رمزگشایی از نوسانات ارزی

با وجود چند روز نزول تحت‌تأثیر انتخابات آمریکا، قیمت هر دلار آمریکا دیروز دوباره با رشد مواجه شد. این در حالی است که برخی کارشناسان انتظار داشتند قیمت هر دلار آمریکا تا محدوده 22هزار تومان نزول کند. بررسی‌ها نشان می‌دهد مقاومت دلار در برابر نزول بیشتر، ریشه اقتصادی دارد و بخش عمده آن مربوط به ناترازی ارزی و غلبه تقاضا بر عرضه است.
به گزارش همشهری، برخلاف آنچه انتظار می‌رفت، قیمت دلار فقط مدت کوتاهی پس از مشخص شدن نتایج انتخابات آمریکا و پیروزی بایدن نزول کرد و ظرف 2روزگذشته دوباره شیب قیمت دلار صعودی شده است؛ به‌طوری که در دادوستد‌های روز گذشته قیمت هر دلار آمریکا پس از آنکه تا محدوده 24هزار تومان در روز شنبه نزول کرده بود، دوباره به محدوده 27هزار تومان در مبادلات دیروز بازگشت. علت چیست؟ به‌زعم کارشناسان علت رشد دوباره قیمت دلار، غلبه تقاضا بر عرضه است و نتیجه انتخابات آمریکا صرفا می‌تواند اثر روانی و زودگذر داشته باشد.
به‌زعم تحلیلگران ریشه رشد دوباره قیمت دلار در ناترازی منابع و مصارف ارزی است؛ به‌طوری که حجم درآمد‌های ارزی ایران که رقمی حدود 40میلیارد دلار است، متناسب با میزان تقاضا برای دلار نیست؛ در نتیجه قیمت دلار تحت‌تأثیر نظام عرضه و تقاضا که میزان عرضه کمتر از تقاضاست به لحاظ عوامل اقتصادی، نمی‌تواند بیش از این کاهش یابد؛ مگر اینکه گشایش سیاسی اتفاق بیفتد، تحریم‌ها رفع شود و ایران بتواند از طریق افزایش تجارت خارجی و همینطور فروش نفت درآمد‌های ارزی‌اش را افزایش دهد. در غیر این صورت نزول دلار، تحت‌تأثیر عوامل سیاسی یعنی پیروزی جو بایدن در انتخابات آمریکا، سطحی و‌ گذراست.

نامتعادل بودن عرضه و تقاضا
حسین سلیمی، رئیس اتاق مشترک ایران و افغانستان در این‌باره به همشهری می‌گوید: صادرات ما روزبه‌روز کاهش پیدا کرده است؛ در نتیجه مقدار درآمدهای ارزی کشور و همین‌طور ارزی که وارد کشور می‌شد نیز کاهش پیدا کرده است و حتی ارز‌های حاصل از صادرات نیز بعضا به سختی و با مشکلات بسیار زیادی وارد کشور می‌شود؛ در نتیجه ما هم‌اکنون با کسری در تامین ارز مواجه هستیم. او ادامه داد: در شرایطی که درآمد‌های نفتی کشور کاهش پیدا کرده است منابع ارزی کشور باید از طریق صادرات غیرنفتی تامین شود تا بتواند کفاف تامین کالاهای اساسی و همینطور واردات مواداولیه را بدهد، اما منابع ارزی موجود هم‌اکنون مطابق با نیاز‌های ارزی کشور نیست. او افزود: هم‌اکنون ما چیزی حدود 50میلیارد دلار نیاز ارزی در کشور داریم؛ درحالی‌که کل صادرات ما رقمی حدود 40میلیارد دلار است که این ارز نیز به‌صورت آنی وارد کشور نمی‌شود، بلکه با تأخیر چندماهه وارد کشور می‌شود؛ بنابر این بازار را با نیاز ارزی مواجه می‌کند. محمد نوربخش، یک کارشناس بازار سرمایه هم ریشه عدم‌تعادل در عرضه و تقاضای ارز را بیشتر تشریح می‌کند و می‌گوید: عرضه ارز در ایران متاثر از صادرات نفتی و غیرنفتی است. به‌دلیل تحریم‌ها درآمد‌های نفتی ایران کاهش یافته؛ در نتیجه باید بخش اصلی عرضه ارز از طریق درآمدهای غیرنفتی تأمین شود. هم‌اکنون میزان صادرات غیرنفتی ایران 40میلیارد دلار و حجم کل واردات با احتساب واردات رسمی، غیررسمی و خالص واردات خدمات معادل 55میلیارد دلار است؛ یعنی میزان تقاضای ارزی کشور، سالانه بیش از 15میلیارد دلار از میزان عرضه ارز بیشتر است. او می‌افزاید: اگر تحریم‌ها تحت هر شرایطی ادامه پیدا کند، بازار ارز در ایران با مشکلات زیادی مواجه می‌شود و قیمت ارز افزایش خواهد یافت و متأسفانه بازار ارز غیرقابل کنترل خواهد شد؛ زیرا میزان عرضه و تقاضای ارز با هم تناسب ندارد.
