برگزیده دهه۶۰
اجاره‌نشین‌ها داریوش مهرجویی 1365
حس خوب آشنایی
شاهین امین
قبل از تماشای «اجاره‌نشین‌ها» در اکران عمومی سال66 تنها فیلم «گاو» داریوش مهرجویی را دیده‌بودم. همانطور که بارها نوشته و گفته شده، در آن سال‌ها به‌دلیل کمبود امکانات متفاوت تصویری، مخاطبان جدی سینما درباره سینماگران و آثارشان بیشتر می‌خواندند تا ببینند، آن هم از منابع محدود نه‌چندان در دسترس. طبیعتا به‌عنوان یک نوجوان درک کاملی از مهرجویی و توانایی‌هایش نداشتم - البته معتقدم بهترین آثار این کارگردان بعد از انقلاب ساخته شد و توانایی‌های کم‌نظیرش بروز کرد- با توجه به ذهنیت بدی هم که نسبت به سینمای کمدی ایران پیدا کرده بودم با تردید به دیدن فیلم رفتم اما تماشای اجاره‌نشین‌ها یک تجربه کاملا جدید و بی‌نظیر تا آن زمان بود. بی‌اغراق تا آن لحظه بابت هیچ فیلم ایرانی آن‌قدر تفریح نکرده و حظ نبرده‌بودم. جدا از ویژگی‌های یک کمدی درجه یک -شاید هم بهترین کمدی تاریخ سینمای ایران- اجاره‌نشین‌ها حسی داشت که در سینمای آن روز ایران به‌شدت تازه بود؛«حس آشنایی». در دهه60 به‌خصوص در نیمه نخستش با وجود تمام آثار درخشانی که ساخته شده بود، فیلم‌هایی که به زمان معاصر و روابط شهری می‌پرداختند، نوع شخصیت‌ها، ارتباطشان با جهان اطراف، نوع دیالوگ‌ها و... چندان نزدیکی و آشنایی با نوع روابط پیرامونی در جامعه، حتی حرف زدن مردم با یکدیگر نداشت. در اغلب فیلم‌ها شخصیت‌ها خیلی تمیز، تصنعی و اتو‌کشیده حرف می‌زدند و کسی بین حرف دیگری نمی‌پرید و... اما روابط و فضای اجاره‌نشین‌ها از جنس دیگری بود. کاراکترها برای تماشاگر کاملا ملموس و قابل‌درک بودند، حتی اگر نمونه دقیقا مشابه بیرونی برایشان سراغ نداشتند. ارتباط کاراکترها، نحوه گویش آنها، حتی بد‌وبیراه گفتن‌شان به‌گونه‌ای بود که حس زندگی اکنون به مخاطب منتقل‌می‌کرد و به راحتی همراه و باور تماشاگر را سبب می‌شد. مضاف بر اینکه فضای گرم فیلم که مهرجویی بی‌اغراق استاد خلق آن است، کاری می‌کرد که کنش‌های تمام ساکنان آن ساختمان و اتفاقات عجیبش برای تماشاگر قابل‌درک باشد و با ساکنین‌اش احساس نزدیکی و آشنایی پیدا کند.
البته اجاره‌نشین‌ها جزئیات و ظرایف متعدد قابل‌بحثی دارد که باعث موفقیت و مانایی آن شده است؛ از شخصیت‌پردازی‌های جذاب تا مولفه‌های مختلف روایی و تصویری. اما نمی‌توان درباره این فیلم هرچند کوتاه نوشت و اشاره‌ای به یکی از ماندگارترین شخصیت‌های سینمای ایران نکرد؛ «عباس‌آقا سوپرگوشتی» با بازی پرقدرت زنده‌یاد عزت‌الله انتظامی؛ یک نمونه بی‌بدیل و کاملا متمایز که بدون آن اجاره‌نشین‌ها غیرقابل‌تصور است.
