صدای آژیر در خیابان جمهوری

حامد فوقانی_دبیرگروه شهر

    خیابان جمهوری، بعد از بازار بزرگ تهران، قلب تپنده اقتصادی پایتخت و بلکه ایران به شمار می‌رود. بگذریم از این روزها که کرونا به جان کسب‌و‌کار برخی از اصناف افتاده و دخل‌شان را کوچک و بازارشان را کم‌رمق کرده است، اما بسیاری از فعالان خیابان جمهوری همچنان پررونق به‌کار خود ادامه می‌دهند. نمونه‌اش شلوغی مرکز خرید و فروش و تعمیر موبایل علاءالدین است. طی هفته‌های گذشته بارها تصاویری از این پاساژ مشهور منتشر شده که همگی، حکایت از ازدحام جمعیت در این مرکز می‌کردند. حتی ویدئویی از ‌پایین‌آمدن کرکره‌های ورودی‌‌ این پاساژ و بیرون‌آمدن مشتری‌ها و مغازه‌داران علاءالدین در ساعت 6غروب منتشر شد که برخی برای تعطیلی و خروج از پاساژ مقاومت می‌کردند. آن ویدئو آنقدر جذاب بود که صدها هزار بار در فضای مجازی دیده شود. این پاساژ اما دیروز بازهم با یک‌ آتش‌‌سوزی، نقل محافل خبری شد؛ اگرچه حریقی که رخ داد، آنقدر بزرگ نبود که دردسرآفرین شود اما به نوبه‌خود برای چندمین‌بار، زنگ خطر را برای ایمن‌سازی بناهای تجاری و اداری مرکز شهر تهران به صدا درآورد. پیشتر 8اسفند‌95، پس از کش‌و‌قوس‌های فراوان طبقه غیرمجاز هفتم غول علاءالدین با حکم قضایی تخریب شد؛ تقریبا 38روز پس از فاجعه پلاسکو. همزمان با این اتفاق، به مرور نام‌های دیگری از بناهای ناایمن خیابان جمهوری به گوش رسید؛ بناهایی که روزبه‌روز به تعدادشان افزوده می‌شد تا اینکه آمار نشان داد 40درصد بناهای تجاری این شاهراه تجاری تهران ناایمن هستند. بعدها مشخص شد که سازمان آتش‌نشانی برای همه آنها اخطاریه‌هایی را بنا به موارد لازم ارسال کرده است. به همین منظور برخی ایمن‌سازی را شروع کردند و برخی دیگر اما چشم‌شان را روی اخطاریه‌ها بسته نگه داشته و در برابر هشدارها، این گوش‌شان در شد و آن یکی دروازه. اما هرچه هست، هرازگاهی حریق در یکی از بناهای خیابان جمهوری رخ می‌دهد و هر آن ممکن است فاجعه‌ای در قواره پلاسکو  رقم خورد. به همین منظور ایمنی تعدادی از مجتمع‌های تجاری مهم خیابان جمهوری ازجمله آلومینیوم، علاءالدین، آزاد، کویتی‌ها، بهارستان، خانقاه، اروپا، نوشین، ، حکیم  اسلامی و علمیه که طی 2سال گذشته اخطاریه‌های مجدد ایمن‌سازی و حتی حکم‌های قضایی را دریافت کرده‌اند، پرداخته‌ایم.

غول علاءالدین، ایمن‌سازی نصفه و نیمه
آتش‌‌سوزی کوچک دیروز پاساژ علاءالدین خیلی سریع اطفا شد. در این بین، باید گفت که این پاساژ هنوز نتوانسته تمام آزمون‌های ایمنی را پاس کند. به‌گونه‌ای که اگرچه اتاق مانیتورینگ و سیستم‌های اعلام و اطفای حریق این مرکز تجاری به‌روز شده اما ریزدانگی و فشردگی مغازه‌ها، جدی نگرفتن ‌آموزش مغازه‌داران و غرفه‌داران، انبارداری غیراصولی به‌ویژه در طبقات زیر همکف، فرسودگی سیم‌کشی به‌خصوص در راه‌پله‌ها، بسته‌بودن بخش‌هایی از راه‌های فرار و امکان ورود دود درصورت آتش‌سوزی یک‌طبقه به طبقات ازجمله مشکلات علاءالدین به‌حساب می‌آید. با این حال دیوارهای بین مغازه‌ها ایمن شده و تا سقف امتداد پیدا کرده و سیستم رصد و مانیتورینگ اعلام حریق نصب شده است.

