تعبیر خواب کورش

  مرتضی برکتی همدانی   

«کورش آسوده بخواب که ما بیداریم... » این جمله‌ای بود که محمد رضاشاه در پاسارگاد، جایی که منسوب به مقبره کورش است خطاب به او گفت. 20مهر 1350شمسی، 30سال بعد از پادشاهی‌اش، او جشنی به پا کرد که به گمانش عظمت سلطنت خود را به رخ تاریخ پادشاهی ایران می‌کشید. جایی که او با یک رجعت تاریخی خود را احیا‌کننده حیات پادشاهی ایران می‌دانست کمی آن‌سوتر از حاشیه شهر شیراز بود. جایی که خانه‌های مخروبه و حلبی‌آباد‌ها به شهر تکیه داده بود را دیوار کشیده بودند تا سران کشورهایی که به جشن دعوت شده بودند، منظره‌ای غیر از آنچه طراحان جشن در چادرهای بزرگ و مراسم رسمی و شام مجلل ترتیب داده بودند را نبینند.
برگزاری جشن‌های 2500ساله در سال‌های پایانی دهه30شمسی مطرح شد. بر اساس اسناد موجود این جشن قرار بود در ابتدای دهه40شمسی برگزار شود اما آمدن و رفتن دولت‌های متعدد، نداشتن بودجه کافی برای برگزاری جشنی مجلل و درگیری شاه با اصلاحاتش و حضور مخالفان جدی از میان رجال نسل اول دوره پهلوی، مانع برگزاری این جشن‌ها شد تا اینکه بعد از تاج‌گذاری شاه و وزارت دربار اسدالله علم این مسئله به‌صورتی جدی در دستورکار قرار‌گرفت. از اول قرار بود جشن در فارس و تخت‌جمشید برگزار‌شود و از این‌رو پیشنهادهای متعددی از سوی برخی مورخان برای نمادسازی‌هایی از عصر ایران‌باستان به سوی استانداری فارس و کمیته برگزاری جشن‌ها سرازیر شد.
در نهایت با توجه به نبود زیرساخت‌ها برای پذیرایی از مهمانان که از سران کشورها و دولت‌های مختلف بودند، قرار شد خیمه‌ها و چادرهای بزرگی برای این کار آماده شود. شهرکی موقت از چادرها و زیرساخت‌های جانبی از وسایل برای چادرها آماده شد. در مستندی که بعدها در این مورد ساخته شد، گفته می‌شود که بسیاری از دعوت‌شدگان به جشن برخی از وسایل این چادرها را بعد از اقامت چندروزه با خود برده‌اند که در نوع خودش بسیار جالب‌توجه بود که رئیس دولت یا همراهانش وسایل اتاق را بدزدند.
از سوی دیگر نوع آماده‌سازی‌ مراسم، آن را تبدیل به یک جشن بسیار پرخرج کرد و بسیاری از روزنامه‌های خارجی برگزاری بی‌مورد آن را مورد‌انتقاد قراردادند. شاید به همین دلیل بود که برخی از روسای دولت‌ها ترجیح دادند که در مراسم حضور نیابند و معاون خود را بفرستند. در نهایت 20پادشاه و امیر، 5شهبانو، 21شاهزاده، 16رئیس‌جمهور، 3نخست‌وزیر، 4معاون رئیس‌جمهور و 69وزیرخارجه در مراسم شرکت کردند. مهم‌ترین غایب مراسم نیکسون، رئیس‌جمهور آمریکا و بزرگ‌ترین متحد شاه بود که معاونش را به تهران فرستاد. از بریتانیا هم خود ملکه الیزابت نیامد اما فیلیپ، همسرش را به جشن فرستاد.
با گذشت سال‌ها هنوز هزینه‌های جشن به‌عنوان یک مسئله مهم و انتقادی در برگزاری این مراسم مورد‌توجه است، به‌صورتی که عددهای مختلفی برای آن بیان‌می‌کنند. برخی کل هزینه‌ای که برای جشن شده است را 22میلیون دلار ارزیابی کرده‌اند. طرفداران ایده برگزاری این جشن عنوان می‌کنند که نیمی از هزینه‌ها توسط بخش‌خصوصی و صاحبان صنایع پرداخت شده‌است. عبدالرضا انصاری، که مسئول مستقیم برگزاری جشن بود این مسئله را بدون ارائه سندی بیان می‌کند. ژان لوروریه روزنامه‌نگار فرانسوی که در این مورد گزارش‌های متعددی نوشته است، کل هزینه‌ها اعم از پروژه‌های زیرساختی مثل فرودگاه شیراز و برگزاری جشن را عددی در حدود 500میلیون‌دلار برآورده کرده است. ویلیام شوکراس، نویسنده کتاب معروف آخرین سفر شاه که به دلایل سقوط محمدرضاشاه پرداخته است هزینه جشن‌های 2500ساله را، 300میلیون دلار عنوان می‌کند. جنجالی‌ترین بخش جشن، شامی بود که خوراک‌هایش در رستوران گران‌قیمت ماکسیم در پاریس طبخ و با هواپیما به شیراز فرستاده شد.
شاید تصویری که از جشن‌های 2500ساله در ذهن مردم مانده، رژه‌ای باشد که سربازان سلسله‌های پادشاهی ایران در برابر مهمانان با ساز و برگ و لباس‌های و گریم‌های همان دوران رفتند. در میانه رژه بادی تند برخاست و مهمانان که زیر نور آفتاب بودند را به‌شدت اذیت کرد.
جشن‌های 2500ساله، عبور محمدرضاشاه از دیکتاتوری دهه40 به استبداد بود. جایی در میانه تاریخ که او با لحنی خاص گفت «کورش آسوده بخواب که ما بیداریم... » بعدها در گزارش‌های متعدد ساواک عنوان شد که این جمله به طنزی عمومی نزد مردم تبدیل شده است.