گزارش
کرونا پای دار قالیبافان
پس از شیوع ویروس کرونا و الزام به رعایت فاصله اجتماعی، عملا بافندگان فرش نمی‌توانند کنار یکدیگر بنشینند و فرش ببافند. بیکاری آنها، تولید و فروش فرش دستباف را به حداقل رسانده است
فاطمه عباسی- خبر‌نگار
3ماه، 6ماه و گاهی تا یک سال زمان می‌برد تا گره‌ها بر چله بنشینند، گل‌ها سبز شوند، شاخه‌ها پیچ‌وتاب بخورند و بالا بروند و باغی بنشیند روی تاروپود قالی. زن‌ها، مردها و بچه‌ها پشت دار، مقابل صفحه سفید تار می‌نشینند و فرش در گذر زمان رنگ می‌گیرد. قالیباف‌ها کل سال قالی‌ها را رج می‌زنند و بالا می‌برند و دست آخر قالی روزی تمام می‌شود که مزد ناچیز آن را خرد خرد و از پیش گرفته‌اند. حال و روز خیلی از قالیبافان در استان‌های مختلف شبیه به هم است، تعداد زیادی از آنها بیمه نیستند، دستمزدشان کم است، دست‌هایشان توان روزهای اول را ندارد و در این روزهای کرونازده مجبورند نخ، نقشه و مواد اولیه را هم چندبرابر قیمت قبل تهیه کنند. با این همه هنوز هم کارگاه‌های کوچک قالیبافی در شهرها و روستاها حیاتی نیمه‌جان دارند و نان خانواده‌های زیادی را تامین می‌کنند.
درآمدی جز قالیبافی نداریم
زن و مرد کاشانی هر دو از 5،6سالگی قالیبافند. از پشت دار قالی حرف می‌زنند و گاهی که حرف‌های مهم‌تری دارند، شکافی میان تارها باز می‌کنند و چشم و دهانشان پیدا می‌شود: «به جز قالیبافی درآمد دیگری نداریم. به قصاب و بقال بدهکاریم. به همه وعده قالی میدهیم، اما پولی که بابت خرید قالی می‌دهند آنقدر کم است که کفاف خرج و مخارجمان را نمی‌دهد.»
زن روی نیمکت چوبی جابه‌جا می‌شود. انگشت‌های زخمی و کج‌وکوله، موهای حنابسته را زیر روسری مرتب می‌کند: «نخ را باید گران بخریم و قالی را ارزان بفروشیم. هیچ‌کس برای ما کاری نمی‌کند. 5میلیون وام گرفتیم باید 10میلیون پس بدهیم؛ هنوز هم داریم قسط میدهیم.» مرد سر و ریش سفید دارد و کمری خمیده، می‌گوید: «تا حالا که ۶۳سال دارم، حدود 200تخته قالی بافته‌ام، ولی هنوز بیمه ندارم. ریه‌هایمان پر از کرک است؛ با وجود این، شغل ما جزو مشاغل سخت به‌حساب نمی‌آید.»
کرونا قالیباف‌ها را خانه‌نشین کرد
در بروجرد نجیمه حسنوند توانسته کارگاهی با 30دار قالی راه بیندازد. قالی‌ها یا سفارش خانواده‌های متمول است که اغلب جهاز عروس می‌شود یا به فرش‌فروشی‌های استان‌های دیگر می‌رسد. او می‌گوید: «در لرستان قالیباف‌ها بیشتر «ذهنی‌بافی» می‌کنند یا از شهرهای قم، تبریز و اصفهان نقشه می‌گیرند و آخر سر هم قالی را به همین شهرها می‌فروشند. با اینکه در روستاها به‌ویژه روستاهای بخش اشترنبان و در بین عشایر استان قالیبافی مرسوم است، اما فرش لرستان به‌خاطر نداشتن نقشه مشخص، نام و نشانی ندارد.»
حسنوند از خانواده‌هایی می‌گوید که چند‌ماه از سال را با پول فرش‌های فروخته‌شده می‌گذرانند و باقی سال را با یارانه دولت: «از وقتی کرونا آمده قالیباف‌ها بیشتر در خانه کار می‌کنند. خیلی از کارگاه‌ها تعطیل شده، اما ما کارگاه را برای کسانی که جایی برای برپا کردن دار قالی ندارند، باز نگه داشته‌ایم.»