غول علاءالدین، ایمن‌سازی نصفه و نیمه
برخلاف آنچه برخی ‌رسانه‌ها اعلام می‌کنند، پاساژ آلومینیوم که به برادر پلاسکو مشهور است، طی 3سال اخیر، از حادثه برادر درس گرفته و تغییرات زیادی از نظر ایمن‌سازی داشته است. آلومینیوم   دارای کیوسک آتش‌‌نشانی شده و تمامی کسبه و مغازه‌داران آن، آموزش‌های ایمنی و مدیریت بحران دیده‌اند.  همچنین تعویض کابین و موتور آسانسورها، نصب سیستم‌های اعلام و اطفای حریق، سیستم رصد و سیگنالینگ مصرف برق و تقویت سازه‌ای و ایمن‌سازی سقف‌ها صورت گرفته است. با وجود این، کابل‌های برق در برخی ‌نقاط فرسوده و ناایمن است و به گفته کارشناسان، نمای خارجی بنا ایمنی لازم را ندارد.

 کویتی‌ها، ایمن شد اما از سکه افتاد
پاساژ کویتی‌ها چسبیده به ساختمان پلاسکو، نسبت به 3سال پیش تغییرات بزرگی داشته است. تعویض سیم‌کشی‌، تعویض سقفی که براساس حادثه پلاسکو آسیب دیده بود، پایدارسازی دیواره شرقی، نصب سیستم‌ اطفای حریق، تعویض و جانمایی تابلوی برق در طبقه منفی‌3، اجرای سیستم مانیتورینگ اعلام حریق، احیای باکس‌های آتش‌نشانی و بیمه کل ساختمان و مغازه‌ها ازجمله مواردی است که در کویتی‌ها صورت گرفته. با این حال، کرونا تا حدود زیادی بر کسب‌و‌کار مغازه‌دارها تأثیر گذاشته و حال و هوای سالیان گذشته در آن جریان ندارد.


آزاد؛ عجیب ناایمن است
پاساژ آزاد در محدوده سه‌راه جمهوری، به گفته کارشناسان آتش‌نشانی و بازدید‌های صورت‌گرفته یکی از نمونه‌های بناهای ناایمن شهر است. این پاساژ با 47سال قدمت و 150واحد تولیدی و فروش لباس عروس، آنقدر تغییر کرده که فقط می‌توان گفت تا الآن شانس با مغازه‌دارانش یار بوده که حادثه‌ای وحشتناک در آن رخ نداده است. طبق اسناد موجود در همشهری مالک 9سال پیش به‌صورت خلاف و با داشتن نصب یک‌سازه سبک به‌عنوان سقف، شروع به گودبرداری غیراصولی و احداث سازه‌های خطرناک کرده است. به این ترتیب زیرزمین منفی2 به‌صورت الحاقی ایجاد و در ضمن طبقه منفی یک نیز به 34واحد تجاری تغییر کاربری یافته است. بخشی از فضای میانی مغازه‌های طبقه همکف هم برداشته شده و از تیر کنار بالکن‌های طبقات اول، دوم و سوم برای اتصال اسکلت میانی و افزایش وسعت بالکن طبقات بالایی استفاده شده است.


حکیم‌اسلامی؛ مغازه‌‌داران باید مراقب باشند
در این پاساژ قدیمی در محدوده خیابان سعدی (چهارراه مخبرالدوله) موارد ایمن‌سازی بسیاری انجام شده است. رفع سدمعبر، بهسازی سقف، تعمیر سیستم‌‌های آتش‌نشانی، تعویض کابل‌های فرسوده برق، نصب سیستم مانیتورینگ و نصب کپسول‌های آتش‌نشانی ازجمله این موارد به شمار می‌رود. با این حال، به‌خاطر کاربری آن (توزیع چسب و منسوجات) مغازه‌داران باید به نکات ایمنی و سدمعبر اهمیت دهند چراکه بی‌دقتی می‌تواند در راهروهای باریک این پاساژ، به قیمت مرگ و زندگی تمام شود.


