سوخت ایرانی رسید!

نورا عباسی ـ روزنامه‌نگار

لنج‌های پاکستانی ماشین‌های سنگین، شوتی‌ها و... هر یک مسیری را برای قاچاق سوخت از ایران به کشورهای همسایه انتخاب کرده‌اند؛ مسیرهایی که در دهه‌های اخیر به یک دغدغه اصلی در حوزه مبارزه با قاچاق تبدیل شده و اقداماتی همچون گران‌شدن سوخت و مقابله با قاچاقچیان نیز نتوانسته است سرعت قاچاق سوخت را کم کند. چندی پیش بود که یک فروند لنج بزرگ پاکستانی با ظرفیت بارگیری نیم‌میلیون لیتر سوخت به‌صورت غیرقانونی وارد مرزهای آبی ایران در استان هرمزگان شد تا گازوئیل را به پاکستان قاچاق کند؛ هر چند این لنج پاکستانی از جانب پایگاه دریایی جاسک توقیف شد اما بدون شک در همان زمان سوخت‌های قاچاق از مسیرهای دیگری خود را به‌دست همسایه‌های ایران رساندند.

سوغات قاچاق برای همسایه‌ها
تفاوت قیمت بنزین و گازوئیل در ایران با کشورهایی همچون عراق، افغانستان، پاکستان و... موجب شده است تا قاچاق سوخت، گزینه مناسبی برای به‌دست‌آوردن یک درآمد پر‌سود باشد و به این ترتیب در مرزهای شرق، غرب و جنوب کشور شاهد تردد مداوم قاچاقچیان سوخت هستیم. از استان‌های شرقی به کشورهای افغانستان و پاکستان، از مرزهای غربی به کردستان عراق و مناطق شمالی این کشور و همچنین وجود لنگرگاه‌های غیرمجاز در مرزهای جنوبی نیز موجب شده است تا سوخت از هرمزگان به کشورهای دیگر قاچاق شود. پاکستان یکی از مراکز اصلی قاچاق سوخت ایرانی است و براساس اطلاعات موجود باید گفت که بلوچستان، سند، پنجاب و ایالت مرزی شمال غربی در قامت مشتریان اصلی سوخت‌های قاچاق نقش‌آفرینی می‌کنند.
براساس گزارش روزنامه دنیای پاکستان باید بگوییم که شهر کراچی مرکز ایالت سِند در جنوب پاکستان یکی از چند نقطه اصلی ارسال و پخش سوخت قاچاق ایرانی به سایر مناطق این کشور به‌شمار می‌رود؛ جایی که به گفته رسانه‌های محلی، انبارهای متعدد اما مخفی برای دریافت سوخت قاچاق ایرانی و فروش غیرقانونی آن با قیمت ارزان‌تر وجود دارد. قاچاق سوخت به پاکستان همواره در مرکز توجه رسانه‌های این کشور قرار دارد. روزنامه پاکستانی «امت» در رابطه با شیوه‌های قاچاق سوخت به این کشور توضیح داده بود: «در گذشته از تانکرهای نفتی و اتوبوس‌های مسافربری برای انتقال سوخت ایرانی از ایالت بلوچستان به شهرهای کراچی و جیکب‌آباد در ایالت سِند استفاده می‌شد و میزان آن به ۲۰۰ هزار لیتر در روز رسیده بود اما اخیراً با رصد بیشتر آژانس‌های بازرسی و انتظامی، قاچاقچیان با استفاده از خودروهای سواری و کامیون‌های ویژه حمل سنگ اقدام به قاچاق سوخت می‌کنند».
در این میان نباید فراموش کرد که بیشترین درگیری با موضوع قاچاق مربوط به مرزهای شرقی یعنی مرز سیستان و مرز بلوچستان است. به این ترتیب شهرستان مرزی سراوان، سرباز و چابهار در مرز بلوچستان مسیر قاچاق سوخت به پاکستان هستند و مرز سیستان نیز راه عبور سوخت‌های قاچاق به افغانستان را مهیا می‌کنند.

