستکس قابلیت اجرا دارد و مؤثر است و می‌تواند از تجارت قانونی بین‌المللی پشتیبانی کند. پس از نخستین معامله‌ای که از طریق اینستکس در اوایل سال‌جاری میلادی انجام شد، کشورهای بیشتری به‌عنوان سهامدار به این مکانیسم پیوسته‌اند و ما سخت در تلاش بوده‌ایم تا معامله‌های بیشتری را از طریق آن پیش ببریم؛ اگرچه پیشرفت کار تا قسمتی به‌خاطر ویروس کرونا و محدودیت‌های مسافرتی دچار اخلال شد. معتقدم که اینستکس نقش مهمی در مذاکرات آینده مربوط به برجام دارد. ما در حال آماده‌کردن خود جهت گسترده‌تر کردن و تقویت این مکانیسم در سال آینده میلادی هستیم.
آیا بریتانیا به احیای برجام و لغو تحریم‌ها معتقد است؟
برجام برای همه طرف‌ها دستاورد مهمی بوده است. ما متعهدیم که با تمامی طرف‌های ذیربط، ازجمله ایران، درباره این موافقتنامه همکاری کنیم تا یک راه‌حل دیپلماتیک جهت حرکت به جلو پیدا شود. این موافقتنامه دوطرفه است و تحریم‌ها در ازای پایبندی ایران به محدودیت‌های هسته‌ای که مشخص شده بودند برداشته شدند. همچنان به همکاری با طرف‌های باقیمانده در برجام ادامه خواهیم داد، اما ایران باید به تعهدات خود ذیل این موافقتنامه بازگردد.
از نظر شما مسیر بازگشت آمریکا به برجام چه خواهد بود؟
من نمی‌توانم درباره برنامه آمریکا پیشگویی کنم اما بریتانیا منتظر همکاری نزدیک با دولت رئیس‌جمهور منتخب آمریکا آقای جو بایدن است؛ همکاری‌ای که شامل اولویت‌های مشترک ما در خاورمیانه خواهد بود.
مذاکرات هسته‌ای میان ایران و قدرت‌های بزرگ، در واقع تعامل میان ایران و غرب بود. 12سال مذاکره به توافقی منجر شد که برخلاف پیش‌بینی‌ها، یکی از کشورهای غربی ناقض آن بود. اروپا هم توانایی ایستادن در مقابل این متحد خود را نداشت. از پس این اتفاقات، دیوار بی‌اعتمادی میان ایران و غرب مرتفع‌تر از قبل شده است. غرب و اروپا به‌طور مشخص برای از بین بردن این بی‌اعتمادی، چه اقداماتی می‌توانند انجام دهند؟
پس از خروج آمریکا از برجام، بریتانیا، فرانسه و آلمان موضع مشخصی اتخاذ کردند مبنی بر اینکه از خروج آمریکا متأسف هستند و با طرف‌های باقیمانده ازجمله روسیه و چین همکاری خواهند کرد تا این توافقنامه حفظ شود.
3کشور اروپایی نسبت به همه تعهدات خود ذیل برجام پابرجا بوده‌اند؛ تعهداتی شامل برداشته‌شدن تحریم‌های اروپا علیه ایران، ادامه همکاری در زمینه توسعه برنامه غیرنظامی هسته‌ای ایران و ارتقای روابط اقتصادی با تهران. تنها در سایه افزایش همکاری و گفت‌وگو است که می‌توان باعث به‌وجود آمدن اعتماد و اطمینان بین همه طرف‌ها شد. اعتمادسازی باید شامل اقدامات مشخص توسط همه طرف‌ها باشد.
برای بسیاری از مردم، هنوز ماجرای بدهی 450میلیون پوندی بریتانیا به ایران در قرارداد خرید تانک‌های چیفتن یک سؤال بزرگ است. قرار بود جلسه دادگاه در تاریخ 4نوامبر (14آبان) برگزار شود، اما دادگاهی تشکیل نشد. چرا روند تشکیل دادگاه و تعیین تکلیف این بدهی اینقدر طولانی شده است؟ اساسا دولت شما قصد پرداخت این بدهی را دارد؟
هم‌اکنون که گفت‌وگوهای حقوقی همچنان ادامه دارند، من نمی‌توانم درباره جزئیات ریز این پرونده نظری بدهم. اما هم ایران و هم بریتانیا تلاش بسیار زیادی برای حل این پرونده انجام داده‌اند. بریتانیا همچنان به تلاش خود ادامه می‌دهد و به‌دنبال یافتن همه راه‌های ممکن برای پرداخت این بدهی و بسته‌شدن این پرونده است.