کمپانی؛ چرا و چگونه؟
اینکه چطور هیأت‌مدیره و مالکان یک‌بنای تجاری بزرگ مثل کمپانی، آن‌هم درست روبه‌روی پلاسکو، این حجم تغییر را در ساختمان ایجاد کنند، جای تعجب و سؤال دارد. به گزارش کارشناسان ایمنی و آتش‌نشانی ایجاد مغازه‌های جدید، احداث مغازه در راهروها، باریک‌بودن عرض معابر، سقف‌ و دیوارهای بدون پوشش، عدم‌نصب تجهیزات ایمنی مناسب ازجمله سیستم‌های اعلام و اطفای حریق، کابل‌های در معرض حریق و عملیات ساخت‌وساز غیراصولی این بنا را جزو یکی از پرخطرترین مراکز خیابان جمهوری قرار داده است. دراین پاساژ طی سال‌های اخیر تغییراتی  در طبقه منفی یک برای احداث مغازه‌های جدید به‌وجود آمده است. این طبقه پیش از این، کاربری پارکینگ داشته اما اکنون تجاری شده است. از سوی دیگر، در کل مجتمع آسانسور و پله‌های برقی نصب شده که یکی از نتایج این کار، باریک‌شدن مسیر تردد است. این بنا چندین‌بار دچار آتش‌سوزی جزئی شده است.

نوشین و علمیه؛ انبار باروت
پاساژ نوشین را می‌توان یک‌انبار باروت در چهارراه مخبرالدوله دانست. در این پاساژ اگرچه تغییراتی از نظر نصب کپسول‌های آتش‌نشانی و تعویض سیم‌کشی صورت گرفته، اما ساختمان به‌خاطر کاربری تولید و تعمیر کیف و کفش، پر است از مواد با اشتعال بالا. سدمعبر، نبود سیستم‌های اعلام و اطفای حریق مناسب و وجود دستگاه‌های خشک خطرناک ازجمله موارد ناایمن بنا به‌حساب می‌آید. پاساژ علمیه در خیابان جمهوری پیش از میدان بهارستان هم شباهت‌هایی از این نظر به نوشین دارد. فرسودگی، سیم‌کشی فرسوده و انبار غیراصولی اجناس از مشکلات این پاساژ قدیمی است.

برخی ‌پاساژهایی که طی یک‌سال اخیر اخطاریه گرفته‌اند
بنا به گزارش کارشناسان سازمان آتش‌نشانی تهران پاساژهای زیر در مرکز شهر و محدوده مناطق 11 و 12 همچنان در فهرست ناایمن‌ها قرار دارند:

  حافظ: خیابان جمهوری، تقاطع پل حافظ
  جمهوری: خیابان جمهوری، جنب کوچه کلانتری
  درخشان: خیابان امیرکبیر، کوچه اشراقی
  بازار بزرگ فردوسی: خیابان فردوسی، بالاتر از استانبول
  کمپانی: خیابان جمهوری، بعد از چهارراه استانبول
  رضوی: خیابان سعدی جنوبی
  درافشان: خیابان لاله‌زار، نبش منوچهری
  امیرکبیر: خیابان ایران، تقاطع گوته
  اتفاق: بازار عباس‌آباد، روبه‌روی حمال‌چال
  میرزا اسماعیل: بازار چهل‌تن
  مشیرخلوت: بازار بزرگ، جنب مسجد عزیزاله

خطر جدی همچنان علاءالدین را تهدید می‌کند

محمود قدیری، معاون حوزه پیشگیری و حفاظت از حریق سازمان آتش‌نشانی
واقعیت این است؛ تا زمانی که آتش نبینیم، متوجه خطر آن نمی‌شویم. واقعا خیلی‌هاآتش‌سوزی را جدی نمی‌گیرند و تا زمانی که چنین اتفاقی رخ ندهد، اقدامات لازم را انجام نمی‌دهند. در مورد آتش‌سوزی پاساژ علاءالدین هم همین است. پیش از اینکه حریق اتفاق بیفتد، خیلی کارها می‌شود انجام داد؛ فعالیت‌هایی که برای ایمن‌کردن ملک مناسب است و برخلاف تصور هزینه زیادی هم ندارد. سال‌ها قبل به پاساژ علاءالدین اعلام شد که استانداردهای لازم را رعایت کند و بخشی از آن نیز انجام شد. با این حال، این پاساژ شرایط مساعدی ندارد و در این مورد 2موضوع مطرح است؛ یکی ایمنی و دیگری ساختار. علاءالدین از نظر ایمنی یک بخش‌هایی از آن ایمن شده‌، ولی به لحاظ ساختار، ناایمن است. ما در آنجا با 300، 400نفر طرف هستیم که اقدامات لازم را رعایت نمی‌کنند و واقعیت این است که علاءالدین همیشه پتانسیل یک خطر جدی را دارد و آن‌را باید جدی بگیریم.