صدیقِ فرهنگ

  حمیدرضا محمدی  

در پاریس درس خواند و در لندن درس داد؛ فارغ‌التحصیل دانشسرای ورسای شد و در دانشگاه کمبریج، در کنار ادوارد براون، به تدریس ادبیات فارسی مشغول شد. او چهره‌ای نهادساز هم بود و نه‌تنها در ایجاد دانشگاه تهران و فرهنگستان ایران، نقشی مؤثر داشت که اداره کل انتشارات و تبلیغات را هم، او تأسیس کرد.
عیسی صدیق که از احمدشاه، ملقب به صدیق اعلم شد، در سال‌های جنگ جهانی اول، به مسلک سوسیالیست‌های فرانسه درآمد. در پنج‌دوره اول مجلس سنا، ریاست کمیسیون فرهنگ و هنر را عهده‌دار بود و جز آنکه در دوره پهلوی اول، ریاست دارالمعلمین عالی و دانشگاه تهران را تجربه کرد، 6بار هم به وزارت فرهنگ رسید که نخستین‌بارش، شهریور تا آذر 1320در کابینه فروغی و آخرین‌بارش، 9 شهریور 1339 تا 15 اردیبهشت 1340 در دولت شریف‌امامی بود.
اما سفر دوساله‌اش به دانشگاه کلمبیا به دعوت پُل مُنرو که در نهایت، به کسب دکتری فلسفه منجر شد و مشاهداتش از مظاهر تمدن مدرن در آمریکا کمتر مورد بررسی بوده است؛ مثلا درباره آسانسور نوشته است که «یعنی اطاقی که در فضایی شبیه به چاه به‌وسیله قوه برق، بالا و پایین می‌رود» و یا چون «صنعت اتومبیل به این حد ترقی کند» راهی نمی‌ماند جز آنکه «به‌واسطه تعدد کوچه‌ها از یک طرف و قلت خیابان‌ها از طرف دیگر مجبور شوند سر چهارراه‌ها آهسته برانند و به‌واسطه چراغ‌های قرمز، اتومبیل‌های خود را هر یک‌دقیقه‌و‌نیم به یک‌دقیقه‌و‌نیم نگاه دارند تا چراغ‌های راهنما سبز شوند.» درباره مترو هم البته توصیفش جالب است، چنان‌که «هریک از ترن‌های زیرزمینی دارای ده اطاق است... که خیلی پاکیزه و وسیع و راحت هستند... و همیشه مملو است از جمعیت به‌طوری‌که اگر در هر اطاق، نشیمن برای پنجاه‌نفر هست، یکصدنفر ایستاده مسافرت می‌کنند» و اینکه «چون چرخ‌های این اطاق‌ها از فولاد و روی خط آهن حرکت می‌کند، صدای فوق‌العاده می‌کند... که مافوق آن متصور نیست.»؛ اینها به قلم یک دانشی‌مرد می‌تواند مهم باشد.