تداوم مقاومت دلار

رشد شدید قیمت ارز، دولت را به تکاپو واداشته؛ از یک طرف با سفر وزیر خارجه به چین و رئیس ‌کل بانک مرکزی به عراق در تلاش است تا منابع ارزی بلوکه شده ایران را آزاد کند و از طرف دیگر قصد دارد با افزایش صادرات غیرنفتی جریان ورودی ارز را به داخل افزایش دهد؛ با این حال گویا بازار ارز نسبت به این اقدامات تردید دارد و برای نزول مقاومت می‌کند؛ چنان‌که دیروز هم هر دلار آمریکا در محدوده 31هزارو 800تومان دادوستد شد.
به گزارش همشهری، کاهش درآمد‌های ارزی و مسدود شدن جریان نقل و انتقال ارز تحت‌تأثیر تحریم‌ها التهاب زیادی در بازار ارز ایجاد کرده است. به زعم فعالان اقتصادی عواملی چون توقف صادرات نفتی، کاهش صادرات غیرنفتی در پی شیوع کرونا، افزایش هزینه‌های نقل‌وانتقالات ارزی و تحریم‌های بانکی چشم‌انداز امید بخشی را در برابر قیمت دلار ترسیم نمی‌کند و همین عوامل موجب شده قیمت ارز از مرز 30هزار تومان عبور کند و می‌تواند در آینده اثرات دنباله‌داری هم داشته باشد. در چنین شرایطی برخی کارشناسان بخش اصلی رشد قیمت ارز را ناشی از تحریم‌ها می‌دانند و برخی دیگر دولت را مقصر می‌دانند که زمینه افزایش صادرات غیرنفتی را فراهم نکرده است. راه حل‌های موجود برای کاهش قیمت ارز هم براساس همین دو نظریه تنظیم شده است. راه‌حل نخست گشایش سیاسی از طریق مذاکره است و راه‌حل دوم نیز تلاش برای افزایش صادرات غیرنفتی و آزادکردن منابع ارزی بلوکه شده ایران در سایرکشور‌هاست. رفتار دولت نشان می‌دهد برنامه‌های خود را عمدتا براساس راه‌حل دوم تنظیم کرده است. اما آیا این اقدامات می‌تواند در کوتاه‌مدت و بلندمدت از رشد قیمت ارز جلوگیری کند؟

سفر از چین تا عراق
به باور فعالان اقتصادی راه‌حل بلندمدت برای جلوگیری از افزایش قیمت ارز افزایش صادرات غیرنفتی است؛ کاری که به گفته اغلب فعالان اقتصادی دولت به خوبی از پس آن بر نیامده و کرونا هم مزید برعلت شده است. بنابراین راه‌حل کوتاه‌مدت برای مهار قیمت ارز تلاش برای بازگشت ارزهای بلوکه شده ایران در سایر کشور‌هاست. با همین استدلال کاروان دیپلماتیک دولت ظرف روزهای گذشته برای آزاد کردن منابع ارزی ایران، فعال‌تر از قبل شده و به‌دنبال آن خبر‌های مختلفی هم درباره آزاد شدن منابع ارزی بلوکه شده ایران در سایر کشور‌ها به‌صورت غیررسمی منتشر شده است. از یک طرف گفته می‌شود توافق‌هایی با کره‌جنوبی انجام شده تا بخشی از 8میلیارد دلار منابع ارزی بلوکه شده در بانک‌های سئول آزاد شود، موضوعی که البته به‌نظر می‌رسد نادرست است.
از طرف دیگر محمد جواد ظریف در سفری که به چین داشت از مقامات چینی خواسته تا روند نقل و انتقال ارز را تسهیل کنند. گویا بیشترین منابع ارزی بلوکه شده ایران در چین است که آزاد‌سازی‌ آنها می‌تواند به کاهش قیمت ارز در کوتاه‌مدت منجر شود. هرچند این هفته محمدجواد ظریف، وزیر امور خارجه با هدف توافق در حوزه مبادلات مالی و پولی به چین سفر کرده، اما جزئیات بیشتری در این‌باره به بیرون درز نکرده است. تا اینجای کار گویا موفق‌ترین مذاکرات را عبدالناصر همتی، رئیس‌کل بانک مرکزی داشته است.
او بعد از سفر به بغداد اعلام کرد که توافق‌هایی با مقامات عراق انجام داده است. برخی خبر ها حاکی است ۳. ۵ میلیارد دلار ارز ایران حاصل از صادرات گاز و برق به عراق، در پی توافقات صورت گرفته آزاد می‌شود؛ البته هنوز هیچ‌یک از مقامات رسمی ایران این خبر‌ها را تأیید نکرده‌اند و بازار ارز هم فعلا این خبر‌ها را باور نکرده و بدون توجه به این خبر‌ها در حال پیشروی است.

