حذف تاریخ از چهره خیابان
تغییر نام خیابان‌ها در شهرهای مختلف جهان با چه ماجراهایی همراه بوده‌اند؟
سمیرا رحیمی ـ روزنامه‌نگار
تغییر هرگز ساده نیست؛ در هیچ موضوع و روندی؛ همیشه با مقاومت مواجه می‌شود. به سختی پذیرفته می‌شود و پذیرفته شدنش گاه به زمان بسیار طولانی نیاز‌دارد. حال اگر این تغییر از سوی نهاد قدرت در زندگی عموم مردم ایجاد شود، ممکن است با مخالفت‌های جدی‌تر مواجه شود. نمونه این تحولات و مواجهه‌ها را می‌توان در تغییر نام‌های شهری یا اسامی خیابان‌ها در گوشه و کنار جهان مشاهده کرد. نام‌های شهری بخشی از تجربه زیست مشترک ساکنان شهرها است، گاه بخشی از تاریخ شهرها و تکه‌ای از فرهنگ یک شهر است و تلاش برای تغییر آنها می‌تواند از نظر عاطفی، اجتماعی و حتی اقتصادی شهروندان را تحت‌تأثیر خود قرار دهد، از این‌رو هرگز به سادگی و بدون جنجال رخ‌نمی‌دهد.
آنا بوتلا، فرماندار مادرید در سال2014 و کمی پس از مرگ مارگارت تاچر، نخست‌وزیر اسبق بریتانیا، خیابانی را به نام مارگارت تاچر در شهر خود تغییر نام داد. این اقدام اگرچه مورد تحسین پسر تاچر واقع شد، اما مخالفت‌ها و اعتراضات گسترده‌ای را نسبت به نامناسب بودن نام انتخاب شده برای خیابانی در مادرید به‌وجود آورد. طی روزها و ماه‌های پس از این نام‌گذاری، تابلویی که نام تاچر بر آن حک شده بود بارها و بارها از جا کنده و تخریب شد. 9ماه پس از آن فرماندار تغییر کرد و فرماندار جدید مانوئلا کارمنا وعده داد نام را تغییر دهد و نام تاچر را از نقشه شهر مادرید حذف کند. اما این نام با وجود مخالفت شهروندانی که تاچر را مقصر وارد شدن آسیب‌های فراوان به شهر و ساکنانش می‌دانند، تا به امروز توانسته خود را به سختی حفظ کند. به جز تخریب مکرر تابلوی خیابان، در سال2019 گروهی از طرفداران تیم لیورپول با کمک چسب و حروف چاپ شده، نام آن را به جرمی کوربین رهبر حزب کارگر تغییر دادند. کارمنا اگرچه نام تاچر را تغییر نداد، اما اقدامات فوری خود برای حذف نام دیکتاتور سابق، ژنرال فرانسواز فرانکو و همچنین هر نامی که در دوران فرانکو بر خیابان‌های مادرید گذاشته شده بودند را آغاز و اعلام کرد اسامی عمومی‌تر و مردمی‌تری را به‌عنوان جایگزین انتخاب خواهد کرد. این اقدامات ضربتی کارمنا با مخالفت‌های زیادی مواجه و او مجبور شد برای اجرای طرحش کمیسیون ویژه‌ای تشکیل دهد.
مادرید تنها شهری نیست که تغییر نام خیابان‌ها در آن به چالشی بزرگ تبدیل می‌شود. بیش از 1500خیابان، میدان و پل در لهستان از قابلیت تغییر نام برخوردارند تا ردپای کمونیسم از سرتاسر این کشور پاک شود. شهرهای بزرگ و کوچک لهستان از سال1989 به بعد نام بسیاری از خیابان‌های خود را که با الهام از حزب کمونیسم انتخاب شده بودند تغییر دادند. اما هنوز تعداد زیادی از این خیابان‌ها نیازمند تغییر نام هستند. اقدام به تغییر این اسامی همواره خطر خشم روسیه و حزب چپگرای لهستان را به‌دنبال داشته است. روسیه نسبت به حذف یادبود‌های قدردانی از ارتش سرخ حساس است و حزب چپگرای لهستان نگران حذف شدن ردپای مبارزان مقاومت کمونیست جنگ جهانی دوم از تاریخ کشور است.
