فقدان نظام پایش گازهای گلخانه‌ای در کشور

 سیدمحمد فخار- خبرنگار

تاکنون هیچ اندازه‌گیری کارشناسی از منابع انتشار گازهای گلخانه‌ای ایران در داخل کشور صورت نگرفته است. آخرین اطلاعات موجود نیز مربوط به روند شبیه‌سازی‌شده سال‌2010 است که پیش‌بینی موجود در آن تا سال‌2012 را برآورد کرد. این یعنی هنوز هیچ ساختاری برای اندازه‌گیری گازهای گلخانه‌ای در کشور وجود ندارد.
هرسال 40 تا 45میلیارد تن گازهای گلخانه‌ای وارد جو زمین می‌شود که سهم ایران در این زمینه طبق گزارش سازمان جهانی محیط‌زیست 1.3درصد از کل کشورهای جهان است. کمترین اثر این گازها، افزایش دمای زمین و به تبع آن تغییرات اقلیمی است که مشکلات بسیاری بر سر ادامه زندگی در همه کشورها و ازجمله ایران ایجاد می‌کنند. دی‌اکسید کربن، متان و اکسیدهای نیتروژن اصلی‌ترین گازهای گلخانه‌ای هستند که بشر در تولید آنها نقش اصلی دارد. این گازها با ایجاد تغییرات دمای جو زمین، موجب خشکسالی و بحران‌های هوایی و غذایی جدی می‌شوند که باید برای کاستن از انتشار این گازها آستین بالا زد.

گزارش‌2010 چه می‌گوید؟
10سال پیش سازمان محیط‌زیست جهانی وابسته به سازمان ملل مطالعات شبیه‌سازی‌شده را با تکیه بر اطلاعات ماهواره‌ای در جهان منتشر کرد که نشان می‌دهد ایران با انتشار 532میلیون تن دی‌اکسید‌کربن احتراقی در سال در رتبه نهم جهان قرار گرفته و کشورهای چین، آمریکا، هند، روسیه، ژاپن، آلمان، کره‌جنوبی و کانادا به‌ترتیب در رتبه‌های اول تا هشتم بوده‌اند. طبق این گزارش انتشار در رده‌بندی کشورهای تولید‌کننده گازهای گلخانه‌ای به ازای تولید ناخالص داخلی، ایران پس از چین که بزرگ‌ترین کشور صنعتی جهان است، در رتبه دوم قرار گرفت. اما زیرساخت‌های صنعتی ایران با چین که موتور اقتصاد جهان به شمار می‌رود، قابل مقایسه نیست. در عین حال طبق این گزارش، در رتبه‌بندی کلی انتشار همه گازهای گلخانه‌ای در جهان، ایران با 712میلیون تن انتشار در رتبه11 قرار گرفته است.

مناقصه اندازه‌گیری گازهای گلخانه‌ای
عمده مشکلات ایران در حوزه گازهای گلخانه‌ای مربوط به حوزه انرژی است و محمدمهدی میرزایی قمی، رئیس مرکز هوا و اقلیم سازمان حفاظت محیط‌زیست در این‌باره به همشهری می‌گوید: تولیدکنندگان انرژی در ایران وزارتخانه‌های نفت و نیرو هستند که تمرکز اصلی بر وزارت نفت است. این وزارتخانه باید همپای تولید نفت، تعهد خود را به کاهش انتشار کربن و انتشار گازهای اکسیژن پایه‌‌کربنی انجام دهد. فارغ از بحث تعهدات بین‌المللی، تعهدات داخلی هم طبق مصوبه هیأت وزیران وجود دارد که انتشار گازهای گلخانه‌ای باید محاسبه و تولید آن کاهش پیدا کند.
میرزایی این خبر اختصاصی را هم به همشهری داد که امسال در پی مناقصه صورت‌گرفته، قراردادی با یک نهاد دانشگاهی منعقد شده است که موجودی گازهای گلخانه‌ای کشور را برای نخستین‌بار اندازه‌گیری کند. او نامی از نهاد دانشگاهی متولی اندازه‌گیری گازهای گلخانه‌ای در ایران نمی‌برد اما می‌گوید: این نهاد دانشگاهی هم‌اکنون باید دستورالعمل تهیه کند و مراحل اندازه‌گیری کارشناسی را آغاز کند. رئیس مرکز هوا و اقلیم سازمان حفاظت محیط‌زیست تصریح می‌کند: تغییرات اقلیمی جدی به واسطه انتشار گازهای گلخانه‌ای صورت گرفته و می‌گیرد. ایران نیز بیشترین آسیب‌ها را در این زمینه دیده و باید برای رفع این موضوع تلاش جدی شود. آنطور که این مقام مسئول در سازمان حفاظت محیط‌زیست به همشهری می‌گوید، تحریم‌ها مشکلات جدی برای ایران در مقابله با انتشار گازهای گلخانه‌ای ایجاد کرده و ایران نیز شرط کرده است برای پذیرفتن تعهدات بین‌المللی مقابله با گازهای گلخانه‌ای، مذاکره در شرایط بدون تحریم انجام شود.

کرونا هم مؤثر نیست
شرایط پیش‌آمده در دوره کرونا نیز از میزان گازهای گلخانه‌ای موجود در جو زمین کم نکرد و آنطور که ایسنا به نقل از جدیدترین گزارش سازمان جهانی هواشناسی منتشر کرده‌، اگرچه شرایط قرنطینه، بسته‌شدن مرزها، توقف پروازها و سایر محدودیت‌های اعمال شده برای مقابله با بحران ویروس کرونا، موجب کاهش تولید آلاینده‌های مختلف ازجمله گازهای گلخانه‌ای مانند دی‌اکسید‌کربن شد، اما از غلظت بی‌سابقه گازهای گلخانه‌ای جو زمین کاسته نشد. این گازها گرما را در جو زمین به دام انداخته و موجب افزایش دما، بالا آمدن سطح دریاها و تغییرات آب و هوایی شدیدتر می‌شوند. برآوردها نشان می‌دهد در دوره اجرای شدیدترین محدودیت‌ها، انتشار روزانه گاز دی‌اکسید‌کربن حداکثر تا ۱۷درصد در سراسر جهان کاهش یافته است. در نتیجه انتظار می‌رود انتشار سالانه این گاز گلخانه‌ای بین ۴.۲ تا ۷. ۵ درصد کاهش یابد، اما این وضعیت موجب کاهش غلظت دی‌اکسید‌کربن در جو نشده و غلظت این گاز گلخانه‌ای در اتمسفر مشابه یک سال عادی است. بدین‌ترتیب غلظت دی‌اکسیدکربن جو زمین همچنان افزایش خواهد یافت و تنها سرعت این افزایش غلظت کمتر از گذشته است.