توسعه صادرات غیرنفتی
در سایه تحریم‌ها که به کاهش شدید درآمد‌های نفتی منجر شده، دولت باید اقدامات گسترده‌ای را برای افزایش صادرات غیرنفتی انجام می‌داد تا جریان ورودی ارز به کشور را افزایش دهد و منابع مورد نیاز برای واردات را تامین کند؛ موضوعی که به باور برخی کارشناسان مورد غفلت قرار گرفته است. با این حال نباید فراموش کرد شیوع کرونا از زمستان پارسال تاکنون لطمات زیادی به صادرات غیرنفتی وارد کرد.
وحید شقاقی‌شهری، از کارشناسان اقتصادی در این‌باره به همشهری گفت: دولت باید در گذشته اقداماتی را برای افزایش صادرات غیرنفتی و همینطور کاهش قاچاق که منابع ارزی را از بین می‌برد، انجام می‌داد، اما چون این کار‌ها انجام نشده اکنون وزن عوامل بیرونی بر قیمت دلار بیشتر شده است. به گفته او می‌توان یک سلسله اقدامات فوری را در زمینه مدیریت و ساماندهی صادرت انجام داد؛ مثلا در حوزه بحث ناترازی ارزی و افزایش صادرات غیرنفتی مشکل اعتبارسنجی صادر کننده‌ها حل شود و مشوق‌هایی برای صادر کنند‌هایی که دارای حسن رفتار هستند درنظر گرفته شود تا به توسعه صادرات غیرنفتی کمک شود.
با شرح این انتقادها و نقدهای مشابه در ماه‌های گذشته اکنون دولت نیز پی برده است که تنها راه‌حل برون رفت از مشکلات ارزی در بلندمدت افزایش صادرات غیرنفتی است زیرا برخی برآورد‌ها نشان می‌دهد حتی با فرض رفع کامل تحریم‌ها، درآمد‌های نفتی دیگر کفاف نیاز‌های ارزی ایران را نمی‌دهد، چون از یک طرف بازار نفت به اشباع رسیده و ایران نیز از بخش مهمی از بازار حذف شده و از طرف دیگر به‌دلیل کاهش قیمت نفت حتی با فرض صادرات 3.5میلیون بشکه نفت در روز، درآمد‌های نفتی دیگر نمی‌تواند کفاف نیاز‌های ارزی کشور را بدهد. با این استدلال دولت راهی جز افزایش صادرات غیرنفتی ندارد. بر همین اساس حسن‌روحانی، رئیس‌جمهوری نیز در نشست هیأت دولت گفت:بایددراین مقطع با تقویت اولویت‌های ارتباطی خود، با چین، کشورهای منطقه اوراسیا و همسایگان، در حوزه‌های مختلف از انرژی تا فناوری، برای توسعه روابط اقتصادی برنامه‌ریزی ویژه‌ای انجام دهیم.
او با بیان اینکه دولت به‌دنبال تسریع در پیگیری اجرای توافقات با کشورهای منطقه است، تأکید کرد: در این زمینه فعال شدن کمیسیون‌های مشترک اقتصادی با کشورهای هدف ضروری است و در اهداف اقتصادی تجارت با شرق و همسایگان، توجه به سیاست صادرات محور بودن باید در اولویت قرار گیرد. رئیس‌جمهور همچنین گسترش همکاری با اتحادیه اوراسیا را از نظر اقتصادی قدم بسیار مهمی دانست.
با وجود این سخنان دولت هنوز برنامه عملی مفصلی از بعد اقتصادی و سیاسی برای توسعه صادرات غیرنفتی و افزایش درآمد‌های ارزی ارائه نکرده است.

آیا آزاد‌سازی‌ منابع ارزی کارساز است؟
با وجود آنکه تحلیلگران بر این باورند که راه‌حل کوتاه‌مدت کاهش قیمت ارز آزاد‌سازی‌ منابع ارزی بلوکه شده ایران در سایر کشور‌هاست، اما قیمت دلار، گویا چندان توجهی به این اخبار ندارد؛ به‌طوری که دیروز و به فاصله یک روز از سفر رئیس‌کل بانک مرکزی به عراق و انتشار خبر انجام توافق با بانک مرکزی این کشور، این اسکناس آمریکایی در بازار آزاد همچنان در محدوده 31هزارو 800تومان و حتی در برخی ساعات روز با رشد 50تا 100تومانی تا محدوده 31هزار و 900تومان هم مبادله شد.
کامران ندری، اقتصاد دان در این‌باره گفت: این قبیل اقدامات می‌تواند هیجان ایجاد شده در بازار را به‌صورت موقت کنترل کند، اما نمی‌تواند برای حواله‌های ارزی مؤثر باشد. هم‌اکنون روند تامین ارز با مشکل مواجه است که بانک مرکزی نمی‌تواند در این زمینه اقدام دیگری کند، زیرا توقف صادرات نفتی، کاهش صادرات غیرنفتی در پی شیوع ویروس کرونا، افزایش هزینه‌های نقل‌وانتقالات ارزی و تحریم‌های بانکی جزو عوامل مؤثر بر کاهش تامین ارز در کشور هستند که خارج از کنترل بانک مرکزی است. او گفت:در مورد بازار ارز بیش از این کاری از دست بانک مرکزی ساخته نیست و تنها اقدامی که می‌توانست انجام دهد و عملی نشد، افزایش نرخ بهره بانکی به‌خصوص نرخ بهره بین بانکی در ماه‌های گذشته بود.
با این حال رئیس کانون صرافان معتقد است: توافق رئیس‌کل بانک مرکزی با عراق بر سر آزادسازی منابع بلوکه‌شده ایران، سیگنال مثبتی به بازار ارز مخابره کرده است. به گفته کامران سلطانی‌زاده آزادسازی منابع بلوکه‌شده ایران کمک شایانی به تأمین منابع مالی بانک مرکزی برای تأمین نیازهای ارزی کشور در بخش‌های مختلف خواهد کرد و بر همین اساس، آزادسازی منابع بلوکه شده ایران در عراق، خبر مساعد و خوبی است و می‌توان امیدوار بود که دسترسی به منابعی که آزاد شده نرخ ارز را تعدیل کند.