در واقع نام خیابان‌ها در بیشتر شهرهای اروپای شرقی با سقوط کمونیسم دستخوش تغییر شدند، اما این روند در شهر بلگراد افراطی و شدیدتر از دیگر شهرها رخ داده است. به اندازه‌ای افراطی که طی دوره‌ای 70ساله آدرس خانه‌هایی در این شهر بیش از چهار بار تغییر کرده و به این ترتیب اداره‌های پست و مراکز تجاری را با مشکلاتی مواجه ساخته است. این روند افراطی تغییر نام همواره واکنش‌های شدیدی به‌دنبال داشته؛ به گفته سردان رادوویچ محقق مؤسسه قوم‌نگاری بلگراد، مقامات شهر سعی کردند با اجرای سیاست‌های افراطی تغییر نام خیابان‌ها، نه‌تنها از شر سوسیالیسم خلاص شوند، بلکه این شهر را تا حد ممکن یک شهر صرب نمایش دهند. در سال2004 شورای شهر بلگراد دستور تغییر نام 200خیابان، به‌ویژه خیابان‌هایی که جوزف بروز تیتو، کارل مارکس و ارتش سرخ نام داشتند را داد. در سال 2007 نیز این شورا تصمیم به تغییر نام اصلی‌ترین خیابان شهر را گرفت و نام نخستین نخست‌وزیری که در صربستان به‌صورت دمکراتیک انتخاب شده بود را برای آن انتخاب کرد. این اقدام منجر به آغاز تظاهراتی بزرگ در شهر شد و از آن زمان به بعد روند تغییر نام خیابان‌های بلگراد کندتر شد. اما تغییر نام خیابان‌ها همچنان ادامه دارند. با این همه بسیاری از شهروندان این شهر همچنان از نام‌های قدیمی دوران کمونیسم یا سوسیالیسم خیابان‌ها استفاده می‌کنند تا با این شکل از حذف تاریخ از هویت شهر خود مخالفت کنند. ناتاشا گووداریچا تاریخ‌دان نیز معتقد است این شکل از دستکاری تاریخ با رویکردی کورکورانه بسیار مخرب و نادرست است؛ زیرا اگر نتوان تاریخ را به یاد آورد، نمی‌توان از آن درس گرفت.
گاه تغییر نام خیابان‌ها با اهداف کاملا سیاسی انجام می‌شوند. دولت‌ها به‌منظور انتقال پیام به دولتی دیگر یا مخالفت با سیاست‌های دیگر کشورها اسامی خیابان‌های استراتژیک خود را تغییر می‌دهند. در سال1984 ایالات متحده آمریکا در اعتراض به زندانی شدن دانشمند هسته‌ای برنده نوبل فیزیک آندره ساخارف نام بخشی از خیابان شانزدهم واشنگتن، منطقه‌ای که سفارت شوروی سابق در آن واقع بود را به خیابان آندره ساخارف تغییر داد. همچنین در سال2014 کنگره آمریکا به تغییر نام خیابانی در واشنگتن که سفارت چین در آن واقع است به خیابان لیو شیائوبو، فعال حقوق بشر و برنده نوبل صلح محبوس در چین رأی داد. در صورتی که مجلس سنا جلوی اجرای این طرح را نگرفته بود، چین نیز به تهدید خود مبنی بر تغییر نام خیابانی که سفارت آمریکا در آن واقع شده است به خیابان اسنودن- افشاگر مشهور آمریکایی که طرح‌های جاسوسی سازمان امنیت ملی آمریکا را برای جهان افشا کرد- عمل می‌کرد.
از دیگر رویداد‌های سیاسی-اجتماعی که به تازگی در جهان موجی از تغییر نام خیابان‌ها و میدان‌ها را به‌دنبال داشته است می‌توان به جنبش «زندگی سیاهان مهم است» اشاره کرد. این جنبش به‌ویژه در آمریکا و بریتانیا موجب تغییر نام‌های بسیار شد. یکی از نمونه‌های اخیر آن درخواست شهروندان شهر اوکلند آمریکا برای تغییر نام خیابان‌هایی است که نامشان برگرفته از تاجران برده بوده است. اسامی‌ای مانند واشنگتن، جفرسون، جکسون، فرانکلین، مدیسون و وبستر که همگی در گذشته مالکان برده بوده‌اند. حامیان طرح تغییر نام از مقامات شهری درخواست کردند نام خیابان جکسون، برگرفته از نام اندرو جکسون رئیس‌جمهور اسبق را خیابان «زندگی سیاهان مهم است» بگذارند. اما مخالفان این اقدامات که رهبران جنبش‌های سیاهپوستان آمریکا هم جزو آنها هستند، معتقدند با تغییر این نام‌ها ریشه نژادپرستی در آمریکا زده نخواهد شد. همچنین بسیاری از شهروندان مخالف کنجکاوند بدانند این تغییرات تا کجا ممکن است ادامه پیدا کند؟ زیرا درصورتی که این روند بخواهد ادامه داشته باشد باید تصویر روی دلار، و اسامی همه شهروندانی که جکسون یا جفرسون نام دارند نیز تغییر کند؛ درحالی‌که بهتر است به جای این تغییرات سطحی، تغییراتی عمقی و حقیقی‌تر در حوزه برابری نژادی رخ دهند.
