تئاتر
تجربه‌های نو در زبان و مضمون
150شب اجرای حالت چطوره مش‌رحیم و گلدونه خانم
مهرداد رهسپار
بنا به گزارشهایی که وزارت فرهنگ و هنر از تولیدات فرهنگی و هنری در پایان هر سال منتشر میکرد، نمایشهای «گلدونه خانم» و «حالت چطوره مش‌رحیم» از اسماعیل خلج، 150شب در سالن صدنفره کارگاه نمایش اجرا شد. این نمایش برخلاف سایر نمایشهای کارگاه بر مسیر تئاتر تجربی راهی تازه گشود. شاید عنوان تئاتر تجربی به نمایشنامه‌های اسماعیل خلج در نگاه اول کمی عجیب به‌نظرآید اما با واکاوی معنای آن میتوان برای این دو نمایش جایگاهی دیگر در تئاتر ایران درنظر گرفت؛ به این اعتبار که اگر تئاتر تجربی تا پیش از این بر تجربه‌های اجرایی آربی آوانسیان از متنهای پیچیده عباس نعلبندیان استوار بود و تجربه و تئاتر مبتنی بر شهود تجربی، صرفا در تئاتر آزمایشگاهی گرتفسکی معنا داشت، اکنون با موفقیت این دو نمایشنامه از خلج، تجربهای تازه در تئاتر ایران به سرانجام رسیده بود. اما تجربه تازه اسماعیل خلج چه بود؟ او زبان تازهای را در نمایشنامهنویسی فارسی به‌کار گرفت که پیش از این سابقه نداشت، او نوعی از زبان مدرن مبتنی بر بازی کلمات را با گفتارهای زبان روزمره ـ به قول خودش ـ ته شهری درآمیخت. حاصل این آمیختگی، جلب توجه مخاطبان تازهای برای کارگاه نمایش بود. با اجراهای اسماعیل خلج، کارگاه نمایش معنای خود را دقیقتر به مخاطبان آن سال‌ها تفهیم کرد. کارگاه نمایش نیز جایی برای تجربیات تازه شد؛ کارگاهی برای ساختن زبان تازه، فضای تازه و مضامینی تازه در نمایشنامهنویسی ایران. بنابراین میتوان تئاتر اسماعیل خلج را دست‌کم در این سال‌های آغاز فعالیتش مسیری تازه در تئاتر تجربی ایران دانست. تئاتری که میخواست از تکرار و تقلید فاصله گیرد. موفقیت این دو نمایش در سال1350موجب شد تا در ششمین جشن هنر شیراز بار دیگر اجرا شود.
