آتش به انبار باروت

 محمدناصر احدی    

شنبه 17دی 1356که شماره 15506روزنامه «اطلاعات» روی کیوسک آمد؛ روزنامه‎‌‎ای بود شبیه همه روزنامه‎‌‎های دیگر. تیتر اصلی این شماره این بود: «یک لشکر ویتنام در جنگ با کامبوج نابود شد». سایر تیترهای این صفحه را چنین خبرهایی تشکیل می‎‌‎داد: «اسامی 6200دانشجوی جدید اول بهمن اعلام می‎‌‎شود»، «درخواست آموزش و پرورش از مردم: فرزندان بیمار خود را به مدرسه نفرستید»، «نرخ بلیت اتوبوس برای طبقات مختلف تغییر می‎‌‎کند»، «دولت به‎‌‎تدریج از کار گوشت‎‌‎فروشی خارج می‎‌‎شود»، «خاصه ‎‌‎خرجی در پرداخت پاداش ممنوع شد»، «حمله به سفارت ایران در دانمارک تکرار نمی‎‌‎شود» و «دانش‌‎آموزان برای کارآموزی به کارخانه‎‌‎ها اعزام می‎‌‎شوند». برای کسی که از شرایط آن مقطع تاریخی بی‎‌‎خبر است، این تیترها از زندگی عادی و روزمره کشوری حکایت دارد که یکی از قدیمی‎‌‎ترین و حرفه‎‌‎ای‎‌‎ترین روزنامه‎‌‎هایش از فرط بی‎‌‎خبری در مسائل داخلی، در شروع هفته، نابودی یک لشکر ویتنامی را در کامبوج تیتر یک می‎‌‎کند. اما واقعیت این است که در آن روزها مدتی می‎‌‎شد که اوضاع اصلا عادی نبود؛ تقریبا از اول آبان که خبر شهادت آیت‎‌‎الله سیدمصطفی خمینی از عراق به ایران رسید، دیگر نمی‎‌‎شد از لفظ «عادی» برای توصیف و ارزیابی وقایعی که زیر پوست شهرهای مختلف جریان داشت استفاده کرد. در تهران، قم و شهرهای دیگر مراسم ترحیم آیت‎‌‎الله سیدمصطفی خمینی برگزار شد و حتی تعهدگیری از بانیان برگزاری این مجالس نیز مانع از سخنرانی‎‌‎های تندوتیز وعاظ علیه رژیم پهلوی نشد. برگزاری مراسم ترحیم به کنشی سیاسی برای نشان دادن مخالفت با حکومت بدل شده بود و دانشجویان انجمن‎‌‎های اسلامی اروپا، کانادا، آمریکا و هند هم مراسم فاتحه و یادبود برگزار کردند. بعد هم نگرانی ساواک از این قضایا با پیام‎‌‎های انقلابی امام(ره)، در جواب تسلیت‎‌‎هایی که به نجف فرستاده شده بود، تشدید شد و وقتی شاه در جریان امور قرار گرفت، دستور نوشتن مقاله‎‌‎ای را داد که آتش به انبار باروت زد. اگر کسی اینها را بداند، آن‎‌‎وقت متوجه می‎‌‎شود که چرا نباید به تیترهای صفحه اول شماره 15506روزنامه اطلاعات در 17دی 1356(2536شاهنشاهی) دل خوش کند؛ چون مهم‎‌‎ترین مطلب این شماره، در صفحه 7و در ستون «نظرها و اندیشه‎‌‎ها» تحت عنوان «ایران و استعمار سرخ و سیاه» به قلم احمد رشیدی مطلق ـ که نامی مستعار بود ـ چاپ شد. این همان مقاله معروفی است که به‎‌‎رغم کوتاهی‎‌‎اش، اما به‎‌‎دلیل اهانت به ساحت امام خمینی(ره) ولوله‎‌‎ای به راه انداخت و به اعتقاد برخی‎‌‎ها سنگ بنای انقلاب را گذاشت. در طول سالیانی که از چاپ این مقاله می‎‌‎گذرد، در کتاب‎‌‎ها و خاطرات افراد مختلف به ماجرای چگونگی نگارش این مقاله و نام واقعی نویسنده آن اشاره شده است. ازجمله افرادی که این مقاله به آنها منسوب شده داریوش همایون (وزیر اطلاعات و جهانگردی)، پرویز نیکخواه (مدیر گروه تحقیق رادیو و تلویزیون)، فرهاد نیکخواه (مشاور مطبوعاتی وزیر دربار) و علی شعبانی (روزنامه‎‌‎نگاری که به‎‌‎کار مرغداری اشتغال داشت) هستند. حتی این فرضیه وجود دارد که گروهی متشکل از خود شاه، هویدا و چند نفر دیگر این مقاله را نوشته باشند. هرچه بود، این مقاله شروع پایانی بود که تقریبا یک سال بعد، سقوط رژیم پهلوی را رقم زد.