اتحاد اسلامی علیه فرانسه
پافشاری امانوئل مکرون بر دفاع از کاریکاتورهای توهین‌آمیز علیه پیامبر اسلامص، خشم جوامع اسلامی را به‌دنبال داشته است
سیاوش فلاح پور_روزنامه نگار
بار دیگر کشورهای اسلامی به صحنه اعتراضات مردمی علیه فرانسه تبدیل شده است؛ اعتراضاتی که طی سال‌های اخیر بارها تکرار شده و به تعبیر عبدالباری عطوان، سردبیر روزنامه رأی‌الیوم می‌تواند نشانه‌ای از بحران عمیق شکل گرفته میان جوامع اسلامی با اروپا باشد. ماجرای آخرین بحران به انتشار کاریکاتوری توهین‌آمیز علیه پیامبر اسلام (ص) در یکی از نشریات فرانسوی و البته دفاع تمام قد امانوئل مکرون از انتشار این کاریکاتور برمی‌گردد. رئیس‌جمهور فرانسه طی یک هفته گذشته 2بار با تأکید بر «اصل آزادی بیان» از توهین به پیامبر اسلام دفاع کرده است. او پیش از این نیز بارها علیه دین اسلام و مسلمانان موضع‌گیری کرده و تمدن اسلامی را بستر خشونت در جهان معرفی کرده بود. جالب آنکه مکرون با وجود تشدید اعتراضات اسلامی، باز هم از موضع خود عقب‌نشینی نکرده و با انتشار توئیتی به زبان عربی نوشت: «هیچ‌چیزی هرگز باعث نمی‌شود که عقب بنشینیم. ما به تمامی اختلافات با روحیه صلح احترام می‌گذاریم. هرگز سخنان تنفرآمیز را قبول نکرده و از بحث منطقی دفاع می‌کنیم. همواره در کنار کرامت انسانی و ارزش‌های جهانی خواهیم ایستاد.» اگرچه مواضع رسانه‌ای فرانسه علیه اعتراضات بسیار قاطعانه است اما به‌نظر می‌رسد نوعی نگرانی در میان مقامات این کشور نسبت به تحریم کالاهای فرانسوی در جوامع اسلامی به‌وجود آمده است. نشانه‌های این نگرانی را می‌توان در آخرین بیانیه وزارت خارجه فرانسه مشاهده کرد، بیانیه‌ای که در آن ضمن مخالفت با اصل تحریم کالاهای اقتصادی به دلایل سیاسی و مذهبی، از رهبران کشورهای عربی خواسته شده برای جلوگیری از فراگیر شدن موج تحریم «با مردم خود صحبت کنند». این بیانیه پس از انتشار تصاویری مبنی بر تخلیه قفسه کالاهای فرانسوی در برخی فروشگاه‌های عربستان، قطر، اردن، ترکیه و... صادر شده است. اما ریشه این بحران در کجا است؟ آیا واقعا تمام مشکلات میان قدرت‌های اسلامی با فرانسه در یک کاریکاتور توهین‌آمیز و چند موضع‌گیری سیاسی محدود می‌شود یا باید در این صحنه به‌دنبال عوامل جدی‌تری باشیم؟
بحران روابط ترکیه-فرانسه و مسئله انرژی
اگر به‌مدت زمان کوتاهی پیش از شکل‌گیری جنجال اخیر باز گردیم، با بحرانی بی‌سابقه در شرق دریای مدیترانه مواجه خواهیم شد؛ بحرانی که در یک سوی آن فرانسه و در سوی دیگرش ترکیه قرار دارد. اگرچه این بحران در ظاهر می‌تواند شکلی مذهبی (اسلامی-مسیحی) و یا حتی هویتی داشته باشد اما در حقیقت کلیدواژه آن انرژی و به‌طور مشخص «گاز» است. فرانسه با تکیه به یونان، متحدان عربی و البته اسرائیل به‌دنبال استفاده حداکثری از منابع گازی کشف شده در شرق دریای مدیترانه است تا به این ترتیب میزان تأثیرگذاری روسیه بر اقتصاد کشورهای اروپایی را کاهش دهد. دولت ترکیه نیز امیدوار است با استفاده از نفوذ و قدرت نظامی خود، به منابع جدید و بیشتری برای درآمدزایی و تقویت اقتصاد خود دست یابد. این بحران به‌دلیل حمایت فرانسه از اسرائیل، یونان و نیروهای سکولار عربی (نظیر دولت‌های مصر و امارات) در مقابل حمایت ترکیه از اسلامگرایان و به‌طور مشخص اخوان‌المسلمین به‌تدریج رنگ و بویی مذهبی و عقیدتی به‌خود گرفته است.