دولت برای بافنده‌ها کاری بکند
هیچ قالیبافی در روستاهای کرمان روی فرش دستباف نمی‌نشیند، قالی‌ها گره به گره بافته می‌شوند و زیر قیمت بازار به فروش می‌رسند. زهرا احسانی پشت دار قالی نشسته و گهواره پلاستیکی دخترش را تکان می‌دهد: «ما توان بیمه کردن خودمان را نداریم؛ به همین‌خاطر دنبال بیمه نرفتم. همسایه‌مان هم که رفت و بیمه جور شد، برجی ۵۵۰ هزار تومان یا شاید هم بیشتر می‌دهد که پول زیادی است و ما نمی‌توانیم بپردازیم.» دست‌ها را تند و تند لای تارهای محکم فرومی‌برد و می‌گوید: «برای فرشی که 6ماه برایش زمان می‌گذارم و آخر سر 8میلیون تومان به فروش می‌رود، 3میلیون تومان خرج می‌کنم و نخ و مواداولیه می‌خرم. سردرد، کمردرد، شانه‌درد و دست‌درد، همه این دردها را هم دارم و با اینکه به‌صرفه نیست، اما باز هم مجبورم ببافم. دولت باید برای بافنده‌ها کاری بکند.»
سود فرش در جیب دلالان
در مغازه حرف از نقش و قدمت فرش تبریز است. آقای کمالی تخته‌های فرش را ورق می‌زند و نگاهی به راسته بازار می‌اندازد که مثل سابق شلوغ نیست. پشت فرش‌ها را نشان می‌دهد که نقش گل‌ها و رنگشان معلوم شود و می‌گوید: «بازار فرش دیگر رونق گذشته را ندارد، ما خودمان تولید‌کننده و صادر‌کننده هستیم. الان از یک طرف قیمت تمام‌شده فرش بالا رفته و از طرف دیگر بازار صادرات از دستمان خارج شده است، اما آنچه بیشتر از همه به این هنر - صنعت ضربه می‌زند، وجود دلالان و واسطه‌هایی است که میان تولید‌کننده و مشتری قرار گرفته‌اند و قیمت فرش را به سود خودشان بالا و پایین می‌کنند.» او اضافه می‌کند: «درصد زیادی از مواداولیه وارداتی است و با گران شدن دلار، قیمت آنها هم چندبرابر شده و این یعنی قیمت فرش هم باید افزایش یابد، اما مشتری این افزایش قیمت را نمی‌پذیرد و فرش را با همان قیمت قبلی می‌خواهد.»
رکود 5ساله بازار فرش
لیلا موسوی، پژوهشگر و کارشناس حوزه فرش است و اعتقاد دارد که اگر دولت طرح‌های حمایتی چون خرید تضمینی فرش، تأمین مواداولیه و ارائه تسهیلات برای رونق کار را به فرش‌بافان بدهد، این افراد با رغبت بیشتری کار می‌کنند: «با اینکه الان بیش از 2میلیون نفر در کشورمان از هنر- صنعت فرش ارتزاق می‌کنند، اما رکودی که از 5سال گذشته بر تولید و فروش فرش حاکم شده، رمقی برای قالیبافان باقی نگذاشته است.» او می‌گوید: «شیوع ویروس کرونا نیز همه معادلات تولیدکنندگان فرش را بر هم زده و باعث شده به‌دلیل رکود بازار و از دست رفتن مشتریان با کاهش شدید نقدینگی روبه‌رو شوند. بافندگان فرش نیز از این شرایط متضرر شده و سود چندانی از کارشان نمی‌برند.»
نقش کرونا در بازار فرش
هادی راد، رئیس اتحادیه بافندگان، تولید و فروش فرش دستباف قم تأیید می‌کند کارگاه‌های تولید قالی و فرش‌بافان این استان با مشکلاتی ازجمله تأمین منابع مالی و بازاریابی برای فروش مواجه هستند و می‌گوید: «متأسفانه شیوع بیماری کرونا تأثیر نامطلوبی بر بازار فرش کشور گذاشت. با مسئولان سازمان صمت و استانداری هم مکاتباتی داشتیم که فقط قول پرداخت تسهیلات با نرخ ارزان داده شده، اما این امر مشکلات نقدینگی تولیدکنندگان را برطرف نمی‌کند.»