فکر می‌کنید حل این اختلاف دیرینه، تأثیری بر بهبود روابط میان دوطرف داشته باشد؟
ما امیدواریم که پرداخت این بدهی قدم مثبتی برای بهبود روابط بین ایران و بریتانیا باشد. از زمانی که این سفارتخانه در سال2015 بازگشایی شد، هدف ما همواره این بوده که این تصور نادرست را که بریتانیا قابل اعتماد نیست اصلاح کنیم و همزمان روابط بین دو کشور را در زمینه‌هایی همچون تجارت، فرهنگ و همکاری دانشگاه‌های دو طرف تقویت کنیم؛ چراکه این کار باعث کمک به هر دو کشور می‌شود.
عملیات ساخت رآکتور جدید ایران با خروج آمریکا از برجام عملا متوقف شده؛ با توجه به اینکه انگلیس رئیس کارگروه مربوطه است، آخرین وضعیت پروژه چگونه است؟
این درست نیست. دانشمندان و متخصصان برجسته انگلیسی کار خود را روی طراحی رآکتور هسته‌ای اراک ادامه داده‌اند و این کار با وجود تصمیم آمریکا مبنی بر عدم‌تمدید معافیت‌ها برای این پروژه بوده که ما طبعا از این اتفاق متأسف شدیم. بریتانیا به همراه چین هدایت این پروژه را در دست دارد و ما همچنان پشتیبانی خود را از این پروژه ادامه می‌دهیم که یکی از تعهدات ما طبق برجام است.
ضرورت حل بحران‌های منطقه‌ای، دائما از سوی طرف‌های مختلف مطرح شده است. نگاه بریتانیا به توانایی ایران در حل بحران‌های یمن، عراق، سوریه و افغانستان چیست؟
در سراسر منطقه، تمرکز ما روی کاهش تنش است. چنانچه قرار باشد صلح و پایداری در منطقه خاورمیانه برقرار شود، اقدامات تحریک‌آمیز و خطرناک باید متوقف شوند.
بریتانیا در حال همکاری نزدیک با شرکای بین‌المللی خود است تا راه‌حل‌های دیپلماتیک برای درگیری‌های کنونی در منطقه پیدا شوند. در یمن، کاملا از اقدامات فرستاده ویژه سازمان ملل آقای مارتین گریفیتس در راستای پیداکردن راه‌حل دیپلماتیک برای به پایان رساندن جنگ در این کشور حمایت می‌کنیم. همچنین، بریتانیا کمک‌های بشردوستانه به ارزش 770میلیون پوند را از ابتدای جنگ در یمن در اختیار این کشور قرار داده است. در عراق، آنچه مهم است این است که داعش در اثر بازگشت بی‌ثبات به این کشور می‌تواند قدرت بگیرد. در سوریه، معتقدیم که باید یک انتقال قدرت سیاسی معتبر در چارچوب شرایطی که شورای امنیت سازمان ملل مشخص کرده صورت پذیرد. و در افغانستان، به‌طور کامل از تلاش‌های دیپلماتیکی که منجر به آغاز مذاکرات دوطرف شود حمایت می‌کنیم.
