فروشگاهی برای همه

  فرزانه ابراهیم‌زاده    
در سال1340 روزنامه‌ها خبر دادند که دولت تمامی‌سهام فروشگاه بزرگ فردوسی را خریداری کرد و این سرنوشت نخستین فروشگاه بزرگ ایران را برای همیشه تغییر داد؛ فروشگاهی که هنوز هم ساختمان آن در نیمه خیابان فردوسی برای بسیاری یادآور خاطرات خوشی است. خاطره خریدهای دم عید و جایزه‌های بزرگ و خاطره قرعه‌کشی‌ها و خاطره نخستین پله برقی‌سواری. ایده راه‌اندازی فروشگاهی بزرگ که در آن هرچیزی از خوراکی و پوشاک گرفته تا وسایل خانه را بشود پیدا کرد برای نخستین‌بار توسط یالمارشاخت، اقتصاددان آلمانی که به دعوت علی‌اکبر داور به تهران آمده بود در گفت‌وگو با دکتر مصدق مطرح شد. یالمارشاخت برای ساماندهی اقتصادی به ایران آمد و با بررسی‌های انجام شده پیشنهاد داد تا نظام توزیع کالا را از سبک سنتی به سمت مدرن که در جهان مرسوم شده است، تغییر دهند. بهترین نظام هم ایجاد فروشگاه‌های بزرگ در نقاط مختلف شهر بود.
پیشینه این فروشگاه‌ها به آمریکا و به زمانی بازمی‌گردد که خانواده والتون تصمیم گرفت فروشگاه کوچکی را که داشتند گسترش دهند و در محلات مختلف شعباتی از آن را راه‌اندازی کنند. این مجموعه فروشگاهی به اسم والمارت، یکی از بزرگ‌ترین مجموعه‌های فروشگاهی است. دکتر مصدق از این ایده دکتر شاخت استقبال کرد. اما راه‌اندازی فروشگاه نه در دوره وزارتش که در نخست‌وزیری‌اش راه‌اندازی شد. فروشگاه فردوسی در روز 22آذر 1326 در خیابان فردوسی در ساختمانی که ساخت آن چند سال پیش از آن شروع شد، افتتاح شد. نام فردوسی را به‌دلیل قرارگیری این فروشگاه در خیابان فردوسی بر فروشگاه گذاشتند.
فروشگاه فردوسی یکی از مدرن‌ترین و بزرگ‌ترین فروشگاه‌های زمان خود بود. این فروشگاه در زمینی به مساحت 3هزار و 300متر در 4طبقه که 2طبقه آن در زیر زمین قرار داشت ساخته شد. این فروشگاه همچنین نخستین ساختمان ایران بود که پله‌برقی داشت. همین پله‌‌برقی از جذابیت زیاد فروشگاه بود. عکس‌هایی از فروشگاه فردوسی ‌وجود دارد که نمای ساختمان از سنگ و شیشه‌های بزرگ بود. براساس اطلاعات تاریخی در طبقه اول فروشگاه، خواربار و لبنیات فروخته می‌شد. طبقه دوم اختصاص به لباس و لوازم بهداشتی و آرایشی داشت و در طبقه سوم این فروشگاه رستورانی بود که کارکنان و سرآشپزش آلمانی بودند.
فروشگاه فردوسی با استقبال زیاد مردم تهران روبه‌رو شد. این فروشگاه آغازی برای راه‌اندازی شعبه‌های تازه فروشگاه‌های فردوسی در سراسر کشور بود. گردانندگان این فروشگاه برای جذب مشتری روش‌های تازه‌ای به‌وجود آوردند. اهدای جایزه‌ برای خرید بیشتر، یکی از روش‌ها بود؛ جوایزی که طی مراسم‌ بزرگی اهدا  و عکس و تصویر برنده‌ها در روزنامه‌ها منتشر می‌شد. با بالارفتن شعبه‌های فروشگاه فردوسی، درنهایت دولت تصمیم گرفت تمام سهام فروشگاه را در سال 1340 خریداری کند. این اتفاق همزمان با افتتاح فروشگاه بزرگ توسط برادران اخوان کاشانی همراه شد و کم ‌کم رقبای تازه‌ای برای فروشگاه‌ فردوسی به‌وجود آمد. دولتی شدن شدن فروشگاه فردوسی آغاز تغییر و تحولات زیادی در این فروشگاه بود. در آذر 1351 مجلس شورای ملی، با تشکیل سازمان تعاون مصرف شهر و روستا، فروشگاه‌های زنجیره‌ای فردوسی را منحل و به شهر روستا تبدیل کرد. اما خاطره فروشگاه فردوسی و خرید در آن مقدمه‌ای شد برای فروشگاه‌های بزرگ در کشور که همچنان مشغول به فعالیت‌اند.