محمد بهاروند، رئیس اتحادیه فرش‌بافان لرستان نیز توضیح می‌دهد که شیوع کرونا و کاهش تعداد فرش‌بافان، یک موضوع کشوری است: «حدود ۸۰ درصد کارگاه‌های قالیبافی استان تعطیل‌شده و این موضوع به‌علت کاهش تقاضایی است که پس از شیوع کرونا در کشور و جهان رخ داده است. شیوع کرونا، نداشتن بیمه، کمبود نقدینگی و افزایش هزینه‌های تولید مانند خرید مواداولیه، مهم‌ترین مشکلات حوزه فرش هستند. از طرفی در لرستان کارخانه‌های رنگ‌رزی و ریسندگی وجود ندارد و همین موضوع باعث واسطه‌گری دلالان سایر استان‌ها در حوزه فرش لرستان شده است.»
کاهش صادرات فرش دستباف
رئیس اتحادیه تولیدکنندگان و بافندگان فرش دستباف تبریز هم کرونا را عاملی برای کاهش فروش فرش دستباف می‌داند و می‌گوید: «با شیوع ویروس کرونا و رعایت فاصله اجتماعی، عملا بافندگان فرش نمی‌توانند کنار یکدیگر بنشینند و فرش ببافند؛ به همین دلیل برخی از کارگاه‌ها و به‌تبع آن مغازه‌ها به تعطیلی کشیده شده‌اند و فروش فرش دستباف به حداقل رسیده است.» اسماعیل چمنی با تأکید بر نبود صادرات در حوزه فرش دستباف عنوان می‌کند: «عواملی همچون تحریم، صادرکنندگان را به سوی شغل‌های دیگر سوق داده و باعث شده تا صادرات فرش کاهش یابد.»
هنر- صنعت خاص ایرانی این روزها با وجود شرایط بد اقتصادی، همچنان نفس می‌کشد، اما فرصت شکوفایی ندارد. هنر نمی‌میرد و فرش ایرانی با وجود تحریم‌ها از تار و پود جهان حذف نمی‌شود، ولی این‌بار کرونا روی دست همه اینها بلند شده و ریشه فرش ایرانی را هدف گرفته؛ کرونا جمع قالیبافان را از هم پاشیده است.
مکث
طرح‌هایی برای بهبود شرایط قالیبافان
با وجود همه مشکلاتی که حوزه فرش دستباف با آن مواجه است، اما در برخی از استان‌ها مسئولان طرح‌هایی را به اجرا درآورده‌اند که می‌تواند اندکی از بار مشکلات قالیبافان کم کند. روح‌الله اسلامی، رئیس اداره فرش دستباف سازمان صنعت، معدن و تجارت کرمان خبر از بیمه رایگان یکساله برای قالیبافان می‌دهد: «اخیرا امکان پوشش حداکثری قالیبافان در صندوق بیمه کشاورزان، روستاییان و عشایر با شرایط خوبی فراهم شده است و قالیبافان متقاضی بیمه می‌توانند با مراجعه به شعبه‌های این سازمان در سراسر استان از مزایای یک سال بیمه رایگان دولت بهره‌مند شوند.»
محمد اصل‌مرزی، رئیس اداره فرش دستبافت سازمان صنعت، معدن و تجارت لرستان هم با بیان اینکه 4خانه فرش در شهرستان‌های بروجرد، دورود، کوهدشت و دلفان به بهره‌برداری رسیده است و به قالیبافان خدمات ارائه می‌دهد، می‌گوید: «برای برندسازی تولید فرش در استان 5نقشه فرش لری به‌روزرسانی شده و در اختیار ذینفعان قرار گرفته است. همچنین بازارچه دائمی و نمایشگاهی برای فروش فرش دستباف در حال ساخت است که با تامین اعتبار تا پایان سال به بهره‌برداری می‌رسد.» او اضافه می‌کند: «با توجه به تولید سالانه 3هزار تن پشم مرغوب گوسفندی در استان و صدور جواز تأسیس کارخانه ریسندگی در تولید نخ موردنیاز بافندگان، این کمبود هم به‌زودی برطرف می‌شود.»
در همینه زمینه :
گزارش