آورده چین

محمدجواد ظریف، وزیر امور خارجه روز گذشته در جلسه ستاد هماهنگی اقتصادی دولت، از سفر خود به چین، دیدار و توافقات با مقامات این کشور در حوزه تبادلات مالی و پولی و روابط 2کشور در حوزه حمل‌ونقل دریایی گزارشی ارائه کرد؛ روایتی که در کنار گزارش عبدالناصر همتی، رئیس‌کل بانک مرکزی از سفر به عراق و تلاش‌هایش برای استفاده از منابع ارزی در سایر کشورها، تحرک دیپلماسی اقتصادی در میانه میدان جنگ اقتصادی و بحران کرونا را نشان می‌دهد. 
براساس گزارشی که اخیرا خبرگزاری ایسنا با استناد به برآوردهای اتاق بازرگانی تهران منتشر کرد، در سالی که دولت آمریکا تلاش کرده تمامی روزنه‌های معاملات تجاری ایران با دیگر کشورها را ببندد، بیش از ۲۵درصد از کل صادرات غیرنفتی ایران به مقصد چین انجام شده است.
 پس از چین که بیشترین سهم را از صادرات و واردات ایران دارد، دومین واردکننده عمده کالا از ایران، عراق است؛ 2کشوری که در 5روز اخیر مقصد سفرهای 2مقام بلندپایه ایرانی قرار گرفته‌اند. پس از چین و عراق، کشورهای امارات متحده عربی و افغانستان وارد‌کننده عمده کالا از ایران در دوران تحریم هستند؛ با این حال آنچه در جریان سفر ظریف به چین مورد توجه قرار گرفت، یکی قرارداد 25ساله ایران-چین بود و دیگری پیشنهادی که دولت پکن برای «ایجاد ساختارِ چندجانبه منطقه‌ای» مطرح کرد؛ پیشنهادی که بعد از آن مانور مشترک نظامی که دی‌ماه سال گذشته، چین، روسیه و ایران در دریای عمان انجام دادند، باید نشانه تمایل چین برای بازیگری مؤثرتر در منطقه گرفته شود. 
سعید خطیب‌زاده، سخنگوی وزارت خارجه تأیید کرده که چنین طرحی از سوی چین در سفر ظریف مطرح شده و گفته است: چین همانند روسیه طرحی درباره خلیج‌فارس ارائه کرده است. وی اما گفته طرحی که ایران با عنوان صلح هرمز برای امنیت خلیج‌فارس داده، جامع‌تر بوده و ساختاردارترین طرح ارائه‌شده است. 10روز قبل از سفر محمدجواد ظریف به چین، حسن روحانی رئیس‌جمهور در پیامی که به مناسبت سالروز تاسیس جمهوری خلق چین خطاب به «شی جین پینگ» رئیس‌جمهور این کشور فرستاده بود، به همین برنامه مشترک جامع راهبردی 25ساله بین 2کشور اشاره کرده و نوشته بود:‌ اطمینان دارم نهایی‌سازی و امضای برنامه مشارکت جامع راهبردی 25ساله بین 2کشور گامی بزرگ در جهت پیشبرد منافع مشترک و در راستای صلح و ثبات بین‌المللی و مقابله با یکجانبه‌گرایی خواهد بود.

دستاورد دولت
حسن روحانی و دولتش تلاش می‌کنند که قرارداد 25ساله با چین را به‌عنوان دستاورد دوم خود در عرصه سیاست خارجی پیش از پایان این دولت به اسم خود ثبت کنند؛ نخستین و مهم‌ترین دستاورد دولت روحانی در عرصه سیاست خارجی توافق هسته‌ای برجام بود که محصول آن توافق، آنگونه که باید چیده نشد. با این حال این‌دو، شاید در یک نقطه تفاوت مهم داشته باشند؛ هرچه برجام و توافق هسته‌ای در داخل کشور دشمنان و منتقدان سرسخت داشت؛ همبستگی و صدای واحدی درباره توافق چین از داخل کشور دیده و شنیده می‌شود. سعید خطیب‌زاده، سخنگوی وزارت خارجه کشورمان روز دوشنبه در نشست خبری خود با اشاره به همین همصدایی در داخل کشور درباره قرارداد ایران و چین گفته بود: اجماع جدی در داخل ایران و چین وجود دارد که این اجماع، بسیار ارزشمند است تا روابط 2کشور به سطح مشارکت راهبردی ارتقا یابد. 