چند لیتر سوخت قاچاق می‌شود؟
آمارهای مختلفی از قاچاق سوخت در ایران وجود دارد و به شکل دقیق نمی‌توان گفت که چه میزان سوخت از مرزهای مختلف کشور خارج می‌شوند.
مهرماه سال گذشته، پایگاه اطلاع‌رسانی دولت میزان قاچاق سوخت (اعم از بنزین و گازوئیل) به خارج از کشور را ۲۰ تا ۴۰ میلیون لیتر در روز اعلام کرد و از سوی دیگر در آبان 98نیز معاون پیشگیری ستاد مبارزه با قاچاق کالا و ارز از قاچاق روزانه ۱۰ تا ۱۳ میلیون لیتر سوخت در 3‌ماه منتهی به آبان آن سال خبر داد و گفت که براین اساس حدود ۳میلیارد لیتر سوخت از کشور قاچاق شده است. 
اگر بخواهیم در این میان نیم‌نگاهی  به‌ضرر مالی قاچاق سوخت داشته باشیم باید به صحبت‌های علی مویدی خرم‌آبادی، رئیس ستاد مبارزه با قاچاق کالا و ارز تکیه کنیم که در سال97 گفته بود: «از سال۹۲ تاکنون ۷میلیارد دلار سرمایه کشور در قالب قاچاق سوخت از کشور خارج شده و فقط در سال۹۵ حدود ۵۰۰ میلیون دلار قاچاق سوخت انجام شده است».

سهمیه‌بندی و افزایش قیمت، مانع قاچاق سوخت شد؟
بسیاری بر این گمان بودند که با اقداماتی همچون سهمیه‌بندی بنزین و افزایش قیمت، سدی در برابر قاچاق سوخت علم می‌کنند اما گذشت زمان نشان داد که این اقدامات تأثیری بر معادلات پیچیده قاچاق سوخت ندارند. «ما روزانه یک‌میلیون لیتر قاچاق در بنزین داریم که پس از سهمیه‌بندی بنزین نزدیک به 10تا 15درصد کاهش پیدا کرده که رقم آن خیلی ناچیز بود و 100هزار تا 150هزار لیتر کاهش پیدا کرده است. افزایش نرخ بنزین در کاهش قاچاق بی‌تأثیر نبوده است اما عمده قاچاق سوخت در حوزه نفت و گاز است.»؛ گفت‌وگویی که مدیرکل پیشگیری از قاچاق و فراورده‌های نفتی اسفند سال گذشته با روزنامه فرهیختگان داشت، نشان‌دهنده قدرت پایین اقداماتی همچون سهمیه‌بندی و افزایش قیمت در زمین بازی قاچاق است.

سوخت مورد علاقه برای قاچاق؛ بنزین یا گازوئیل؟
بسیاری به اشتباه گمان می‌کنند که قاچاق سوخت در ایران بر بنزین تکیه دارد، این در حالی است که آمار نشان از واقعیت دیگری دارند.
«۸۰‌درصد قاچاقی که انجام می‌شود مربوط به نفت‌گاز (گازوئیل) است.»؛ این صحبت‌های مدیرکل دفتر پیشگیری از قاچاق فراورده‌های نفتی نشان‌دهنده علاقه قاچاقچیان سوخت به گازوئیل است. در این میان نمی‌توان از کنار آماری که مدیرعامل شرکت ملی پالایش و پخش سال گذشته در گفت‌وگویی با اعتماد ارائه کرده بود به‌راحتی گذشت. آنطور که علیرضا صادق‌آبادی گفته بود: «بر پایه آمار، تنها ۳درصد از کشفیات قاچاق فراورده‌ها در کشور مربوط به بنزین است و عمده قاچاق سوخت کشور درباره گازوئیل اتفاق می‌افتد». او در این گفت‌وگو به بحث سودآوردی قاچاق بنزین نیز پرداخته بود: «اگر شما نگاهی به الگوی سودآوری قاچاق بنزین بیندازید، توجیه اقتصادی آن مشخص می‌شود؛ گازوئیل در کشور به نرخ هر لیتر ۳۰۰ تومان عرضه می‌شود و بنزین لیتری ۱۰۰۰تومان و هر دوی آنها در کشورهای همسایه به کف قیمت ۵هزار تومان فروخته می‌شوند. کاملا واضح و مشخص است که باتوجه به اشتعال‌زایی و خطرپذیری بالای بنزین و نیز اختلاف قیمت قابل توجه آن با گازوئیل، قاچاق گازوئیل ۳۰۰ تومانی توجیه اقتصادی بیشتری برای قاچاق دارد و همه این شواهد این موضوع را تقویت می‌کند که قاچاق بنزین سهم بالایی ندارد و عمده قاچاق سوخت در کشور درباره گازوئیل اتفاق می‌افتد».