برای نابودی فئودالیسم

  حمیدرضا محمدی 

روزنامه‌نگار بود اما از میز تحریریه به میز وزارت رسید. آنچه حسن ارسنجانی را از روزنامه داریا و حزب آزادی، به وزارت کشاورزی رساند، ایده‌پردازی‌هایش درباره اصلاحات ارضی بود.
 او که به «تا وقتی فئودالیسم نابود نشود، رشته‌های امپریالیسم در ایران از هم گسسته نخواهد شد» سخت معتقد بود، وقتی در دولت رزم‌آرا، مشاور نخست‌وزیر شد، طرح فروش اراضی خالصه به کشاورزان را پیشنهاد کرد.
 ارسنجانی البته پیش‌تر چنین تجربه‌ای داشت و وقتی تنها 19سال داشت، به ریاست شرکت‌های تعاونی بانک کشاورزی انتخاب شد و تلاش کرد آنچه در سر داشت را برای نمونه در دماوند اجرایی کند اما چون زور ملاکین در آن برهه خیلی بیشتر بود، راه به جایی نبرد.
علی امینی که نخست‌وزیر شد، او را وزیر کشاورزی کرد تا این طرح را سامان بخشد. به نوشته ایرج امینی؛ «دکتر امینی... برای انجام آن اصلاحات فرد باصلاحیتی چون حسن ارسنجانی را کنار خود داشت». او هم قانون آن ‌را در نوزدهم دی1340، به تصویب هیأت وزیران رساند.
در این میان برخلاف امینی که معتقد بود «باید خیلی بااحتیاط عمل کنیم»، او در این اندیشه بود که «اصلاح مملکت رودربایستی و نرمش برنمی‌دارد». و اینکه «من می‌دانستم که باید با قدرت و سرعت عمل کنم، زیرا [نمونه‌ای از] یک انقلاب اجتماعی نداشتم که اصلاحات را براساس آن بنا کنم. حتی قانون اساسی ایران، فئودالیسم را توجیه می‌کرد و پهلوی‌ها خود بزرگ‌ترین فئودال‌ها بودند. اگر این برنامه به کندی ارائه می‌گردید، هرگز به مرحله اجرا درنمی‌آمد.» همچنین گفته بود: «مالکی که یک عمر پول مفت خورده، قانون را زیر پایش گذاشته و به رعیت و زارعِ دهِ خود زور گفته است، مسلما حاضر به تمکین از قانون اصلاحات ارضی نخواهد شد. اگر در مقابلِ این افراد نرمش و گذشت نشان داده شود، تا هزار سالِ دیگر هم وضع همین است...». اما تندی و کندی نخست‌وزیر و وزیر 2سال بعد، به کناره‌گیری وزیر منتج شد.