برندگان تجارت خارجی زیر سایه کرونا و تحریم

کرونا و تحریم بدترین محدودیت‌ها را در مسیر تجارت خارجی ایجاد کرده و به افت قابل‌توجه ارزش تجارت خارجی منجر شده‌اند؛ اما تجارت با همه کشورها به یک اندازه متأثر نشده است. براساس آمارها، صادرات ایران به عراق با ثبت افت 6.1درصدی در 9‌ماه2020 نسبت به‌مدت مشابه سال قبل، یکی از بهترین عملکرد صادراتی ایران در دوره تحریم و کرونا بوده و در مقابل صادرات چین به ایران نیز در این دوره زمانی با افت 8.3درصدی به موفقیتی برای چینی‌ها تبدیل شده است.
به‌گزارش همشهری، از اواسط سال97 که تحریم‌های ظالمانه آمریکا علیه ایران به دست‌اندازی جدی برای تجارت خارجی ایران تبدیل شده، ارزش تجارت کشورمان با شرکای دور و نزدیک افت قابل‌توجهی را تجربه کرده و در 9‌ماه اخیر نیز معضل کرونا و محدودیت‌های خارجی و داخلی وضع شده برای مقابله با شیوه این بیماری به مانعی جدید برای تجارت خارجی به‌خصوص در ارتباط با همسایگان تبدیل شده است. نتیجه این 2عامل مؤثر بر روند تجارت ایران در 2سال اخیر، کاهش سنگین ارزش تجارت با مبادی و مقاصد عمده کشورمان بوده است. نکته قابل‌تأمل این است که در عقبگرد ارزش تجارت خارجی، کاهش صادرات به‌مراتب از افت واردات بیشتر بوده و به‌خصوص در ارتباط با چین که بزرگ‌ترین شریک تجاری ایران محسوب می‌شود، افت 35.5درصدی تجارت 9ماهه2020، حاصل ریزش 58.3درصدی صادرات و افت 8.3درصدی واردات بوده است. حتی با حذف نفت از اقلام صادراتی نیز، میزان افت صادرات غیرنفتی کشور به چین به 21.1درصد می‌رسد که 2.5برابر میزان افت واردات است.

خط ویژه برای واردات از چین
تازه‌ترین آمارها حاکی از این است که در 9ماهه سال‌جاری میلادی، ارزش دادوستد تجاری ایران و چین از 17میلیارد و350میلیون دلار در 9‌ماه2019 بالغ‌بر 35.5درصد کاهش پیدا کرده و به 11میلیارد و187میلیون دلار رسیده است. این میزان کاهش، حاصل ریزش 58.3درصدی صادرات ایران به چین و افت 8.3درصدی واردات ایران از این کشور بوده و در حقیقت شیب کاهش ارزش صادرات 7برابر شیب کاهش ارزش واردات بوده است. حتی با حذف نفت از تجارت 2کشور در این دوره زمانی، بازهم افت صادرات غیرنفتی در 9ماهه امسال نسبت به‌مدت مشابه سال قبل 21.1درصد بوده که 2.5برابر میزان افت واردات از چین بوده است. به‌نظر می‌رسد جایگزینی قطعات صنعتی و ماشین‌آلات و تجهیزات چینی با انواع مشابه که تا پیش از تحریم‌ها از کره‌جنوبی و اروپا وارد می‌شد، یکی از دلایل بالا ماندن ارزش واردات ایران از چین باشد. به‌خصوص که در جریان محدود کردن واردات ایران در یکی 2سال اخیر، سهم عمده واردات به کالاهای اساسی و نهاده‌های دامی اختصاص پیدا کرده که عمدتا از مبدأ آمریکای جنوبی وارد کشور می‌شود.

ناکامی تجارت ترجیحی با ترکیه
ردپای اثرات تحریم و کرونا در آمارهای مربوط به تجارت خارجی ایران و ترکیه در 9ماهه2020 نیز مشهود است؛ به‌گونه‌ای که از افت 60.3درصدی ارزش تجارت 2کشور در 9ماهه سال‌جاری میلادی نسبت به‌مدت مشابه سال قبل حکایت دارد. براساس این آمارها، ارزش تجارت ایران و ترکیه در این دوره زمانی از 4میلیارد و 746میلیون دلار به یک میلیارد و 884میلیون دلار رسیده که نتیجه افت 32درصدی واردات و ریزش 77درصدی صادرات بوده است. البته یکی از دلایل عمده افت سنگین صادرات ایران به ترکیه، ریزش 98.2درصدی صادرات نفتی ایران به این کشور بوده و با حذف نفت از ارزش صادرات، مجموع افت صادرات ایران به ترکیه به 25.7درصد می‌رسد که 6.3درصد کمتر از افت واردات است. گرچه با توجه به فعال بودن قرارداد تجارت ترجیحی ایران و ترکیه و همچنین رایزنی و تفاهم 2کشور برای استفاده از ارزهای ملی برای مبادلات تجاری، انتظار می‌رفت تجارت 2کشور اثرپذیری کمتری از محدودیت‌های تحریم و کرونا داشته باشد.

خواستن و توانستن در تجارت
اثرپذیری تجارت خارجی از تحریم و کرونا انکارناپذیر است؛ اما میزان این اثرپذیری می‌تواند تحت‌تأثیر عوامل و اقداماتی تغییر کند. به‌خصوص که از نخستین روزهای بازی ترامپ با برجام و اعمال تحریم‌های ظالمانه علیه ایران، سیاست عبور از تحریم در تجارت با همسایگان در دستور کار دولت قرار گرفت و برآورد می‌شد با این اقدام بخش قابل‌توجهی از بازارهای حذف شده ایران در کشورهای دوردست جایگزین مناسبی پیدا کند. حالا اما، آمارهای مربوط به تجارت با همسایگان نیز وضعیت خوبی نسبت به تجارت با کشورهای دوردست ندارد و به‌عنوان‌مثال، تجارت ایران با همسایه‌ای نظیر ازبکستان تا حد ممکن زیر بار محدودیت‌ها کاهش پیدا کرده است. براساس آمارها در 9ماهه2020 تجارت ایران و ازبکستان 414.4درصد نسبت به‌مدت مشابه سال قبل افت کرده و از 304میلیون دلار به 178میلیون دلار رسیده است. این در حالی است که به‌عنوان‌مثال تجارت ایران با عراق به‌عنوان بزرگ‌ترین شریک تجاری در منطقه و بازاری استراتژیک، افت بسیار کمتری تجربه کرده و صادرات غیرنفتی به این کشور همسایه، در اثر تلاش‌های بخش خصوصی و دولت نسبتا از تبعات تحریم و کرونا محفوظ مانده است. براساس آخرین آمارهایی که گمرک ایران منتشر کرده، ارزش صادرات ایران به عراق در 7‌ماهه99 به 4میلیارد و۸۵۴میلیون دلار رسیده که نسبت به‌مدت مشابه سال قبل فقط 6.1درصد کاهش نشان می‌دهد. کاهشی که البته بخش قابل‌توجهی از آن ناشی از محدودیت‌های کرونا (و نه تحریم) بوده و احتمال جبران آن تا پایان سال نیز وجود دارد. موفقیت در تجارت با عراق دقیقا همان چیزی است که ایران باید از آن برای حضور در بازار سایر کشورهای همسایه الگوبرداری کند تا تحقق شعار عبور از تحریم در تجارت با همسایگان امکان‌پذیر باشد.