۱۰۰ هزار نفری برای ۹۰ هزار نفر

  فرزانه ابراهیم‌زاده 

24مهر 1350درست در زمانی که برج سفید‌رنگ یادمان جشن‌های 2500ساله داشت برای افتتاح رسمی آماده می‌شد، درهای بزرگ‌ترین ورزشگاهی که تا آن روز در خاورمیانه ساخته شده بود روی مردم باز شدند؛ ورزشگاهی که بعد از گذشت 49سال هنوز یکی از بزرگ‌ترین ورزشگاه‌های منطقه است؛ « استادیوم آزادی».
داستان ساخت استادیومی با گنجایش 100هزار نفر تماشاچی فوتبال البته ربطی به جشن‌های 2500ساله نداشت و بازگشایی‌اش همزمان با این جشن‌ها به نوعی فرمایشی بود؛ چرا که درهای این استادیوم در 10شهریور 1353همزمان با آغاز بازی‌های آسیایی تهران روی مردم باز شد؛ بازی‌هایی که دلیل ساخت این استادیوم بود.
بازی‌های آسیایی با شعار «همیشه به پیش» در سال 1951میلادی در دهلی‌نو پایتخت هند افتتاح شد. براساس تصمیم‌گیری کنفدراسیون آسیایی، قرار بود هفتمین دوره این بازی‌ها در سپتامبر 1974(شهریور 53) در تهران برگزار شود. اما مهم‌ترین استادیوم شهر یعنی امجدیه توانایی برگزاری این بازی‌‌ها را نداشت. این باعث شد تا به مناسبت این بازی‌ها استادیومی بزرگ در تهران ساخته شود. مناقصه ساخت این استادیوم را مهندس‌عبدالعزیز فرمانفرماییان و شرکت آرمه برنده شد و فرمانفرماییان خود شخصا طراحی این استادیوم را انجام داد. عبدالعزیز فرمانفرماییان، پسر عبدالحسین فرمانفرما و بتول احشمی و برادر تنی مریم فیروز بود. او که در رشته معماری در دانشگاه بوزار پاریس تحصیل‌کرده بود بخشی از خانه پدری را تبدیل به آتلیه کرد اما بعد از مرگ پدر همراه با ساخت بیمارستان هزارتختخوابی (بیمارستان امام خمینی فعلی) همراه نورالدین‌کیانوری که بعدها شوهر خواهرش شد، ساخت استادیوم آزادی را آغاز کرد. فرمانفرماییان در دهه40 با راه‌اندازی شرکت آرمه در مناقصه‌های مهمی شرکت کرد و توانست بناهای بزرگی را طراحی و بسازد.
از آنجا که فرمانفرماییان همراه ویکتور گروئن طرح جامع شهر تهران را تدوین کرده بود برای ساخت یک ورزشگاه بزرگ در غرب تهران محلی را پیش‌بینی کرد. زمین مناسبی در فاصله 20کیلومتری تهران به وسعت 460هکتار در کنار بزرگراه تازه درحال ساخت کرج انتخاب شد و فرمانفرماییان کارهای مناقصه ساخت بخش‌های مختلف این استادیوم را از سال1349 آغاز کرد.
ایده ساخت این استادیوم را فرمانفرماییان پیش از این از استادیوم مکزیکوسیتی گرفت. او که در اوایل دهه 60میلادی به مکزیک رفته بود با دیدن این استادیوم تصمیم گرفت اگر روزی قرار باشد استادیومی در تهران بسازد از الگوی این استادیوم بهره بگیرد؛ استادیومی که شبیه کوهی آتشفشان در حال فوران بود. ساخت این استادیوم آتشفشانی درست در نقطه مقابل آتشفشان خاموش تهران یعنی دماوند قرار می‌گرفت. اما مهم‌ترین مشکل ساخت این استادیوم بودجه 80میلیون تومانی و زمان کم یعنی 17‌ماه بود که در اختیار فرمانفرماییان قرار داشت. برای همین تصمیم گرفتند به جای به‌کارگیری بتن در استخوان‌بندی بنا از خاک فشرده استفاده کنند. خاکبرداری این مجموعه به علی‌رضا رادپی‌ سپرده شد.
از مجموع 460‌هکتار مساحت کل این مجموعه را 145هکتار جنگل، 45‌هکتار چمن تزئینی، 7‌هکتار چمن مصنوعی و 400هزار‌مترمربع ساختمان‌های اداری تشکیل می‌دهد. ساخت استخر را هم به پیمانکار طراح المپیک مونیخ دادند. این ورزشگاه در زمان ساخت چهارمین استادیوم بزرگ دنیا بود. اما براساس حساب و کتاب‌های انجام‌شده در طبقه اول این استادیوم 35هزار و در طبقه دوم 55هزار صندلی برای نشستن و 10هزار نفر برای ایستادن جا هست و 90هزار نفر گنجایش دارد.
دور تا دور زمین چمن ورزشگاه پیست دوومیدانی است. ورزشگاه با 4 برج نوری بعد از غروب آفتاب روشن می‌شود و اسکوربورد آن در ابعاد 507در 20متر طراحی شده است. بیشترین دید تماشاگر از مرکز زمین در جهت‌های شمال و جنوب 136متر و در جهت شرق به غرب 126متر است. افتتاح اولیه این ورزشگاه در سال 50همزمان با جشن‌های 2500ساله به‌طور موقت و برای برگزاری مراسم نیایش جشن‌ها برگزار شد. استادیوم 100هزار نفری میزبان بازی‌های آسیایی تهران در سال 53بود و مقررشد برای المپیک تهران که قرار بود در دهه80 میلادی برگزار شود آماده شود که به‌خاطر وقوع انقلاب اسلامی، برگزاری المپیک در تهران کنسل شد. این ورزشگاه در ابتدا تنها برای بازی‌های ملی استفاده می‌شد، اما از سال 60به‌عنوان ورزشگاه اصلی تهران برای بازی‌های فوتبال دو تیم مهم پایتخت (پرسپولیس و استقلال) مورد استفاده قرار گرفت. این ورزشگاه هنوز یکی از بزرگ‌ترین استادیوم‌های ایران است.