بحران‌های داخلی و نیاز به پایگاه مردمی
عزمی بشاره، متفکر عربی و از مشاوران امیر قطر در تحلیل حملات اخیر مکرون به اسلام و مسلمانان می‌نویسد: نباید در این صحنه از تقویت موج راست افراطی در جامعه فرانسه غافل شد. مکرون یا هر سیاستمدار دیگری می‌داند افکار عمومی در این کشور به جریانات راست افراطی و مخصوصا ضد‌اسلامی گرایش پیدا کرده است؛ جریاناتی که اصلی‌ترین رقیب مکرون در انتخابات ریاست‌جمهوری بوده‌اند. بنابراین او ناچار است برای تقویت پایگاه مردمی، خود را به‌عنوان رهبری مخالف با نفوذ اسلامگرایان معرفی کند. این در حالی است که اتخاذ چنین مواضعی با شعارهای انتخاباتی مکرون در تضاد است. جالب آنکه در سوی دیگر معادله نیز رجب طیب اردوغان، رئیس‌جمهور ترکیه، اتخاذ مواضع تند اسلامی و ضد‌غربی-اروپایی را به نفع موقعیت خود نزد افکار عمومی ارزیابی می‌کند، تا جایی که گفته می‌شود تبدیل موزه ایاصوفیه به مسجد به‌رغم تمام مخالفت‌های بین‌المللی، تصمیمی در جهت بهبود موقعیت سیاسی حزب عدالت و توسعه، پس از شکست در انتخابات شهرداری‌ها بوده است.
مهم‌ترین واکنش‌ها
ترکیه: بدون شک هدایت اعتراضات اسلامی اخیر علیه فرانسه در اختیار ترکیه و به‌طور مشخص رئیس‌جمهور این کشور است. اردوغان طی روزهای گذشته با تعابیر بسیار تندی علیه مکرون موضع‌گیری داشته و از دیگر کشورهای اسلامی نیز خواسته به موج ضد‌فرانسوی بپیوندند. او در سخنان روز گذشته خود، امانوئل مکرون را شخصیتی بیمار و دارای گرایش‌های نژادپرستانه توصیف کرد. به گزارش شبکه الجزیره، کمپین تحریم کالاهای فرانسوی نیز عمدتا از سوی رسانه‌ها و جریانات وابسته به ترکیه یا قطر حمایت می‌شود.
پاکستان: اسلام آباد ازجمله پایتخت‌های اسلامی است که طی روزهای گذشته شاهد تجمعات پراکنده مسلمانان علیه فرانسه بوده است. عمران خان، نخست‌وزیر این کشور نیز در انتقاد از مواضع مکرون گفت: تأسف‌آور است که رئیس‌جمهور فرانسه برای تامین منافع خود به جوسازی علیه مسلمانان جهان و مخصوصا مسلمانان ساکن اروپا روی آورده است. عمران‌خان پیش از این نیز در پرونده جنایات دولت هند علیه مسلمانان کشمیر خواستار اتحاد قدرت‌های اسلامی شده بود.
عربستان: با وجود تلاش دولت عربستان برای عبور کم هزینه از بحران اخیر، مردم این کشور واکنش گسترده‌ای علیه مواضع رئیس‌جمهور فرانسه از خود نشان داده‌اند؛ به‌گونه‌ای که بخش مهمی از تصاویر تحریم یا حتی آتش زدن کالاهای فرانسوی توسط شهروندان سعودی تهیه شده است. این در حالی است که رسانه‌های نزدیک به محمد بن‌سلمان، ولیعهد سعودی از ابتدای ماه جاری، کمپینی را برای تحریم کالاهای ساخت ترکیه آغاز کرده بودند.
تونس: بیشترین اعتراضات مدنی و صنفی علیه رفتارهای رئیس‌جمهور فرانسه در تونس رخ داده است. برای مثال پارلمان این کشور با صدور بیانیه‌ای از قیس سعید، رئیس‌جمهور تونس خواسته نشست سالانه فرانکوفون (اتحادیه کشورهای فرانسوی زبان) را لغو کند. همچنین اتحادیه معلمان و فرهنگیان که ازجمله مهم‌ترین تشکیلات صنفی در تونس به شمار می‌رود خواستار حذف کامل زبان فرانسوی از برنامه آموزشی این کشور شده است. علاوه بر این طی روزهای گذشته چندین تجمع مسالمت‌آمیز علیه رئیس‌جمهور فرانسه در مقابل سفارت این کشور در تونس برگزار شده است.
لبنان: اگرچه همانطور که انتظار می‌رفت دولت لبنان به‌دلیل وابستگی‌های همه جانبه، تاکنون هیچ واکنشی نسبت به مواضع رئیس‌جمهور فرانسه علیه مسلمانان نداشته، اما مفتی اعظم این کشور و همچنین حزب‌الله در بیانیه‌های جداگانه علیه مکرون موضع‌گیری کرده‌اند. در بیانیه شیخ عبداللطیف دریان آمده: فرانسه به پایگاهی برای تعدی مستمر علیه حیثیت مسلمانان جهان تبدیل شده است. حزب‌الله لبنان نیز ضمن محکومیت رفتارهای رئیس‌جمهور فرانسه از مسلمانان جهان خواسته برای دفاع از حقوق و اصول خود متحد شوند.
