بغداد و اربیل؛ گام به گام در مسیر توافق

  دولت الکاظمی باز هم موفق شد به توافقی مهم و البته غافلگیر‌کننده با اقلیم کردستان دست یابد؛ توافقی که برای نخستین‌بار، منطقه سنجار در شمال‌غرب موصل را زیرنظر اداره مشترک بغداد و اربیل قرار می‌دهد. احمد ملاطلال، سخنگوی دولت، روز گذشته با اعلام این خبر در صفحه توییتر خود نوشت: مصطفی الکاظمی به توافقی تاریخی برای اعمال حاکمیت اداری و امنیتی دولت فدرال عراق بر منطقه سنجار، مطابق قانون اساسی دست یافت. این توافق زمینه را برای پایان دادن به حاکمیت گروه‌های محلی، بازسازی بخش‌های ویران شده منطقه و بازگشت ساکنان حقیقی سنجار، از طریق تعامل با دولت اقلیم کردستان فراهم خواهد کرد. از سوی دیگر، دفتر نچیروان بارزانی، رئیس اقلیم کردستان نیز با صدور بیانیه‌ای ضمن استقبال از این توافق اعلام کرد: توافق سنجار گامی مهم و صحیح در جهت تامین منافع ملی عراق است که می‌تواند نقشی تاریخی در بازسازی اعتماد از دست رفته میان بغداد و اقلیم ایفا کند.
این توافق در حالی صورت گرفته که هم‌اکنون کنترل سنجار در اختیار نیروهای حزب کارگران کردستان قرار دارد. به نوشته روزنامه العربی‌الجدید، این شبه‌نظامیان همراه سایر گروه‌های مسلح کرد مانع از بازگشت دولت عراق به سنجار شده و عملا فرایند بازسازی این منطقه که باید از ماه‌ها قبل آغاز می‌شد را مختل کرده‌اند. حالا اما دولت الکاظمی بدون رویارویی مستقیم با این گروه‌ها و از طریق مذاکره با اربیل، گام مهمی برای تغییر وضعیت سنجار برداشته است؛ اگرچه تجربه معاصر عراق نشان می‌دهد بدون ارزیابی واقعیت‌های میدانی و صرفا با تکیه بر تحولات سیاسی-دیپلماتیک نمی‌توان درباره آینده این کشور قضاوت قطعی داشت.
براساس متن توافقی که توسط دفتر نخست‌وزیری در اختیار رسانه‌ها قرار گرفته، قرار است در نخستین گام کمیته‌ای مشترک با حضور نمایندگان نخست‌وزیر، استانداری نینوا و دولت اقلیم کردستان برای نظارت بر نظام اداری سنجار تشکیل شود. همچنین کمیته مذکور براساس جدول زمانی که هنوز جزئیات آن روشن نیست باید به‌تدریج مسئولیت انجام خدمات شهری و دولتی به ساکنان سنجار را برعهده بگیرد. شبکه الجزیره در گزارش خود این توافق را گامی مهم در مسیر برنامه اصلی مصطفی الکاظمی، یعنی سیطره دولت مرکزی بر تمام بخش‌های خاک عراق عنوان کرده است. براساس این گزارش، نیروهای حزب کارگران هم‌اکنون تمام نقاط استراتژیک سنجار را در اختیار داشته و از آن برای تجارت سلاح، مواد‌مخدر و همچنین قاچاق محصولات کشاورزی استفاده می‌کنند. جالب آنکه حزب کارگران کردستان یک سال قبل با اعلام پایان ماموریت آزادسازی و تامین امنیت سنجار، از خروج تدریجی شبه‌نظامیان خود از این منطقه خبر داده بود، اما شروع مجدد تنش‌ها میان گروه‌های کرد که تعطیلی تمام مقرهای سیاسی-نظامی حزب کارگران در اقلیم را به‌دنبال داشت، باعث شد برنامه خروج شبه‌نظامیان از سنجار نیز به‌طور کامل متوقف شود.

بحران قانون انتخابات
همزمان با پیشروی مذاکرات بغداد و اقلیم، رایزنی‌های سیاسی در پایتخت عراق بر سر اصلاح قانون انتخابات این کشور ادامه دارد. این رایزنی‌ها متمرکز بر چند بخش اصلی، ازجمله نظارت بر امور مالی نامزدها و ائتلاف‌ها، سازوکار مدرن اخذ رأی و البته تشکیل کمیته‌های معتبر برای صیانت از آراست. بخشی از جریانات سیاسی عراق سازوکار فعلی برگزاری انتخابات را ناکارآمد دانسته و حتی مسئله تقلب‌های گسترده در انتخابات پیشین را مطرح می‌کنند. از سوی دیگر، تعیین نظام جدید برای تعداد کرسی‌های هر منطقه در پارلمان نیز به محوری دیگر در اختلافات احزاب عراقی تبدیل شده است. اگرچه قرار بود پارلمان عراق تا روز یکشنبه به نتیجه‌ای روشن برای قانون جامع انتخابات دست یابد، اما به نوشته روزنامه العربی‌الجدید فعلا چشم‌انداز قابل توجهی پیش‌روی مذاکرات نمایندگان وجود ندارد.

چرا سنجار مهم است؟
اهمیت سنجار علاوه بر معادله قدرت میدانی که طی سال‌های اخیر بر این منطقه حاکم شده به موقعیت جغرافیایی و بافت جمعیتی آن برمی‌گردد. سنجار تنها حدود 50کیلومتر با مرزهای سوریه و حدود 70کیلومتر با مرزهای ترکیه فاصله دارد. به این ترتیب، سیطره بر سنجار، درواقع به‌معنای سیطره بر شاهراهی استراتژیک برای انتقال سلاح، تجارت و... است. از سوی دیگر و به‌رغم مساحت محدود، سنجار بافتی بی‌نظیر از تنوع نژادی-مذهبی عراق را در خود جای داده است؛ به‌گونه‌ای که در این منطقه عرب‌های مسلمان، عشایر، عرب‌های مسیحی، ترکمن‌ها، کردهای ایزدی و حتی برخی گرایش‌های آشوری زندگی می‌کنند. این منطقه در سال2014 مورد تهاجم تروریست‌های داعش قرار گرفته و به‌دلیل وجود اقلیت‌های مذهبی شاهد یکی از فجیع‌ترین جنایت‌های انسانی بود؛ ازجمله قتل صدها مرد غیرمسلمان و تعرض به هزاران زن و کودک ایزدی-آشوری. یک سال بعد و در نبردی بسیار سخت که حدود 3هفته ادامه داشت، مجموعه نیروهای پیشمرگه و حزب کارگران کردستان با حمایت هوایی ائتلاف آمریکا موفق به شکست داعش و آزادسازی سنجار شدند. اگرچه در آن زمان تهدید داعش از سنجار دور شد، اما ورود نیروهای حزب کارگران که جزو گروه‌های تروریستی فعال در عراق به شمار می‌رود. در سایه ضعف شدید دولت عراق، بحران جدیدی را برای این منطقه ایجاد کرد. هم‌اکنون بیش از 80درصد از مناطق سنجار عملا ویران شده و غیرقابل سکونت است.