روابط ایران و بریتانیا اغلب به مسائل سیاسی گره خورده است. با توجه به شناختی که طی مدت حضورتان در تهران از ایران پیدا کرده‌اید، در حوزه همکاری‌های اقتصادی چه ظرفیت‌هایی هم در بخش دولتی و هم بخش خصوصی وجود دارد که در صورت لغو تحریم‌ها می‌تواند بین دو طرف فعال شود؟
روابط اقتصادی ایران و بریتانیا روابطی دیرینه است که در آینده مطمئنا گسترده‌تر هم خواهد شد. در طول زمانی که من در ایران بودهام، به‌خوبی متوجه شده‌ام که کسب‌وکارها و نیز نهادهای دانشگاهی از برقراری ارتباط با بریتانیا و دیگر کشورها استقبال می‌کنند و این می‌تواند در دهه آینده و نیز فراتر از آن به توسعه اقتصاد ایران کمک کند. من معتقدم که دانش تخصصی بریتانیا در حوزه تکنولوژی کشاورزی، محصولات پزشکی و دارویی، مدیریت منابع آب و نیز بازیافت زباله و درنهایت فناوری‌های مربوط به حوزه شهرهای هوشمند می‌تواند به ایران که در حال توسعه و پیشرفت است کمک کند. اینها زمینه‌هایی هستند که ما از شرکت‌هایمان برای همکاری با دیگر کشورها حمایت می‌کنیم.
مردم ایران به دلایل تاریخی بدبینی ریشه‌ای نسبت به دولت بریتانیا دارند. شما در دوره کاری خود به‌عنوان سفیر، برای کاستن از این بدبینی و بی‌اعتمادی چه کرده‌اید؟
روابط ایران و بریتانیا درگیر چالش‌هایی بوده اما زمینه‌هایی نیز وجود دارد که می‌توانیم از یکدیگر یاد بگیریم. از هنگام ورودم به ایران، با دولت ایران در حال همکاری برای برطرف‌کردن مشکلات دوجانبه و مطالعه گزینه‌هایی که باعث گسترش همکاری‌ها خواهد شد بودهام؛ در زمینه‌هایی همچون تجارت، امور ویزا و مهاجرت، ارتباطات مردم با مردم و روابط دانشگاهی و فرهنگی. تلاش من به‌وجود آوردن یک تغییر در رابطه دو کشور و نیز به‌وجود آوردن فضایی بوده که در آن شاهد تقویت حسن نیت و کاهش سوء‌تفاهم‌ها باشیم. کار سفارت ما مبتنی بر شفافیت و عدم‌پنهانکاری است و من از اینکه می‌بینم مردم ایران نسبت به این واقعیت عکس‌العمل مثبت نشان می‌دهند خوشحالم.
اسرائیل طی یک دهه گذشته اقدام به ترور دانشمندان هسته ای ایران کرده است. به نظر شما ترورمعاون وزیر دفاع و دانشمند هسته‌ای ایران در شرایطی که احتمال آغاز مذاکرات بر سر برجام با روی کار آمدن دولت جدید آمریکا وجود دارد، با چه هدفی انجام شده است؟
همانطور که وزیر امور خارجه بریتانیا آقای راب گفته اند، ما نگران وضعیت کنونی سطح کلان تر در منطقه هستیم و می‌خواهیم شاهد کاهش تنش ها باشیم. همچنان منتظریم که همه حقایق مربوط به آنچه رخ داده مشخص شود، اما مسلما مخالف هر گونه اقدام به قتل فرا قانونی افراد هستیم.
بیش از 2سال از حضور شما در ایران می‌گذرد. کدام وجه زندگی در تهران و تعامل با مردم ایران برای شما جالب بوده است؟
با وجود چالش‌هایی که پیش روی مردم ایران است و برخلاف پیچیدگی‌های سیاسی که قبلا درباره‌اش صحبت کردم، من همیشه تحت‌تأثیر خونگرمی و حس دوستانه‌ای که خودم و خانواده‌ام از طرف مردم ایران می‌بینیم قرار گرفته‌ام. ایران واقعا یک کشور مهمان‌نواز است؛ هرچند خب مثل هر کشور دیگری، افرادی که کمتر مهمان‌نوازند هم اینجا هستند. من از امکان دیدار با مردم عادی استقبال می‌کنم، در طبیعت زیبای کشور شما مسیرهای طولانی را پیاده‌روی کرده‌ام، تئاتر تماشا می‌کنم و به کنسرت می‌روم، رقابت‌های ورزشی را از نزدیک تماشا می‌کنم و البته از غذای لذیذ ایرانی لذت می‌برم!