مهدی کرامت‌فر، یک کارشناس اقتصادی هم در یادداشتی در ایبنا درباره میزان عرضه و تقاضای ارز و میزان منابع و مصارف ارزی که کشور دارد، می‌نویسد: در مورد چشم‌انداز شرایط بازار ارز در نیمه دوم سال به‌نظر می‌رسد که از نظر عرضه و تقاضای مصرفی ارز، در نیمه دوم سال شرایط تغییر چندانی نداشته باشد و همچنان کسری تراز تجارت خارجی برقرار باشد و از این ناحیه فشار بر قیمت ارز باقی بماند. البته گشایش‌های تدریجی در شرایط تجارت خارجی و سازگاری بیشتر کشورها با شرایط بیماری کرونا احتمالا موجب بهبود شرایط خارجی نسبت به نیمه اول سال خواهد شد، اما رسیدن به سطوح نرمال برای سال‌جاری دور از انتظار خواهد بود. او درباره میزان عرضه ارز می‌گوید: از ابتدای سال تا پایان مردادماه حدود ۵. ۱ میلیارد دلار ارز در سامانه نیما عرضه شده است که این رقم نسبت به 5ماهه ابتدای سال قبل کاهشی حدود ۲۷ درصد را نشان می‌دهد. کاهش عرضه ارز در ماه‌های اخیر از یکسو ناشی از کاهش میزان صادرات است که به‌دلیل محدودیت‌های ناشی از کرونا رقم خورده به شکلی که مجموع ارزش صادرات غیرنفتی کشور در 5‌ماهه ابتدای سال براساس آمار گمرک حدود ۳۹درصد کمتر از سال گذشته بوده و از سوی دیگر به‌دلیل کاهش تمایل صادرکنندگان به بازگشت ارز حاصل از صادرات به کشور و عرضه آن در سامانه نیما بوده است. او می‌افزاید: لازم به ذکر است که کاهش درآمدهای حاصل از صادرات نفت (به‌دلیل کاهش قیمت و مقدار فروش) نیز از عوامل مهم کاهش عرضه ارز بوده که البته آمار آن در اختیار نیست. کرامت‌فر درباره تقاضای مصرفی ارز در داخل کشور توضیح می‌دهد: تقاضای مصرفی ارز به‌صورت نسبی کاهش کمتری داشته است؛ هرچند که میزان واردات نیز در 5ماهه ابتدای سال از شرایط و محدودیت‌های مرزی ناشی از کرونا متاثر شده و کاهش یافته، اما میزان کاهش واردات تنها ۲۲درصد و بسیار کمتر از میزان کاهش صادرات بوده است.
او می‌افزاید: به این ترتیب، تراز تجاری گمرکی (غیرنفتی) کشور در 5ماهه ابتدای سال به رقم منفی ۲. ۸ میلیارد دلار رسیده و این در حالی است که طی دوره مشابه سال قبل تراز تجاری معادل مثبت ۰. ۱ میلیارد دلار بوده است. نتیجه این شرایط، مازاد محسوس تقاضای مصرفی ارز نسبت به عرضه بوده که خود را در افزایش قیمت نشان داده است.