پناه به مخدر

سمیرا رحیمی ـ روزنامه‌نگار

آغاز محدودیت‌هایی که دولت‌های مختلف در جهان از اوایل سال 2020 به‌منظور مقابله با همه‌گیری کرونا به اجرا گذاشتند، الگوی معمول مصرف مواد‌مخدر در سراسر جهان را متحول ساخت. انسداد موقت مرزها، مسیرهای معمول قاچاق مواد‌مخدر از کشوری به کشوری دیگر را تغییر داد و همین تغییر منجر به کمبود مواد‌مخدر در خیابان‌ها شد. علاوه بر این کشورهای مختلف جهان مقررات سختگیرانه‌ای را به اجرا گذاشتند که براساس آن تمامی سازوکارهای تفریحاتی که معمولا بستر مصرف مواد‌مخدر بودند، تعطیل شوند. در مقابل از آنجا که مصرف مواد‌مخدر در چنین وضعیت انزوای اجتماعی و رکود، برای گروه‌هایی منطقی‌ترین جایگزین به‌نظر می‌آید، شیوه‌های مختلفی از مصرف مواد‌مخدر در میان مردم رواج بیشتری پیدا کرده است. برای مثال استفاده از مواد دارویی تقویت قدرت شناختی و مواد روانگردان افزایشی قابل توجه پیدا کرده است. علاوه بر این انزوای اجتماعی و محدودیت دسترسی به مراکز ترک اعتیاد فشارهای روانی فزاینده‌ای بر افراد وارد کرده است، به‌طوری که افراد معتاد را به سمت استفاده از روانگردان‌ها سوق داده و این مواد نیز عموما از مسیر فروشگاه‌های آنلاین غیرقانونی تهیه می‌شود.
براساس مقاله‌ای که توسط محققان دانشگاه هرتفوردشایر بریتانیا منتشر شده است، محدودیت‌های اقتصادی و اجتماعی ناشی از همه‌گیری کرونا درحال حاضرتأثیر مخرب خود را به جهان نشان داده است. مردم نگران از سلامت و سرنوشت کاری خود، تحت‌تأثیر همین تحولات، ترس و اضطراب بالایی را تجربه کرده‌اند و مجبور به تن دادن به سبک زندگی‌ای شده‌اند که آشنایی با آن ندارند؛ به‌ویژه وضعیت افرادی که پیش از همه‌گیری کرونا با اختلالات روانی درگیر بوده‌اند نیز رو به وخامت گذاشته است. این وضعیت می‌تواند باعث شود افراد بیشتری به سوی رفتارهای غیرسالم مانند استفاده از مواد‌مخدر جذب شوند و درعین حال می‌تواند برای قاچاقچیان و فروشندگان این مواد نیز فرصتی طلایی برای جذب مشتری‌های بیشتر باشد. با اینهمه همه‌گیری آنطور که انتظار می‎رفت راه را برای رونق این کسب‌وکار غیرقانونی و مخرب هموار نکرد. در عوض فاصله‌گذاری اجتماعی منجر به کاهش قاچاق مواد‌مخدر در کف خیابان‌ها شد و بیشتر مصرف‌کنندگان را به سوی بازارهای آنلاین غیرقانونی در شبکه‌های تاریک و شبکه‌های پیام‌رسان سوق داد. علاوه بر این، کمبود مواد‌مخدر کلاسیک در کنار غیرممکن بودن دسترسی به آن به‌دلیل وضع مقررات سختگیرانه عبورومرور در بیشتر کشورهای جهان، ممکن است معتادان را وادار به سوءاستفاده از داروهای رایج تقویتی یا درمانی مانند بنزودیازپین کرده باشد.