مخالفان دائمی
تنها مخالفان این توافق، از طیف محمود احمدی‌نژاد هستند که در مقطعی با سخنرانی او، شایعاتی هم درباره اعطای برخی جزایر ایرانی به چینی‌ها راه افتاد؛ شایعاتی که خیلی زود مشخص شد کذب است. با این حال افرادی از همین طیف محمدجواد ظریف وزیر امور خارجه را تیرماه امسال به مجلس فراخواندند و در همانجا درباره موضوع قرارداد 25ساله با چین سؤال کردند؛ همان جلسه معروفی که مجلسی‌ها ظریف را با داد و فریاد و هیاهو بدرقه کردند. برخی نمایندگان مثل محمدرضا صباغیان، نماینده مردم یزد و مهریز گفته بودند «احساس می‌شود دولت می‌خواهد با این قرارداد، شکست تلخ برجام را جبران کند، اما نظارت مجلس نباید فراموش شود». با این حال ظریف در همان جلسه معروف که تنها مورد حضورش در صحن علنی مجلس یازدهم تا امروز بوده، گفت: اگر تعهد قانونی در این قرارداد باشد ما باید به مجلس ارائه دهیم، در غیر این صورت به‌عنوان مصوبه دولت، مجلس در تطبیق قوانین به این قرارداد ورود خواهد کرد؛ لذا این قرارداد هیچ‌وقت بر مجلس پوشیده نخواهد ماند. با این حال واقعیت موضوع این است که این قرارداد 25ساله به‌نوعی محصول برجام و برخاسته از برجام است. شی جین پینگ، رئیس‌جمهور چین نخستین مقام بلندپایه‌ای بود که بعد از اجرای برجام 24دی‌ماه سال94 به ایران سفر کرد. در همان سفر دوطرف توافق کردند که روابط 2کشور از روابط مشارکت راهبردی به سطح بالاتری یعنی مشارکت جامع راهبردی ارتقا یابد. دولت چین مشارکت جامع راهبردی با کشورهایی مانند آفریقای جنوبی، الجزایر، کشورهای مهم آسیای میانه مانند قزاقستان و برخی کشورهای مهم اروپایی دارد. در جریان سفر رئیس‌جمهور چین به ایران و دیدار وی با رهبر معظم انقلاب، موضوع قرارداد 25ساله مطرح شد. رهبر انقلاب در آن جلسه با اشاره به سیاست‌های سلطه‌گرانه برخی کشورها به‌ویژه آمریکا و همکاری غیرصادقانه آنها با کشورهای دیگر گفتند: این وضعیت موجب شده که کشورهای مستقل، به‌دنبال همکاری‌های بیشتر با یکدیگر باشند و توافق ایران و چین برای روابط استراتژیک ۲۵ساله در همین چارچوب است که باید با پیگیری جدی دوطرف، توافق‌ها حتما به مرحله عملیاتی برسند. احتمالا نگاه دولت روحانی و تیم دیپلماسی بر این است که این قرارداد را که از اسفند سال گذشته پیش‌نویس آن از سوی طرف چینی ارائه شده، تا پایان این دولت به سرانجام برسانند. چه آنکه محمدجواد ظریف بعد از سفر اخیرش به چین در توییتی نوشت: با درنظر گرفتن پنجاهمین سالگرد روابط دیپلماتیک 2کشور در سال۲۰۲۱ به‌عنوان فرصتی تازه، باور دارم که مفهوم مشارکت جامع راهبردی بین 2کشور در آینده غنی‌تر خواهد شد. ظریف با اشاره به مذاکراتش با وانگ‌یی، همتای چینی‌اش گفته است: ما اجماع بر سر گستره‌ای از مسائل همچون عمیق‌تر کردن روابط دوجانبه، توسعه برنامه همکاری ۲۵ساله، حفاظت از توافق هسته‌ای ایران و مخالف با یکجانبه‌گرایی را تقویت کردیم. تیرماه امسال در خبر کوتاهی اعلام شد که پیش‌نویس نهایی سند «برنامه ۲۵ساله همکاری‌های جامع ایران و چین» به تصویب هیأت دولت جمهوری اسلامی ایران رسید و وزارت امورخارجه مأمور انجام اقدامات نهایی تا امضای این سند با طرف چینی شد.

جزئیات قرارداد هنوز نهایی نشده است
درباره جزئیات قرارداد ایران و چین هنوز چیز دقیقی منتشر نشده است. البته به گفته ظریف چیز پنهانی وجود ندارد اما اصول دیپلماسی حکم می‌کند که طرفین تا پیش از نهایی‌شدن یک توافق که مذاکرات آن در جریان است مشت خود را برای یکدیگر باز نکنند.
سخنگوی وزارت خارجه گفته است این طرح یک سند و راهبرد است و مربوط به موضوعات روز نیست. بخش‌هایی از این سند درباره همکاری‌هایی در زمینه حمل‌ونقل و انرژی است. اخیرا مجیدرضا حریری به برخی از بندهای اقتصادی این قرارداد 25ساله اشاره کرده و گفته است: در یکی از بندهای این برنامه به تاسیس شهرک خودرویی پرداخته شده است. یعنی وزارت صنعت، معدن و تجارت برای تولید خودروهای مشترک باید شهرکی را در این زمینه تاسیس کند. به‌طور قطع دولت چین و ایران، خودرو نمی‌سازند. هر 2وزارتخانه‌های 2کشور ممکن است به این تفاهم برسند که شرکت‌های خودرویی را به یکدیگر معرفی کنند و قراردادی در این رابطه بنویسند و به‌هرحال تنها شرکت خارجی خودرویی که در ایران سرمایه‌گذاری مستقیم کرده، شرکت «چری» چین است. رئیس اتاق بازرگانی ایران و چین درباره چگونگی نقل و انتقال پول با چین نیز گفته بود: چنانچه بتوانیم نظر چینی‌ها را درباره این برنامه ۲۵ساله جلب کنیم، از این پس نفت و گاز بیشتری می‌فروشیم. پیش از این محمدجواد ظریف درباره شایعه واگذاری جزایر ایرانی به چین هم گفته بود: این موضوعات درست نیست، حتی یک‌ذره هم واقعیت در موضوعات مطرح‌شده وجود ندارد. ما نه یک متر زمین و نه حتی حق بهره‌برداری انحصاری از یک وجب خاک ایران را به چین و هیچ کشور دیگری نداده و نخواهیم داد.