اولین وزیر روحانی

  سیدمحمد حسین محمدی  

نام سیدهبه‌الدین شهرستانی را باید در کنار نام کسانی همچون شیخ‌محمدحسین کاشف الغطاء، در فهرست روحانیون تقریبی نوشت. او روابط خوبی با برخی روشنفکران اهل سنت همچون محمد عبده و رشید رضا داشت. همچنین از محضر کسانی چون شیخ‌الشریعه اصفهانی و آخوند خراسانی استفاده کرده بود. در جریان مشروطه نیز طرف آخوند خراسانی را گرفت و با مشروطه‌خواهان همکاری می‌کرد. شهرستانی در سال‌های پس از مشروطه مجله «العلم» را منتشر ‌کرد. نگاه‌های اصلاح‌طلبانه‌ او درباره مسائل تقریبی مورد اعتراض علامه سیدشرف‌الدین قرار گرفت و پس از ردیه نویسی‌های متعددی که میان این دو ردوبدل شد، سرانجام کار مجله به تعطیلی کشید. او بعد از تعطیلی مجله برای مبارزه با مسیحیت تبشیری به بحرین سفر کرد و در آنجا مدرسه «اصلاح» را باهدف تربیت کودکان مسلمان تأسیس کرد. بعد از بحرین نوبت به هندوستان رسید. شهرستانی تصمیم داشت تا پس از هند نیز به ژاپن سفر کند که با توصیه‌های مؤیدالاسلام (نویسنده و صاحب مجله حبل‌المتین) از این سفر منصرف شد. سید هبه‌الدین، درگیر و دار جنگ جهانی اول به تبعیت از استادش شیخ الشریعه اصفهانی، فتوا به جهاد علیه انگلیسی‌ها داد و خود نیز به مبارزه علیه انگلستان پرداخت. پس از شکست عثمانی و استقرار انگلیسی‌ها در عراق، باهدف ادامه مبارزاتش «جمعیت نهضت اسلامی» را تأسیس کرد اما توسط انگلیسی‌ها دستگیر و 9‌ماه زندانی شد. با روی کار آمدن ملک فیصل، فصل جدیدی در زندگی شهرستانی پدید آمد؛ تصدی وزارت معارف عراق به او پیشنهاد شد و او نیز با این پیشنهاد موافقت کرد. شهرستانی در طول11‌ماه وزارتش، مستشاران انگلیسی را از وزارتخانه بیرون کرد و کارشناسان عراقی را به‌جای آنان مستقر ساخت. سعی کرد تا حد ممکن آموزه‌های دینی را وارد مدارس کند و از فرصت به‌دست‌آمده برای تبلیغ دین نهایت بهره را ببرد. او پس از وزارت معارف به ریاست دیوان عالی منصوب شد. در طول ریاستش بر دیوان عالی دست به اصلاحات ساختاری بسیار زیادی زد. ازجمله فعالیت‌های مهم او در دوره ریاستش گزینش و اعزام قضات به مناطق مختلف عراق و همچنین تطبیق قوانین و احکام شرعی بود. سیدهبه‌الدین شهرستانی سرانجام به‌دلیل بیماری‌، نابینا شد و از سمت خود استعفا کرد و پس از مدتی در 18بهمن1345 از دنیا رفت.