گزارش سازمان ملل متحد
براساس گزارش سال 2020 دفتر مقابله با مواد‌مخدر و جرائم سازمان ملل متحد، اگرچه هنوز ابعاد دقیق تأثیر همه‌گیری کووید-19 بر تامین و مصرف مواد‌مخدر در جهان مشخص نشده است، آنچه مشخص است این که محدودیت‌های تردد و بسته‌شدن مرزها منجر به کمبود مواد‌مخدر خیابانی، کاهش خلوص این مواد و افزایش قیمت آنها شده است. همزمان انتظار می‌رود افزایش بیکاری وکاهش فرصت‌های کاری به شکلی نامتناسب بر قشر فقیر جوامع اثر بگذارد و آنها را با هدف درآمدزایی و نجات از رکود جهانی، بیشتر در معرض استفاده، قاچاق و کشت مواد‌مخدر قرار دهد. براساس این گزارش، همه‌گیری کووید-19 همزمان با برانگیختن قاچاقچیان برای یافتن مسیرها و تکنیک‌های جدید، ممکن است فعالیت‌های بدخواهانه تولید‌کنندگان و قاچاقچیان مواد‌مخدر در شبکه‌های تاریک و ارسال مواد از طریق پست را افزایش داده باشد. همچنین از آنجا که همه‌گیری کرونا منجر به کاهش شدید مواد‌مخدر و دشواری دسترسی به انواع رایج آن شده است، ممکن است افراد بیشتر از همیشه به‌دنبال مواد از پیش آماده مانند الکل و انواع آرامبخش‌های قوی باشند یا برای دریافت مواد‌مخدر از تکنیک‌های پرخطر مانند تزریق وریدی استفاده کنند. همچنین گفته می‌شود استفاده مکرر از ماری‌جوانا که البته در بعضی از کشورها و ایالت‌های آمریکا استفاده از آن قانونی اعلام شده ‌است، با آغاز همه‌گیری رو به افزایش گذاشته و همزمان محصولات پرقدرت‌تر به وفور در بعضی از بازارها در دسترس قرار گرفته‌اند. براساس داده‌های به‌دست آمده از 69کشور جهان در بازه زمانی 2014 تا 2018، ماری‌جوانا عامل اصلی بیش از نیمی از جرائم مرتبط با مواد‌مخدر به شمار می‌رود. از این‌رو دور از انتظار نیست که همه‌‌گیری کرونا منجر به افزایش این اعداد و ارقام شده باشد. در بخشی دیگر از این گزارش به کمبود تعداد زیادی از انواع مواد‌مخدر خیابانی و افزایش قیمت شدید آنها در بازارهای سیاه و کاهش خلوص مواد اشاره شده است. علاوه بر این تغییر نوع مواد‌مخدر به‌دلیل عدم‌دسترسی به مواد سابق نیز در میان افراد معتاد مشاهده شده است. برای مثال افرادی که تا پیش از همه‌گیری، معتاد به هروئین بودند اکنون به مخدرهای مصنوعی روی آورده‌اند و تعداد زیادی از افراد به‌دنبال استفاده از انواع داروهای مخدر هستند.
از آنجا که مخدرهای مصنوعی مانند متامفتامین‌ها معمولا از مسیرهای هوایی قاچاق می‌شوند، بسته‌شدن مرزهای هوایی و توقف پروازها تأثیری مستقیم بر روند قاچاق این مواد گذاشت. از سوی دیگر روند قاچاق کوکائین که معمولا از مسیرهای دریایی انجام می‌شود همچنان و در طول دوران همه‌گیری ادامه دارد و مصادره بار هروئین در اقیانوس هند نشان از آن دارد که همه‌گیری تا چه اندازه بر تجارت این مخدر تأثیرگذار بوده است، زیرا این ماده که سابقا از مسیرهای زمینی قاچاق می‌شد، ‌اکنون در مسیرهای دریایی کشف می‌شود. براساس گزارش سازمان ملل، کشورهای زیادی پس از آغاز همه‌گیری از کمبود مواد‌مخدر در سطح خرده‌فروشی خبر داده‌اند و این کمبود می‌تواند باعث ایجاد الگوهای رفتاری پرخطری در میان مصرف‌کنندگان و معتادان شود. برای مثال کمبود هروئین در اروپا، جنوب غرب آسیا و آمریکای شمالی ممکن است به گرایش افراد به استفاده از مواد مضرتر و کشنده منجر شود یا ممکن است افراد به استفاده از فنتانیل- نوعی شبه‌مورفین به‌شدت قوی- روی بیاورند. همچنین کمبود مواد‌مخدر منجر به افزایش معتادان تزریقی که لوازم مورد نیاز خود را  به‌صورت اشتراکی استفاده می‌کنند شده است؛ الگوی پرخطری که می‌تواند آمار شیوع ایدز، هپاتیت سی و حتی کووید-19را افزایش دهد. افزایش گرایش به مواد‌مخدر تزریقی همچنین ممکن است خطر اوردوز را در میان افراد افزایش دهد. در این گزارش همچنین به مختل شدن روند تولید مواد‌مخدر اشاره شده است. برای مثال گفته می‌شود استان‌های غربی و جنوبی افغانستان که یکی از مراکز تولید تریاک جهان است، به‌دلیل بسته بودن مرزها با پاکستان با کمبود نیرو برای جمع‌آوری شیره خشخاش مواجه شده‌اند. کمبود سوخت در کلمبیا نیز تحت‌تأثیر همه‌گیری کرونا منجر به مختل‌شدن روند تولید کوکائین شده‌است، اما همزمان در بولیوی، محدودیت دسترسی و نظارت مقامات دولتی به مراکز کشت کوکائین می‌تواند به افزایش تولید این ماده منجر شده باشد. از سوی دیگر کاهش قیمت کوکائین در پرو خبر از کاهش فرصت‌های قاچاق این ماده را می‌دهد و اگرچه این روند ممکن است به‌صورت کوتاه‌مدت منجر به ناامیدی تعدادی از تولید‌کنندگان کوکائین در جهان شود، تشدید بحران اقتصادی ناشی از همه‌گیری ممکن است کشاورزان بیشتری را در کشورهای تولید‌کننده کوکائین به کشت گیاه کوکائین تشویق کند.